Μάλιστα, στην πόλη μας εκτός από το γνωστό κονάκι, που το κεντρικό του κτίριο υπάρχει μέχρι σήμερα συντηρημένο, είχε και ένα υποστατικό στη μέση ενός πολύ μεγάλου κτήματος στα αριστερά της αρχής της οδού Καρδίτσας, μετά τη διασταύρωση με τη σημερινή οδό Πολυτεχνείου [1]. Λίγα χρόνια πριν πεθάνει ο Αβέρωφ, η διεύθυνση της εφημερίδας «Ελευθερία» της πόλης μας του ζήτησε να καταγράψει στο χαρτί κάποιες αναμνήσεις από τη ζωή του εδώ στη Λάρισα, άγνωστες στο ευρύ κοινό. Αυτές δημοσιεύθηκαν στο μηνιαίο περιοδικό της εφημερίδας «Θεσσαλικές Επιλογές» [2] το 1988 και έκαναν αίσθηση, ιδιαίτερα σε ανθρώπους κάποιας ηλικίας.
Το 2014 η κόρη του Τατιάνα Αβέρωφ κυκλοφόρησε βιβλίο της με τον τίτλο «Δέκα ζωές σε μία». Πρόκειται για ένα θαυμάσιο ιστορικό μυθιστόρημα της καταξιωμένης συγγραφέως, στο οποίο περιγράφει με ευρηματικό λογοτεχνικό τρόπο την άγνωστη ζωή του πατέρα της, Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα.
Στο σημερινό μας κείμενο θα αναφέρουμε και άλλα βιογραφικά στοιχεία και στιγμιότυπα από τη ζωή του, τα οποία δεν έχουν να κάνουν με την πολιτική του σταδιοδρομία, αλλά συνδέονται με την αγάπη του για την πόλη μας, όπου έζησε πολλά από τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια.
Ο πατέρας του Αναστάσιος είχε δραστηριοποιηθεί στη Λάρισα και από τα τέλη του 19ου αιώνα είχε στην κατοχή της ένα μεγάλο αγρόκτημα στις νότιες παρυφές της πόλης, το οποίο καλλιεργούσαν συστηματικά και κάθε καλοκαίρι για λίγους μήνες ολόκληρη η οικογένεια μετακόμιζε εδώ. Είχε αναμιχθεί και με την πολιτική και στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910 εκλέχθηκε βουλευτής Λαρίσης. Οι αναμνήσεις του Ευάγγελου Αβέρωφ από τη Λάρισα είναι πάρα πολλές και κάθε λογής. Ξεκινούσαν από εκείνες των παραμυθένιων παιδικών και εφηβικών χρόνων, όταν η Λάρισα ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι προς την πλευρά που ήταν το αγρόκτημά τους η πόλη τελείωνε ουσιαστικά λίγο πιο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στον περίφημο πύργο-οικία του Βερύκιου [3]. Και έφθαναν σε άλλες αναμνήσεις, της ανδρικής και της ώριμης ηλικίας, συχνά πολύ σκληρές, που τις έλουζε, όμως, ένα φως πατριωτισμού και αντρειοσύνης. Ήταν Μάιος του 1941 όταν ίδρυσε μαζί με άλλους επιφανείς Λαρισαίους, με έδρα τη Λάρισα, την οργάνωση Φιλική Εταιρεία, η οποία είχε ως στόχο την καταπολέμηση των δωσίλογων που αποτελούσαν τη Λεγεώνα των Βλάχων ή Ρωμαϊκή Λεγεώνα. Η οργάνωση αυτή είχε ως σκοπό να αποτελέσει τον πυρήνα του Κουτσοβλαχικού πριγκιπάτου, το οποίο θα περιλάμβανε μεγάλα τμήματα της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Όμως, λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 28ης Απριλίου 1942 ένοπλοι Ιταλοί στρατιώτες περικύκλωσαν το κτήμα, τον συνέλαβαν μαζί με άλλους εννέα Λαρισαίους επιστήμονες και τους οδήγησαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Το 1943 κατόρθωσε να δραπετεύσει και παρέμεινε στην Ιταλία, επικεφαλής ελληνικής αντιστασιακής οργάνωσης.
Για το υποστατικό τους που βρισκόταν στην αρχή της οδού Καρδίτσας το θυμάμαι, γιατί κατά την παιδική μου ηλικία το επισκεπτόμουν με τον πατέρα μου την ημέρα της εορτής του παρεκκλησίου του υποστατικού, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία. Το παρεκκλήσι αυτό υπάρχει μέχρι και σήμερα συντηρημένο στο πάρκο του μικρού Προφήτη Ηλία. Το κτήμα τους περιβαλλόταν από ένα μεγάλο τετράγωνο περίβολο. Μέσα του δέσποζε ένα διώροφο οίκημα, με διπλές εξωτερικές σκάλες, το ποίο ήταν η προσωρινή κατοικία των ιδιοκτητών. Γύρω-γύρω, περιφερειακά στον περίβολο, υπήρχαν υπόστεγα όπου αποθηκεύονταν διαφόρων ειδών μηχανήματα και κάρα. Σε άλλα σημεία έβλεπες στάβλους με ζώα, άλογα, πρόβατα, γελάδες, κότες. Πιο κάτω αποθήκες με γεννήματα και χορτονομές. Και ανατολικά ήταν κτισμένο ένα μικρό εκκλησάκι, το οποίο ήταν αφιερωμένο επίτηδες στη μνήμη καλοκαιρινού αγίου, εδώ του Προφήτη Ηλία, για να γιορτάζει μαζί με την πόλη και η οικογένεια. Θυμάμαι πόσο ευλαβούνταν τον Άγιο και οι οικοδεσπότες και οι Λαρισαίοι. Την παραμονή καθάριζαν όλους τους χώρους μέσα στο κτήμα και το απόγευμα άνοιγαν τη μεγάλη εξώθυρα για να μπουν οι πιστοί. Πρώτοι έμπαιναν ο παπα-Θανάσης και ο παπα-Αποστόλης, οι ιερείς του Αγίου Νικολάου [4], με τον Αντώνη Μοσχίδη, τον ψάλτη, και από κοντά ακολουθούσε η κυρά-Βαγγελιώ, η νεωκόρισσα, και εμείς τα παπαδάκια που κρατούσαμε τα άμφια και τα ιερά σκεύη, απαραίτητα για τις ιερές ακολουθίες του πανηγυριού. Μας υποδέχονταν στο σπίτι ο επιστάτης, ο οποίος πρόσφερε καφέ και γλυκό του κουταλιού με ένα ποτήρι δροσερό νερό στους μεγάλους και λουκούμια, πολλά λουκούμια, σε μας τους μικρούς. Ακολουθούσε ο Εσπερινός με την παρουσία πυκνού εκκλησιάσματος, το οποίο αποτελούνταν κυρίως από γυναίκες και όταν έπαιρνε να βραδιάζει, εκείνη τη γλυκιά ώρα του καλοκαιρινού δειλινού, αφήναμε τελευταίοι το κτήμα.
Την επομένη το πρωί, ημέρα της πανήγυρης, θυμάμαι ότι γέμιζε ο χώρος από κόσμο. Ο Προφήτης Ηλίας ήταν προστάτης άγιος του Σωματείου των αμαξηλατών και των καραγωγέων και όλοι αυτοί συναθροίζονταν για να γιορτάσουν και μετά το τέλος της λειτουργίας να «σηκώσουν το ύψωμα» και να πάρουν την ευλογία του Αγίου τους. Στη συνέχεια κερνούσαν και αυτοί λουκούμια σε όλους τους πιστούς.
Μια χρονιά μεταπολεμικά, βρέθηκε στη Λάρισα και παρακολούθησε το πανηγύρι και ο Ευάγγελος Αβέρωφ. Όλοι οι Λαρισαίοι τον γνώριζαν από την πατριωτική του δράση κατά την κατοχή. Με τη συχνή παρουσία του στη Λάρισα από τα παιδικά χρόνια ακόμη, δημιούργησε γνωριμίες, απέκτησε φιλίες με ανθρώπους της πόλης και γνώριζε τα προβλήματά της. Μετά το τέλος των θρησκευτικών τελετών θυμάμαι ότι κάλεσε για καφέ στην αυλή μπροστά από το σπιτικό τους, κάτω από τη σκιά θεόρατων δέντρων και δίπλα από ένα συμπαθητικό σιντριβάνι, τις αρχές της πόλης που παρευρέθηκαν στην πανήγυρη και το προεδρείο του σωματείου που γιόρταζε, μαζί με τους ιερείς. Κοντά στους τελευταίους βρεθήκαμε και εμείς. Σε μια στιγμή παρατήρησα ότι ο Αβέρωφ πήρε κατά μέρος τον παπα-Θανάση, που τον γνώριζε και τον εκτιμούσε ιδιαίτερα, γιατί εκκλησιαζόταν συχνά στον Άγιο Νικόλαο, όταν βρισκόταν στη Λάρισα, και κάτι του είπε ιδιαιτέρως.
Το βράδυ της επόμενη ημέρας, την ώρα του φαγητού, μας αποκάλυψε ότι ο Ευάγγελος Αβέρωφ όταν τον απομόνωσε από τους άλλους, του ζήτησε ευγενικά να τον επισκεφθεί το απόγευμα στο σπιτικό τους, γιατί ήθελε να του ανακοινώσει κάτι σημαντικό. Την επόμενη ημέρα, αφού τελείωσε τον Εσπερινό, πήρε τον δρόμο προς το αγρόκτημα την ώρα που είχαν ορίσει. Οι υποτακτικοί τον οδήγησαν στη μεγάλη σάλα, όπου τον περίμενε ο Αβέρωφ με ένα ανοιχτό βιβλίο στο χέρι. Αφού κάθισαν, άρχισε να του εξομολογείται την ευλάβεια που έτρεφε προς τον Άγιο Νικόλαο [5]. Γι’ αυτό και επιθυμούσε να προσφέρει ένα σημαντικό ποσό για να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση του νέου καμπαναριού της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου [6], με την υπόσχεση, όμως, να διατηρηθεί ανωνυμία. Η γενναιοδωρία, η οποία συνοδεύτηκε με την παράκληση ανωνυμίας για τη θεάρεστη πράξη του, εντυπωσίασε τον παπα-Θανάση, ο οποίος έκλεισε τη συζήτηση λέγοντας: Πραγματικά ο Αβέρωφ είναι ένας πραγματικός άρχοντας!
-----------------------------------------
[1]. Προπολεμικά σε όλο το μήκος της οδού Πολυτεχνείου υπήρχε το ανακουφιστικό ρέμα Κουρουλντού, το οποίο μετά την οδό Καραθάνου, κατέληγε στον Πηνειό. Εκεί που τελείωνε η οδός Παπαναστασίου βρισκόταν ο δημοτικός φόρος, ένα μικρό δωμάτιο που φιλοξενούσε τον υπάλληλο του Δήμου, ο οποίος εισέπραττε τα διαπύλια τέλη των εισερχομένων στην πόλη εμπορευμάτων.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Η Λάρισα και ο Ευάγγελος Αβέρωφ, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 28ης Σεπτεμβρίου 2016. Του ιδίου: Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-τόμ. Γ’, 2019, σελ. 163-166.
[3]. Το οικόπεδο όπου οικοδομήθηκε ο πύργος Βερύκιου ανήκε στον Αναστάσιο Αβέρωφ και αγοράστηκε από τη σύζυγο του Ανδρέα Βερύκιου, Ζωή Αλμέιδα, το 1907. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Η οικία-πύργος του Βερύκιου-Βελησσαρίδη, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 10ης Μαΐου 2017.
[4]. Το ιδιωτικό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στο αγρόκτημα Αβέρωφ υπαγόταν στην ενορία του Αγίου Νικολάου και για κάθε ιεροτελεστία οι ιδιοκτήτες του απευθύνονταν στο Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του ναού.
[5]. Είναι γνωστό ότι στο Μέτσοβο συντήρησε με δαπάνες του το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Μάλιστα το 1973 κυκλοφόρησε σχετικό βιβλίο με τίτλο «Στο μοναστήρι του Άι Νικόλα».
[6]. Από τον καταστρεπτικό σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 εκτός από την εκκλησία του Αγ. Νικολάου που είχε υποστεί φθορές επιδιορθώσιμες, το παλιό καμπαναριό είχε πληγεί ανεπανόρθωτα και μεταπολεμικά κατεδαφίστηκε.
