Αυτό διαμόρφωσε κάποια στερεότυπα στην κοινωνική αντίληψη.
Συνέδεσε την ανικανότητα γενικά με την ασυλική πρακτική και με την ψυχιατρική επιστήμη η οποία επικυριάρχησε μέσα στους ασυλικούς χώρους.
Σήμερα για παράδειγμα στη χώρα μας υπάρχουν ακόμη δομές που ορίζονται ως ιδρύματα χρονίων πασχόντων ή άσυλα ανιάτων, ενώ υπάρχει μια μεγάλη εξοικείωση ακόμη και σε κεντρικό διοικητικό επίπεδο άνθρωποι που έχουν ανάγκες συνεχιζόμενης και παρηγορητικής φροντίδας να την αναζητούν μέσα σε ψυχιατρικά τμήματα. Συνέδεσε επίσης την ασυλική πρακτική με το στάδιο που η ιατρική σηκώνει τα χέρια ψηλά και εγκαταλείπει τους ανθρώπους στο έλεος του θεού, παρόλο που μέσα σε αυτούς τους χώρους η επιμονή της ιατρικής να αγωνιστεί και να προσφέρει οδήγησε στη γέννηση της ψυχιατρικής επιστήμης. Μιας ιδιαίτερα πολύτιμης παραμέτρου των συστημάτων υγείας διεθνώς.
Η εξέλιξη της ψυχιατρικής και ειδικότερα της ψυχοφαρμακολογίας, προσέφεραν τη δυνατότητα στους πάσχοντες από ψυχικές διαταραχές να επιστρέψουν στην κοινότητα. Αυτό ορίστηκε ως κοινοτική ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Οι υπηρεσίες υγείας βγήκαν από τις ασυλικές δομές και διασπάστηκαν στις υπηρεσίες προληπτικής ψυχιατρικής που προσπαθούν να προφυλάξουν τον πληθυσμό από την ψυχική νόσο, στις υπηρεσίες της κλινικής κοινοτικής όπως ορίζεται ψυχιατρικής οι οποίες ενσωματώθηκαν μέσα στις δομές της γενικής υγείας και προσπαθούν να περιθάλψουν τον νοσούντα πληθυσμό, και τις μη ιατρικές υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, οι οποίες προσπαθούν να ενισχύσουν την ικανότητα του χαμηλού εκείνου ποσοστού του νοσούντος πληθυσμού που κινδυνεύει με ανικανότητα, να παραμείνει ενεργό και κοινωνικά δραστήριο στην κοινότητα.
Η χώρα μας αμέσως μετά την είσοδο της ως ισότιμο μέλος στην ΕΟΚ δεσμεύτηκε να συγκλίνει με τα διεθνή πρότυπα και νομοθέτησε με τον ίδιο νόμο την ίδρυση του Εθνικού Συστήματος της Υγείας και τη μεταρρύθμιση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, την οποία έκτοτε επιχειρεί να εφαρμόσει.
Οι υγειονομικές αυτές υπηρεσίες μαζί με τις κοινωνικές υπηρεσίες που αναπτύσσονται για την ατομική οικιακή και οικογενειακή φροντίδα αυτών των ανθρώπων στην κοινότητα συστήνουν το σύστημα της μακροχρόνιας φροντίδας.
Η κοινωνική ασφάλιση οφείλει να υποστηρίξει τη συνολική μεταρρύθμιση και να κατανείμει δίκαια και ορθολογικά τους πόρους ανάμεσα στις υγειονομικές υπηρεσίες της οξείας υγείας, τις υγειονομικές υπηρεσίες της μακροχρόνιας υγείας, τις κοινωνικές υπηρεσίες της μακροχρόνιας υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης.
Ειδικά στη μακροχρόνια φροντίδα οφείλει να ενθαρρύνει τη δημιουργία υγειονομικών δομών μακροχρόνιας φροντίδας καθώς οι ανάγκες είναι μεγάλες και ανεκπλήρωτες, και να αποθαρρύνει τη δημιουργία δομών μακροχρόνιας ψυχιατρικής νοσηλείας, της οποίας οι ανάγκες σύμφωνα με την κοινοτική ψυχιατρική είναι μηδενικές.
Μέχρι και πολύ πρόσφατα η κοινωνική ασφάλιση διέθετε δύο μόνο καθεστώτα για τη δευτεροβάθμια περίθαλψη που συντελείται σε δομές που λειτουργούν με ευθύνη ΝΠΙΔ.
Ένα νοσήλιο για τη γενική οξεία υγεία το οποίο πριν την ίδρυση του ΕΟΠΥΥ ήταν ημερήσιο και ενιαίο, ενώ μετά την ίδρυση του ΕΟΠΥΥ διαφοροποιήθηκε κει υπερπολλαπλασιάστηκε και ένα νοσήλιο για την ψυχιατρική νοσηλεία, το οποίο ήταν και παραμένει ημερήσιο και ενιαίο.
Η κλινική μας ως μια κλινική που προσέφερε νευρολογικές ή μικτές νευροψυχιατρικές υπηρεσίες από το 1961 ακολουθώντας τη μεταρρύθμιση, μετατράπηκε στη δεκαετία του 2000 σε μια υγειονομική δομή μακροχρόνιας φροντίδας για τους ανθρώπους νοητικής και σωματικής ανικανότητας που προκαλείται από ένα ευρύ φάσμα των NCDs. Δημιούργησε ανάλογα μια πολυδύναμη δομή με νευρολογικά τμήματα για τη νοητική ανικανότητα, πνευμονολογικά για την πνευμονολογική, καρδιολογικά για την καρδιολογική και παθολογικά για την παθολογική.
Εντοπίζοντας το κενό στο πλαίσιο συνεργασίας με την κοινωνική ασφάλιση καθώς άλλοτε εντάσσονταν στο καθεστώς της ψυχικής υγείας και άλλοτε στης οξείας υγείας επεσήμανε, σε κάθε θεσμική ευκαιρία, το κενό στον ΕΟΠΥΥ, όπως για παράδειγμα την ανοιχτή διαβούλευση για την αναθεώρηση του ΕΚΠΥΥ (Ενιαίου Κανονισμού Παροχών Υπηρεσιών Υγείας το 2014/).
Στον ΕΚΠΥΥ/11/2018/Αρ. Φύλλου 4898/Άρθρο17/ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ/, που εκδόθηκε προβλέφθηκε κατά κάποιο τρόπο η ικανοποίηση αυτών των αναγκών, χωρίς όμως να εφαρμοστεί ποτέ η πρόβλεψη αυτή.
Ο ΕΟΠΥΥ αποφάσισε λίγα χρόνια μετά να διαμορφώσει ένα νέο καθεστώς ειδικά για αυτές τις ανάγκες. Αναγνώρισε έτσι από τη μια αυτές τις ανάγκες, επιβάλλοντας όμως από την άλλη σημαντικούς περιορισμούς.
• Παρά το εύρος των NCDs που οδηγεί σε αυτές τις ανάγκες ο ΕΟΠΥΥ αποφάσισε ότι αυτές θα πρέπει να ικανοποιούνται μονομερώς (ενάντια στο ολιστικό και ανθρωπιστικό πνεύμα των συστημάτων τρίτης γενιάς) από μια συγκεκριμένη ιατρική ειδικότητα και από μια συγκεκριμένη κατηγορία κλινικών και ειδικότερα από τις ειδικές παθολογικές, αποκλείοντας από το πλαίσιο αυτό, την κλινική μας, (όπως και οποιαδήποτε άλλη παρόμοια προφανώς αν υπάρχει), η οποία εστιάζει σταθερά πολυδύναμα και ολοκληρωμένα σε αυτές τις ανάγκες.
• Οι ειδικές παθολογικές κλινικές είναι ελάχιστες. Στην περιφέρεια Θεσσαλίας για παράδειγμα δεν υπάρχει μάλλον καμία.
• Ο προϋπολογισμός γι΄αυτές τις κλινικές, που προορίζονται για την κάλυψη των πολυάριθμων αναγκών σε παρηγορητική κ.λ.π. φροντίδα σύμφωνα με τον WHO, υπολείπεται κατά πολύ του προϋπολογισμού της μακροχρόνιας ψυχιατρικής νοσηλείας, της οποίας οι ανάγκες σύμφωνα με την κοινοτική ψυχιατρική είναι μηδενικές. Σύμφωνα με το Αναρτητέο στη Διαύγεια έγγραφο του ΕΟΠΥΥ,/ Αρ.Πρωτ:.οικι.1560/20/1/2025/ ΑΔΑ:ΨΦΓΙΟΞ7Μ-Ν9Θ / «Πίνακας μηνός Οκτωβρίου 2024 αναφορικά με τη μηνιαία προείσπραξη του αρ. 72 του Ν. 4812/21 (ΦΕΚ Α΄/110)», ο μηνιαίος προϋπολογισμός για τις Υπηρεσίες Νοσηλείας των Ιδιωτικών Κλινικών της Ψυχιατρικής ανέρχεται σε 4.992.228,05 €, ενώ ο μηνιαίος προϋπολογισμός για τα Νοσήλια Ειδικών Παθολογικών ανέρχεται σε 733.077,89 €.
Ο ΕΟΠΥΥ σήμερα έχει διαμορφώσει τρία πλαίσια στη δευτεροβάθμια περίθαλψη και συγκεκριμένα, αυτό της οξείας γενικής υγείας, αυτό της ψυχιατρικής περίθαλψης και αυτό των ειδικών παθολογικών κλινικών.
Το πρώτο λειτουργεί με τα ΚΕΝ/ΜΔΝ στην αρχή και με το ημερήσιο νοσήλιο της γενικής υγείας στις παρατάσεις, το δεύτερο με το ημερήσιο ψυχιατρικό νοσήλιο και το τρίτο με το ημερήσιο της γενικής υγείας.
Ο συντελεστής clawback στην πρώτη περίπτωση της οξείας υγείας ανέρχεται στο 44,74%, στη δεύτερη περίπτωση της ψυχιατρικής περίθαλψης στο 1,02% και στην τρίτη περίπτωση των ειδικών παθολογικών κλινικών στο 0,00%, σύμφωνα με το Αναρτητέο στη Διαύγεια έγγραφο του ΕΟΠΥΥ/ Αρ.Πρωτ:.οικι.1560/20/1/2025/ ΑΔΑ:ΨΦΓΙΟΞ7Μ-Ν9Θ / «Πίνακας μηνός Οκτωβρίου 2024 αναφορικά με τη μηνιαία προείσπραξη του αρ. 72 του Ν. 4812/21 (ΦΕΚ Α΄/110)».
Η κλινική μας παρά το σαφή της προσανατολισμό τον οποίο έχει δηλώσει επανειλημμένα και από την αρχή στον ΕΟΠΥΥ και παρόλες τις προβλέψεις του ΕΚΠΥΥ/11/2018/Αρ. Φύλλου 4898/Άρθρο17/ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ, εξαιτίας της επιλογής της να προσεγγίσει υπεύθυνα και ολοκληρωμένα όπως προβλέπεται από κάθε επιστημονική λογική, τα NCDs στα καταληκτικά τους στάδια, έχοντας αναπτύξει καρδιολογικό τμήμα για τα καρδιολογικά, πνευμονολογικό τμήμα για τα πνευμονολογικά, νευρολογικό τμήμα για τα νευρολογικά και παθολογικό για τα παθολογικά και όχι παθολογικό τμήμα για όλα ή ψυχιατρικό τμήμα για όλα, παρόλο που ο υπογράφων είναι ειδικός ψυχίατρος, εντάσσεται στο καθεστώς της οξείας υγείας των χειρουργείων, των ΤΕΠ και των ΜΕΘ, των υψηλότατων συντελεστών clawback πάνω στα υπερπολλαπλάσια ΚΕΝ όταν η ίδια τιμολογεί κατά βάση με ημερήσιο νοσήλιο.
Αν ένας ασθενής που πάσχει από τα παραπάνω νοσήματα αναζητήσει σήμερα την παρηγορητική φροντίδα σε μια ψυχιατρική κλινική, τότε η κλινική θα αποζημιωθεί με το ημερήσιο ψυχιατρικό νοσήλιο και περικοπή clawback 1,02%, αν την αναζητήσει σε μια παθολογική κλινική η κλινική θα αποζημιωθεί με το ημερήσιο παθολογικό και περικοπή clawback 0,00%, αν την αναζητήσει στη δική μας η κλινική θα αποζημιωθεί μετά τη λήξη της ΜΔΝ το ημερήσιο παθολογικό νοσήλιο και περικοπή clawback 44,74%.
Αν χρησιμοποιηθεί ως βάση ένδειξης ένα μηνιαίο τιμολόγιο 100.000€, η ψυχιατρική κλινική για τα ίδια νοσήματα θα αναγκαστεί να επιστρέψει στον ΕΟΠΥΥ 1.020€ και θα αποζημιωθεί προ rebate με 99.890€, η παθολογική δε θα χρειαστεί να επιστρέψει τίποτα στον ΕΟΠΥΥ και θα αποζημιωθεί με 100.000€, ενώ η δική μας κλινική για τα ίδια ακριβώς νοσήματα θα αναγκαστεί να επιστρέψει 44.740€ και θα αποζημιωθεί με 55.260€.
Σε ετήσια αναγωγή η ψυχιατρική θα επιστρέψει στον Οργανισμό 12.240€, η ειδική παθολογική 0€ και η κλινική μας 536.880€.
Αν η σύγκριση αναχθεί σε τριετή βάση από τότε που ουσιαστικά αναγνωρίστηκαν οι ανάγκες με την ίδρυση του καθεστώτος των παθολογικών κλινικών, η κλινική μας έχει αναγκαστεί να επιστρέψει 1.610.640€, έναντι των 36.720€ της ψυχιατρικής και του 0€ της ειδικής παθολογικής.
Τα νούμερα βέβαια είναι ενδεικτικά καθώς ο συντελεστής είναι κυμαινόμενος και για τις τρεις αυτές ομάδες των κλινικών και ένας μήνας το χρόνο δεν επιβαρύνεται με clawback. Αποδίδουν όμως την πραγματική διάσταση του προβλήματος.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι μια ειδική παθολογική κλινική που λειτούργησε σε αυτό το καθεστώς των ελάχιστων περικοπών τελικά αποφάσισε να τροποποιήσει τι αντικείμενό της, αντιλαμβάνεται κανείς την υπερπροσπάθεια που καταβλήθηκε όλα αυτά τα χρόνια προκειμένου να λάβουν οι ασθενείς τις υπηρεσίες που έλαβαν.
Η κλινική μας έχοντας προσαρμοστεί 20 και πλέον χρόνια πριν σε αυτό που προβλέπει σήμερα ο πρώτος από τους 10 Άξονες των Παρεμβάσεων για την προάσπιση της Ψυχικής Υγείας των πολιτικών και τη βελτίωση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030 του Υπουργείου Υγείας το οποίο εκπονήθηκε με την τεχνική υποστήριξη του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας Ευρώπης, «Ολοκλήρωση της κατάργησης της ιδρυματικής περίθαλψης, (κατάργηση των Τμημάτων Χρονίων Ασθενών στα εναπομείναντα ΨΝ του ΕΣΥ και των Ιδιωτικών Ψυχιατρικών Κλινικών), με παράλληλη ανάπτυξη υπηρεσιών για άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ και συναφείς διαταραχές και ανάπτυξη της Ψυχογηριατρικής.»
[Ελληνική Δημοκρατία/ Υπουργείο Υγείας/Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030/ «10 Άξονες των Παρεμβάσεων για την προάσπιση της Ψυχική Υγείας των πολιτών και τη βελτίωση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα»/Εκπονήθηκε με την Τεχνική Υποστήριξη του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας Ευρώπης.]
Ενώ εξυπηρετεί πραγματικές ανάγκες και υποδέχεται καθημερινά ένα πλήθος ανθρώπων και πραγματοποιεί νοσηλείες οι οποίες δεν αμφισβητήθηκαν ποτέ ως προς την αναγκαιότητα τους από τον ΕΟΠΥΥ, όπως προκύπτει από τα σχετικά μηναία σημειώματα του ΕΟΠΥΥ, έχοντας υπαγάγει στον αναπτυξιακό νόμο ένα σχετικό επενδυτικό σχέδιο προσανατολισμένο στις ανάγκες ειδικά της πληθυσμιακής ομάδας ύψους 6.500.000€ και ένα δεύτερο επενδυτικό, ύψους 3.000.000€, Θα πρέπει να διακόψει τη λειτουργία της εξαιτίας μιας διοικητικής επιλογής που την καταδικάζει αναίτια κατά τη γνώμη μας σε δυσβάσταχτες οικονομικές περικοπές.
Η πολιτική αυτή σύμφωνα με την οποία αντί η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση να αποτελέσει την εναλλακτική λύση στη μακροχρόνιο ψυχιατρική νοσήλια, βρίσκεται η μακροχρόνια ψυχιατρική νοσηλεία να αποτελεί εναλλακτική λύση στη συνεχιζόμενη και παρηγορητική φροντίδα, είναι μακριά τουλάχιστον από τις σύγχρονες ανάγκες, και κατά τη γνώμη μας κοινωνικά επιβλαβής.
Εκθέτουμε τις απόψεις δημόσια θεωρώντας ότι κινούνται προς την ορθή επιστημονική κοινωνική και ανθρωπιστική κατεύθυνση αναζητώντας τη θεσμική προστασία του αυτονόητου. Η απροθυμία να συμβεί κάτι τέτοιο επιβεβαιώνει απλά την αδυναμία να αναγνωριστούν στο βαθμό και στο μέγεθος που της αναλογεί, οι ανάγκες κάθε Έλληνα πολίτη να λάβει τη μακροχρόνια, συνεχιζόμενη και παρηγορητική φροντίδα που δικαιούται σε ένα πολυδύναμο καθεστώς, όπως εξάλλου προβλέπει και η Έκθεση Μακροχρόνιας Φροντίδας.
«Ως μακροχρόνια περίθαλψη ορίζεται μια σειρά από υπηρεσίες, οι οποίες προσφέρονται για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, σε άτομα που χρειάζονται βοήθεια ή μόνιμη νοσηλευτική φροντίδα, για να αντεπεξέλθουν στις καθημερινές δραστηριότητες της διαβίωσής τους, εξαιτίας κάποιας ψυχικής ή/και σωματικής αδυναμίας ή/και αναπηρίας».
«Η μακροχρόνια περίθαλψη είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με την παροχή υγειονομικής περίθαλψης, καθώς τα άτομα με μακροχρόνιες ανάγκες φροντίδας έχουν συχνά ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης λόγω πολλαπλών χρόνιων παθήσεων ή συννοσηροτήτων. Η παροχή ολοκληρωμένης περίθαλψης, όπου διαφορετικοί επαγγελματίες συνεργάζονται στενά για την αντιμετώπιση των αναγκών υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας περίθαλψης των ανθρώπων, είναι επομένως απαραίτητη. Επιπλέον, η επαρκής παροχή υγειονομικής περίθαλψης μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη, τον περιορισμό ή την αναβολή της μακροχρόνιας εξάρτησης από τη φροντίδα».
Έκθεση Μακροχρόνιας Φροντίδας 2021/Τάσεις, προκλήσεις και ευκαιρίες σε μια γηράσκουσα κοινωνία/Τόμος Ι/Κοινή έκθεση που εκπονήθηκε από την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΠΠ) και την Ευρωπαϊκή/Επιτροπή (ΓΔEMPL),σελ.11, 20.
Πέρα από τους ανθρώπους με ψυχική ανικανότητα υπήρχαν και οι άνθρωποι με σωματική και νοητική ανικανότητα.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο μέσος όρος ζωής χωρίς ανικανότητα είναι άνω των 65 ετών, οι άνθρωποι αυτής της ομάδας είναι κυρίως οι γηράσκοντες.
Οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονται υποστήριξη στην κοινότητα καθώς χάνουν σταδιακά τη δυνατότητα για εργασία και αυτοφροντίδα. Χρειάζονται όμως παράλληλα μία όλο και πιο σύνθετη και αυξανόμενη ιατρική βοήθεια για την αντιμετώπιση των ασθενειών που τους οδηγούν στην ανικανότητα.
Η ιατρική αυτή βοήθεια σύμφωνα και με τον ΠΟΥ δεν μπορεί και δύναται να προσφερθεί μέσα στις δομές του συστήματος της γενικής υγείας, καθώς αυτό θα οδηγούσε σε κατασπατάληση πολύτιμων πόρων της κοινωνικής ασφάλισης κατά τρόπο μάλιστα αναποτελεσματικό.
Για αυτές ειδικά τις υγειονομικές ανάγκες σε αντίθεση με την ψυχιατρική περίθαλψη ο WHO προτείνει την ανάπτυξη υγειονομικών δομών έξω από τις δομές του συστήματος της οξείας υγείας, μέσα στην κοινότητα. Οι υγειονομικές αυτές δομές θα πρέπει ειδικότερα να καλύπτουν τις ανάγκες:
• μακροχρόνιας φροντίδας: τις αυξανόμενες δηλαδή ανάγκες περίθαλψης που προκαλούν, οι χρόνιες εξελισσόμενες διαταραχές, στη μακρά τους πορεία.
• συνεχιζόμενης φροντίδας: τις ανάγκες που εξακολουθούν να έχουν κάποιοι ασθενείς σε περίθαλψη, όταν μετά τη λήψη της κύριας βοήθειας εξέρχονται από το σύστημα της οξείας υγείας, εξαιτίας των πιεστικών χρονοδιαγραμμάτων και των απειλητικών ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η θεραπευτική ή αποθεραπευτική διαδικασία.
• παρηγορητικής και ανακουφιστικής φροντίδας: τις ανάγκες σε παρατεταμένη περίθαλψη που έχουν συχνά οι άνθρωποι, που πλησιάζουν στο καταληκτικό στάδιο της ζωής τους, εξαιτίας μιας ή περισσότερων χρονίων εξελισσόμενων διαταραχών, προκειμένου, τόσο οι ίδιοι όσο και τα αγαπημένα τους πρόσωπα, να διέλθουν όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα από το στάδιο αυτό.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας οι ανάγκες, μόνο σε παρηγορητική φροντίδα, υπολογίζονται σε 56,8 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των 25,7 εκατομμυρίων τον τελευταίο χρόνο της ζωής τους, από τις οποίες ικανοποιούνται μόνο το 14%. WHO/newsletter/Palliativecare/5 August 2020.
Οι άνθρωποι δε που χρειάζονται αυτή τη φροντίδα, έχουν συνήθως χρόνιες παθήσεις όπως καρδιαγγειακά νοσήματα (38,5%), καρκίνο (34%), χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις (10,3%), AIDS (5,7%) και διαβήτη (4,6%). Παρηγορητική φροντίδα, μπορεί να απαιτήσουν και πολλές άλλες καταστάσεις, όπως η νεφρική ανεπάρκεια, η χρόνια ηπατική νόσος, η σκλήρυνση κατά πλάκας, η νόσος του Πάρκινσον, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, άλλα νευρολογικά νοσήματα, η άνοια, οι συγγενείς ανωμαλίες και η φυματίωση που εμφανίζεται ανθεκτική στη φαρμακευτική αγωγή. WHO/newsletter/Palliativecare/ 5 August 2020.
Ο WHO θεωρεί την ανάπτυξη υπηρεσιών για αυτές πρώτιστη προτεραιότητα των πολιτικών υγείας κάθε κράτους.
