Καθώς οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα, το ετοιμόρροπο τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο (Χαστανιέ) που βρισκόταν στο Αλκαζάρ, στον χώρο του σημερινού κηποθέατρου, σταμάτησε τη λειτουργία του. Πιο πριν, με εντολή του Τούρκου διοικητή της Γενισεχίρ νοσήλευε και χριστιανούς κατοίκους της πόλης, προσφέροντας δωρεάν εξετάσεις και νοσηλεία από χριστιανούς ιατρούς, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ειδικευθεί σε ξακουστά νοσηλευτικά ιδρύματα της Κεντρικής Ευρώπης (Αναστάσιος Ζαρμάνης, Κωνσταντίνος Μαρκίδης, Αναστάσιος Αστεριάδης και άλλοι). Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο κοντά σ' αυτούς εγκαταστάθηκαν στη Λάρισα και πολλοί άλλοι επιστήμονες ιατροί από την "παλιά Ελλάδα"[1].
Όμως η απουσία έστω και στοιχειώδους νοσηλευτικού ιδρύματος στην πόλη, η οποία εν τω μεταξύ είχε ανακηρυχθεί το 1881 πρωτεύουσα της Θεσσαλίας, ήταν εμφανέστατη. Το γεγονός αυτό ανάγκασε κάποιον φιλάνθρωπο και γηραιό δικαστικό κλητήρα, τον Ιωάννη Παπαϊωάννου ή μπαρμπα-Γιάννη να μετατρέψει το μεγαλύτερο μέρος της κατοικίας του, σε ένα πρόχειρο νοσηλευτήριο ολίγων κλινών. Αλλά η αφιλοκερδής και εθελοντική αυτή πρωτοβουλία, παρά τις αγαθές προθέσεις του εμπνευστού της ήταν προσωρινή και δεν προοιώνιζε κάτι σοβαρό για το μέλλον.
Το 1887 έφθασε στην Ελλάδα για να επισκεφθεί τους συγγενείς του στο Ζάρκο ένας ξενιτεμένος Έλληνας, ο Ιωάννης Αστερίου (ή Αστεριάδης) Κουτλιμπανάς (1827-1892), ο οποίος είχε από πολλά χρόνια εγκατασταθεί στη Ρουμανία, αρχικά στο Ιάσιο και αργότερα στο Πλοέστι, όπου είχε προκόψει επαγγελματικά εμπορευόμενος οικοδομήσιμη ξυλεία. Σκοπός της επίσκεψής του ήταν να δημιουργήσει στη γενέτειρά του ορισμένα κοινωφελή ιδρύματα. Κατά την εδώ παραμονή του επισκέφθηκε και τη Λάρισα και ευτυχής σύμπτωση το έφερε να γνωρίσει τον Διονύσιο Γαλάτη, που ήταν τότε Δήμαρχος της πόλης (1887-1891). Καθώς ο τελευταίος ήταν ενήμερος των αγαθοεργών προθέσεων του Κουτλιμπανά "πείθει τούτον, όπως τας φιλανθρωπικάς ταύτας προθέσεις μη περιορίση μόνον εις την γενέτειράν του αλλά τας επεκτείνει και εν Λαρίση, ιδρύων ιδίοις αναλώμασιν Νοσοκομείον"[2]. Δέχθηκε πρόθυμα την πρόταση του δημάρχου ο Ιω. Κουτλιμπανάς, εκείνο όμως που του ζήτησε ήταν να διαθέσει ο Δήμος το κατάλληλο προς τούτο οικόπεδο. Ο Δήμος ανταποκρίθηκε πάραυτα και η προς τούτο συσταθείσα επιτροπή επέλεξε την τοποθεσία, τη θέση της οποίας ο Μιχαήλ Σάπκας την περιγράφει ως εξής: "Η εκλεγείσα δια το Νοσοκομείον θέσις ήτο εξαιρετική, απέναντι του Ολύμπου και του Κισσάβου, υψηλή, είχε απέναντι το δάσος Γκιμπλή Ορμάν, κατόπιν Λούνα Πάρκ, εξαιρετικώς κατάφυτος εξοχή της πόλεως, ήτο αναπεπταμένη με ορίζοντα ευρύτατον, εκτάσεως 8-10 στρεμμάτων, μη απέχουσα πολύ από την δεξιάν όχθην του Πηνειού"[3].
Αμέσως ο Ιωάννης Κουτλιμπανάς κατέθεσε στο υποκατάστημα Λάρισας της Τράπεζας Ηπειροθεσσαλίας το ποσόν των 40.000 δραχμών, επιφυλασσόμενος να συμπληρώσει τη δωρεά με επιπλέον ποσόν μετά την επιστροφή του στη Ρουμανία.
Τον Φεβρουάριο του 1889 έγινε η επίσημη τελετή θεμελίωσης του Νοσοκομείου από τον μητροπολίτη Λαρίσης Νεόφυτο Γ΄. Παρέστησαν ο Δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης, οι υπόλοιπες αρχές της πόλης, ο δωρητής Ιωάννης Κουτλιμπανάς και πλήθος κόσμου. Σε ειδική κρύπτη που είχε λαξευθεί στο θεμέλιο λίθο τοποθετήθηκαν όλα τα κυκλοφορούντα τότε μεταλλικά νομίσματα και σε μια επιφάνειά του σκαλίσθηκε η επιγραφή: «Επί Βασιλείας Γεωργίου Α΄, Δημάρχου Διονυσίου Γαλάτη, εν σωτηρίω έτει 1889, μηνί Φεβρουαρίω, ετέθη ο θεμέλιος λίθος του Πολιτικού Νοσοκομείου αναλώμασιν Ιωάννου Αστερίου Κουτλιμπανά».
Η δημιουργία του πρώτου οργανωμένου νοσηλευτικού ιδρύματος στη νεότερη ιστορία της Λάρισας, όνειρο και επιδίωξη όλων των πολιτών μετά την απελευθέρωση, γινόταν πραγματικότητα. Και αυτό οφειλόταν στους οραματισμούς του δημάρχου Διονυσίου Γαλάτη, στη γενναιοδωρία του μεγάλου ευεργέτη Ιωάννη Κουτλιμπανά και αργότερα στην φιλαλληλία του μητροπολίτου Λαρίσης Νεοφύτου Πετρίδη. Με ζήλο και ταχείς ρυθμούς άρχισε η ανέγερση του νοσοκομείου. Τον Μάιο του 1890 ο δωρητής επέστρεψε λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων στη Ρουμανία και απέστειλε αμέσως και άλλες 11.359 δρχ. προς ολοκλήρωση του έργου. Εν τω μεταξύ αλλεπάλληλοι φιλανθρωπικοί χοροί και έρανοι συγκέντρωσαν και νέα ποσά, οι εργασίες επισπεύστηκαν και τον Νοέμβριο του 1890 «…πενταμελής επιτροπή παραλαμβάνει το κατάστημα». Στις 10/22 Νοεμβρίου 1890, είκοσι μήνες μετά την τελετή θεμελίωσης, οι εφημερίδες της Λάρισας γράφουν: «Από του παρελθόντος Σαββάτου οι εις το Πολιτικόν ενταύθα Νοσοκομείον δια χρημάτων του Δήμου μας νοσηλευόμενοι ασθενείς[4], μετηνέχθησαν εις το δαπάναις του εν Ρωμανία διαμένοντος ομογενούς κ. Ι. Αστ. Κουτλιμπανά ανεγερθέν Νοσοκομείον «Ρήγας Φερραίος». Ο Ιωάννης Κουτλιμπανάς δεν μπόρεσε δυστυχώς να παρευρεθεί στα εγκαίνια του Νοσοκομείου, αλλά όρισε ως διευθυντή του Ιδρύματος τον ανεψιό του Θωμά Σκανδάλη
Τη Λάρισα ο Κουτλιμπανάς την επισκέφθηκε εκ νέου τον Απρίλιο του 1891 για να επιβλέψει τις εργασίες ανέγερσης του ξενοδοχείου (Ξενών των Ζαρκινών) που έκτισε για τους συμπατριώτες του στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου (Αρναούτ μαχαλά). Παρέμεινε στην πόλη μέχρι το 1892, χρονολογία κατά την οποία αποπερατώθηκε το κτίριο και άρχισε να λειτουργεί[5], και κατόπιν επέστρεψε στο Πλοέστι. Όμως λίγες εβδομάδες μετά την επιστροφή του στη Ρουμανία υπέστη εγκεφαλική αιμορραγία και απεβίωσε κάπως πικραμένος από διάφορα γεγονότα και χωρίς να μπορέσει να δει σε πλήρη δράση τους καρπούς των δωρεών του. Προς τιμήν του το 1895 η δημοτική αρχή μετονόμασε το ίδρυμα από «Ρήγας Φερραίος» σε "Κουτλιμπάνειον Δημοτικόν Νοσοκομείον Λαρίσης" και τοποθέτησε στον προαύλιο χώρο την προτομή του, η οποία υπάρχει μέχρι και σήμερα.
Όπως διακρίνεται και στη φωτογραφία, το νοσοκομείο στην αρχική του κατασκευή ήταν ισόγειο, με μια μικρή ανωδομή στο κέντρο της πρόσοψης. Είχε κατά τη συνήθεια της εποχής ευρείς θαλάμους, με ανεπτυγμένα 50-60 κρεβάτια, εργαστήρια, γραφεία, θαλάμους απομόνωσης, αποθήκες, μαγειρεία και πολλούς άλλους βοηθητικούς χώρους. Ο φωτογράφος είναι άγνωστος και ως χρονολογία λήψης θεωρείται το έτος 1933.
-----------------------------------------------------
[1]. "Παλιά Ελλάδα" εννοούσαν την περίοδο εκείνη τον Μοριά, τη Ρούμελη και τις υπόλοιπες περιοχές οι οποίες είχαν απελευθερωθεί έπειτα από την Επανάσταση του 1821.
[2]. Γρηγορίου Αλέξανδρος, Ιωάννης Αστεριάδης Κουτλιμπανάς (1827-1892). Ο ομογενής επιχειρηματίας και ευεργέτης της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", φύλλο της 25ης Ιουνίου 2017.
[3]. Απόσπασμα από τις χειρόγραφες "Αναμνήσεις" του παλαιού δημάρχου της Λάρισας Μιχαήλ Σάπκα.
[4]. Εδώ ο δημοσιογράφος της εφημερίδας ως "Πολιτικόν Νοσοκομείον" εννοεί το ιδιωτικό νοσηλευτήριο του Ιωάννη Παπαϊωάννου.
[5]. Η λειτουργία του ξενοδοχείου των Ζαρκινών δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα, γιατί σ' αυτό κατέφευγαν τελικά διάφορα ανήθικα και φυγόδικα άτομα. Το γεγονός λύπησε τον δωρητή, παρ' όλα αυτά όμως έδωσε την συγκατάθεσή του να κλείσει, έπειτα από προτροπή της Κυβέρνησης,. Για την ιστορία του κτηρίου αυτού βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο Ξενώνας των Ζαρκινών και το πρώτο Υφαντουργείο του Γεωργ. Πατσάλη, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 14ης Φεβρουαρίου 2018.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
