Ο μετασεισμικός ναός του Αγ. Χαραλάμπους

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Ο ναός του Αγ. Χαραλάμπους κείτεται σε ερείπια μετά τον σεισμό του 1941. ΝΔ άποψη.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου. [e-mail]

Η πρώτη από τις δύο σημερινές φωτογραφίες απεικονίζει τις καταστροφές που υπέστη ο ναός του Αγ. Χαραλάμπους στη συνοικία Πέρα Μαχαλά (Ιπποκράτης) από τον μεγάλο σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941. Και φυσικά δεν ήταν ο μοναδικός. Όλες οι εκκλησίες της Λάρισας που υπήρχαν την περίοδο εκείνη παρουσίασαν ζημιές, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο. Ελαφρότερες καταστροφές είχαν υποστεί ο Άγιος Νικόλαος και οι Σαράντα Μάρτυρες. Οι τελευταίες, με μικρές επιδιορθώσεις, λειτούργησαν σύντομα.

Η Ζωοδόχος Πηγή στα Ταμπάκικα χρειάσθηκε ριζική μετατροπή στην πρόσοψη και τα πλάγια κλίτη, ενώ ο Άγιος Χαράλαμπος, όπως θα δούμε, επισκευάσθηκε και αυτός πρόχειρα χωρίς τον τρούλο του. Οι υπόλοιποι ναοί (Άγ. Αχίλλιος, Άγ. Αθανάσιος, Άγ. Κωνσταντίνος και ο Άγ. Βησσαρίων στην πλατεία Ανακτόρων) καταστράφηκαν εντελώς ή θεωρήθηκαν ετοιμόρροποι, εγκαταλείφθηκαν και στον αύλειο χώρο τους δημιουργήθηκαν πρόχειρες κατασκευές σε σχήμα ναού για τις λατρευτικές ανάγκες των ενοριτών.
Έχουμε γράψει και άλλη φορά για την ιστορική διαδρομή του Ιερού Ναού του Αγίου Χαραλάμπους [1]. Η πρώτη πληροφορία που έχουμε προέρχεται από τον Κώδικα του Ναού του Αγίου Αχιλλίου, ο οποίος καλύπτει γεγονότα δοσοληψίας του ναού κατά τα έτη 1811-1881. Σ’ αυτόν αναφέρεται ότι το 1826 στον Πέρα Μαχαλά υπήρχε παρεκκλήσιο του Αγ. Χαραλάμπους. Η θέση του ήταν στο εσωτερικό της παλιάς συνοικίας του Πέρα Μαχαλά, λίγα μέτρα νότια του σημερινού ναού. Επίσης, κοντά στην αριστερή όχθη του Πηνειού και δίπλα στο παλιό παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους λειτουργούσε κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα το Νεκροταφείο του Πέρα Μαχαλά. Όταν το 1899 δημιουργήθηκε το Δημοτικό Νεκροταφείο της οδού Φαρσάλων, σταμάτησαν σταδιακά οι ενταφιασμοί σ’ αυτό και ολόκληρος ο χώρος που είχε συνολική έκταση 8 περίπου στρεμμάτων περιήλθε στην κυριότητα του Αγίου Αχιλλίου. Καθώς το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους δεν ήταν ενοριακός ναός, οι κάτοικοι του Πέρα Μαχαλά υπάγονταν στην ενορία του Τρανού Μαχαλά, με κεντρικό ναό τον Άγιο Αχίλλιο και εκεί ενταφιάζονταν και οι ενορίτες του μητροπολιτικού ναού.
Κατά τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο «...τον Ιερόν Ναόν του Αγίου Χαραλάμπους πυρποληθέντα κατά την εισβολήν των Τούρκων εις Λάρισαν κατά τον καταστρεπτικόν πόλεμον του 1897, ανοικοδομήθη είτα εν άλλω χώρω κατά τα έτη 1901-1902 διά χρημάτων εκ κληροδοτήματος του αειμνήστου Ανδρέα Συγγρού...» [2].
Η ανοικοδόμηση του ναού σε άλλον χώρο, όπως αναφέρει ο Φαρμακίδης, έγινε στη σημερινή του θέση, σε κεντρικό σημείο της συνοικίας και πάνω στον οδικό άξονα Λάρισας-Τυρνάβου.
Η πλήρης ολοκλήρωση του ναού εσωτερικά καθυστέρησε, ίσως λόγω των πολεμικών γεγονότων αυτής της περιόδου (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός), και τα επίσημα εγκαίνια έγιναν τον Απρίλιο του 1919 [3]. Η νέα εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους ήταν μετρίων διαστάσεων και αρχιτεκτονικά είχε τη μορφή σταυροειδούς ναού με τρούλο.
Κατά τον μεγάλο σεισμό του 1941 ο ναός υπέστη σοβαρές καταστροφές. Κατέπεσε ο τρούλος, ο νότιος τοίχος κρημνίσθηκε ολοσχερώς και εμφανίσθηκαν ρωγμές στους κάθετους τοίχους του, όπως φαίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία. Οι ζημιές, όμως, σύντομα επιδιορθώθηκαν πρόχειρα, ο ναός καλύφθηκε ολόκληρος με δίρριχτη στέγη από κεραμίδια και λειτούργησε πλέον ως ενοριακός, όπως διακρίνεται στη δεύτερη φωτογραφία. Το 1974 κατεδαφίσθηκε και στη θέση του ανοικοδομήθηκε ο σημερινός περίλαμπρος ναός, τα εγκαίνια του οποίου έγιναν το 1983.
———————————————————
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο Πέρα Μαχαλάς - Β’, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 27ης Ιανουαρίου 2016.
[2]. Βλέπε: Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, Η Λάρισα από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις τη Ελλάδα (1881), Βόλος (1926), σελ. 19.
[3]. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν από τον Μητροπολίτη Δημητριάδος Γερμανό, ο οποίος ήταν τότε τοποτηρητής της Μητροπόλεως Λαρίσης, επειδή ο επιχώριος Μητροπολίτης Αρσένιος, όντας βασιλόφρων, είχε τεθεί σε αργία, ευρισκόμενος σε εξορία στην Αμοργό, καθώς είχε πρωτοστατήσει στο «ανάθεμα» κατά του Βενιζέλου. Εξάλλου την περίοδο 1917-1920 το ίδιο είχε συμβεί και με άλλα δημόσια πρόσωπα (νομάρχης, δήμαρχος, βουλευτές της Λάρισας κ.λπ.) εφόσον ήταν φιλοβασιλικοί. Εφημ. «Μικρά» της 13ης Απριλίου 1919.