Από τα κείμενά τους αυτά αντλούμε πληροφορίες οι οποίες μας βοηθούν να αναπλάσουμε τη Λάρισα της εποχής εκείνης, να αποσαφηνίσουμε γεγονότα και να παρακολουθήσουμε τη μετάπλασή της από μια άχαρη τουρκόπολη σε μια σύγχρονη πολιτεία.
Το 1895 επισκέφθηκε τη Θεσσαλία ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς (1866-1955), αρχαιολόγος, συγγραφέας και ζωγράφος. Τις εντυπώσεις του από το ταξίδι αυτό κατέγραψε το 1897 σε ένα βιβλίο 10+136 σελίδων με τίτλο ακτίνες εκ της Θεσσαλίας. Από το βιβλίο αυτό σταχυολογούμε όσα ενδιαφέροντα εντοπίσθηκαν για τη Λάρισα και καταγράφονται στην καθομιλουμένη σήμερα γλώσσα, για να γίνει πιο ευχερής η ανάγνωσή τους.
"Λάρισα, η πόλη των μιναρέδων και των στρατιωτικών! Όπου δεν βλέπετε πηλίκια και ξιφολόγχες, θα συναντήσετε απαραιτήτως έναν μιναρέ. Είναι τα χαρακτηριστικά του τόπου. Οι μιναρέδες είναι πύργοι των μωαμεθανικών ναών, λεπτοί σαν οδοντογλυφίδες, ισχνοί, υψηλοί και κυλινδρικοί και τα ερειπωμένα και εγκαταλειμμένα αυτά ισλαμικά τεμένη προσδίδουν στη Λάρισα κάποια ιδιαίτερη γραφικότητα.
Το Νοσοκομείο αποτελεί ένα ίδρυμα το οποίο τιμά την πόλη για την έξοχη λειτουργία και καθαριότητα, δωρεά του εκ Ζάρκου φιλάνθρωπου και φιλοπρόοδου ομογενούς, του Ανδρ. Αστεριάδου Κουτλιμπανά[1]. … Στο Νοσοκομείο μού προσφέρθηκε πρόθυμα κάθισμα και αφού τακτοποιήθηκα άνετα και ήρεμα στον εξώστη, σχεδίασα ή μάλλον σκαρίφησα εκ του προχείρου[2] το απέναντι παλιό και κατεστραμμένο, αλλά θελκτικό για την τέχνη του, μωαμεθανικό τέμενος[3]. Από το Νοσοκομείο η θέα τριγύρω είναι μαγευτική. Προς το μέρος του ποταμού υπάρχει και άλλος ναός, ένας τουρκικός τεκές, με οθωμανικό κοιμητήριο, το οποίο ως επί το πλείστον αποτελείται από αρχαίους λίθους. Τι λαμπροί άνθρωποι αυτοί οι Τούρκοι και τι πρακτικοί! Καθώς βρίσκουν πρόχειρα τα αρχαία μάρμαρα, αμέσως με λίγες τροποποιήσεις τα μεταφέρουν σε δικούς τους τάφους… Μήπως και στους αρχαίους χρόνους τα μάρμαρα αυτά δεν θα κάλυπταν νεκρούς; Διότι πράγματι σε εκείνο το μέρος θα ήταν οπωσδήποτε κάποιο νεκροταφείο, ή νεκρόπολη της αρχαίας Λάρισας, καθώς μαρτυρούν πολλές επιγραφές, εκ των οποίων μερικές και αντέγραψα. Μία μάλιστα, καθώς δεν μπορούσα να την διαβάσω επειδή βρισκόταν πολύ ψηλά, τοποθέτησα πρόχειρα ελλείψει άλλου μέσου, το σαμάρι παρακείμενου όνου και έτσι επιτεύχθηκε ο σκοπός μου. Η επιγραφή έφερε τις εξής λέξεις: ΕΡΜΑΟΥ ΧΘΟΝΙΟΥ. Γεγονός το οποίον σημαίνει ότι προφανώς η επιγραφή προέρχεται από αρχαίο τύμβο.
Το πώς θα ήταν η αρχαία Λάρισα μπορεί κανείς να το συμπεράνει με μια απλή περιοδεία στην πόλη. Δεν μπορεί να περιγραφεί το πλήθος των σπουδαίων μαρμάρων τα οποία είναι εγκατεσπαρμένα παντού! Οι πρακτικοί Τούρκοι όσα δεν τα μετέτρεψαν σε ασβέστη, τα χρησιμοποίησαν για να στρώσουν τους δρόμους. Ολόκληρες συνοικίες είναι μ' αυτόν τον τρόπο επιμελώς μαρμαροστρωμένοι. Δεν μπορεί να συγκριθεί το πρόχειρο μακαδάμ[4] και το ξύλο ή η άσφαλτος των Παρισίων, απέναντι σ' αυτή την πολυτέλεια που συναντάμε στην πόλη του Πηνειού. Αλλά δεν αρκεί μόνο το μάρμαρο να αναδείξει οποιαδήποτε πόλη μεγαλοπρεπή, όταν δεν συντρέχουν μαζί και άλλα. Έτσι και ή Λάρισα, παρ' όλη την πλούσια κληρονομιά της από την αρχαιότητα, παραμένει πάντοτε σαν μια ρακένδυτη και ξυπόλητη τσιγγάνα, της οποίας το πολύτιμο και αδαμαντοκόλλητο αρχαϊκό της περιδέραιο, αντί να προκαλεί τον θαυμασμό, αντιθέτως γεννάει θλιβερές σκέψεις, παρατηρώντας την αντίθεση με την υπόλοιπη περιβολή της.
Η πόλη έχει και κάτι επί πλέον πολύτιμο, το οποίον όμως οι φιλάρχαιοι Λαρισείς, με την απουσία κάθε συνεργασίας με την ελληνική Κυβέρνηση σε κάθε έργο, κατόρθωσαν να εξαφανίσουν και να καταστρέψουν. Πρόκειται για το λαμπρό Αρχαίο Θέατρο, το οποίο μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν αρκετά εμφανές στην πλαγιά τεχνητού λόφου, ο οποίος σχηματίσθηκε κατά την αρχαιότητα από τη συσσώρευση χωστού χώματος στη Β.Δ. πλευρά της Λάρισας. Δυστυχώς όμως παρ' όλες τις διαμαρτυρίες του εκτελούντος χρέη εφόρου στην περιοχή της Λάρισας καθηγητού και λογίου κ. Χατζηζωγίδου, ατόμου μορφωμένου εις τα αρχαιολογικά και ιδίως εις τα επιγραφικά, και την επίσκεψή του στο Υπουργείο στην Αθήνα, εξαντλώντας κάθε δυνατότητα παρέμβασης για να εμποδιστεί ο βανδαλισμός του, δεν επιτεύχθηκε τίποτε και οι βάρβαροι επιτέλεσαν το βέβηλο έργο τους. Ήδη το Θέατρο διασπάσθηκε[5], κατασκευάσθηκε ολόκληρη σειρά διώροφων κατοικιών με καταστήματα σε όλη την έκταση του κοίλου του Θεάτρου, με αποτέλεσμα να εξαφανισθούν οι σειρές των εδωλίων!
Από το ύψος του λόφου το θέαμα είναι απερίγραπτα εντυπωσιακό … ο Όλυμπος και ο Κίσσαβος, η αρχαία Όσσα, μένουν ασάλευτα στη θέση τους και αποτελούν ένα θέαμα εξόχως μεγαλοπρεπές. Μόλις ανέβει κάποιος πάνω στον λόφο νομίζει ότι ξαφνικά άνοιξε η αυλαία ενός θεάτρου και αμέσως προβάλλει απροσδόκητα το θάμβος του θαυμαστού λευκού και αγαλματώδους κάλλους του Ολύμπου, του θείου Ολύμπου, του οποίου το όνομα αντηχεί εις τα πέρατα της γης σαν του βασιλιά ή του αυτοκράτορα των βουνών.
Μαζί με έναν φίλο μου ιατρό περιέτρεξα ολόκληρη τη Λάρισα και περιεργασθήκαμε όλα τα αξιοθέατα, αν και είναι πολλά. Η συνοδεία ιατρού μη σας παραξενεύει, διότι έχει τόσους ιατρούς η Λάρισα, όσα φύκια η θάλασσα και όσες τρύπες το Ταμείο του Κράτους… Φαίνεται δε ότι και από πολύ παλιά η Λάρισα ήταν ιατρούπολη, καθώς εκεί έζησε το πλείστον του βίου του και απέθανε ο μέγιστος των Ασκληπιάδων της αρχαιότητος, ο Ιπποκράτης. Εάν πάλι οι πολλοί ιατροί δεν σας προσφέρουν υγεία και μακροβιότητα, το νερό του Πηνειού, χωνευτικό και διαυγές, οπωσδήποτε θα σας την εξασφαλίσει … Μη λησμονήσετε να φάτε και το περίφημο ψάρι του ποταμού, τον εύγεστο Γουλιανό, γέννημα και θρέμμα αποκλειστικά του Πηνειού.
Η Λάρισα υπολείπεται κατά πολύ του Βόλου. Είναι πόλη στάσιμη, αν και συγκεντρώνει τόσες αρχές και εξουσίες. Έχει δικαστήρια, τα οποία είναι συγκεντρωμένα στο ευρύχωρο και ευπρεπές μεγάλο κτήριο επί της Κεντρικής πλατείας, το οποίο επί τουρκοκρατίας στέγαζε το Διοικητήριο. Έχει και στρατώνες, ίσως τους καλύτερους στην Ελλάδα, από τους οποίους δεν λείπει τίποτε, ούτε ένα καρφί, εκτός… από στρατιώτες! Έχει τέλος και φυλακές, δυστυχώς όμως πολύ ακατάλληλα τοποθετημένες στην Κεντρική πλατεία[6], τον μοναδικό χώρο συγκέντρωσης των κατοίκων, όπου τα καλοκαιρινά βράδια, όταν όλοι οι Λαρισείς εξέρχονται εκεί για να αναπνεύσουν λίγο αέρα, όπως στην Αθήνα στην πλατεία Συντάγματος, τρέπονται αμέσως σε φυγή από την απερίγραπτη δυσοσμία η οποία εκπέμπεται από τον περίβολο των φυλακών!
Από τους ανεκμετάλλευτους θησαυρούς της Θεσσαλίας είναι και κάποιος λόφος, ο οποίος εκτείνεται προς την περιοχή της Μαγνησίας, καλούμενος Χασάπαλι, στον οποίο εξορύσσεται ένα θαυμαστό σε χρώμα μάρμαρο, το οποίο είναι πράσινο, όπως το περίφημο ορυκτό Μαλαχίτης της Ρωσίας και άλλων χωρών, ιδιαίτερα κατάλληλο για πολυτελείς οικοδομές, για κίονες ναών και άλλα τέτοια οικοδομήματα. Ο λίθος αυτός υπενθυμίζει τον "Οφίτην" και τον "Ατρακινόν" και απ' αυτόν κατασκευάσθηκαν και οι τέσσερες σωζόμενοι κίονες του τζαμί του Χασάν μπέη, κοντά στη γέφυρα του Πηνειού. Τον λόφο αγόρασε αγγλική Εταιρεία, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι Άγγλοι είναι περί τα τοιαύτα οσφραντικοί σαν λαγωνικά με ευαίσθητη όσφρηση. Τούτο αποτελεί σπουδαία απόδειξη του πόσο ολιγωρούμε εμείς με τους θησαυρούς της χώρας μας."
--------------------------------------------------------
[1]. Το σωστό είναι Ιωάννη Αστερίου Κουτλιμπανά.
[2]. Όπως αναφέρθηκε ο Φιλαδελφεύς είχε σπουδάσει και ζωγραφική στο Μόναχο..
[3]. Πρόκειται για το τζαμί του Ομέρ μπέη.
[4]. Ως μακαδάμ θεωρούνται εδώ οι λιθόστρωτοι (καλντερίμια) και σκυρόστρωτοι δρόμοι.
[5]. Προφανώς εννοεί την διάνοιξη της οδού Ακροπόλεως (Παπαναστασίου), η οποία έκοψε στη μέση την έκταση που καταλάμβανε το αρχαίο Θέατρο
[6]. Βρίσκονταν στο σημείο όπου σήμερα υψώνεται το κτήριο της Στρατιωτικής Λέσχης.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
