Με την πάροδο του χρόνου όμως μπορεί να εντοπίσει για τα συγκεκριμένα αυτά θέματα νέα, άγνωστα και αδιάσειστα στοιχεία που εντόπισε, τα οποία ανατρέπουν κατά κάποιον τρόπο τα ήδη δημοσιευθέντα, οπότε αναγκάζεται να αναθεωρήσει τις απόψεις του. Θεωρείται μεγάλο σφάλμα ο ιστοριοδίφης να μην παραδεχθεί το λάθος του και ακόμα χειρότερο να μην επιχειρήσει να το διορθώσει. Διαβάζοντας το σημερινό κείμενο θα καταλάβετε πολύ καλά τι εννοώ.
Τον Μάρτιο του 2015 περιγράψαμε από τη στήλη αυτή το αρχοντικό του Παύλου Στεφάνοβικ[1] που βρισκόταν μέχρι το 1954 στην αρχή της οδού Παπακυριαζή, στη γωνία με την 28η Οκτωβρίου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Στρατιωτικό Οδοντιατρείο και το Στρατιωτικό Πρατήριο. Το κείμενο είχε βασισθεί σε αρχειακό υλικό και προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων μεγάλης ηλικίας που το είχαν αντικρύσει, ενώ η αναζήτηση κάποιας φωτογραφίας του δεν είχε ευτυχές αποτέλεσμα. Μετά τη δημοσίευση, ένας καλός φίλος της στήλης μού έστειλε ηλεκτρονικά μια φωτογραφία της πρόσοψης του αρχοντικού και στη συνέχεια η έρευνα έφερε στο φως και άλλες. Όμως η εξιστόρηση των πρώτων χρόνων του κτιρίου ήταν ελλιπής.
Πριν από ένα χρόνο ο Κώστας Θεοδωρόπουλος, μέλος του Δ.Σ. του Ομίλου Φίλων τη Θεσσαλικής Ιστορίας, μου έκανε γνωστή την ύπαρξη πωλητηρίου συμβολαίου για το αρχοντικό του Στεφάνοβικ στα τοπικά Γ.Α.Κ. και η πάντοτε εξυπηρετική Φανή Καραγιάννη, διευθύντρια των Αρχείων, φρόντισε μεταξύ άλλων να μου αποστείλει ηλεκτρονικά αντίγραφο του πωλητηρίου. Από την προσεκτική μελέτη του φωτίζεται με σαφήνεια ολόκληρη η διαδικασία απόκτησης του αρχοντικού από τον τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης και μεγάλο ευεργέτη Παύλο Στεφάνοβικ και αναθεωρούνται αρκετά απ' όσα μέχρι σήμερα γνωρίζαμε πάνω στο θέμα αυτό. Το πωλητήριο έγγραφο έχει τον αριθμό 23.634 και αναφέρει τα εξής:
Στο γραφείο του συμβολαιογράφου της Λάρισας Αγαθάγγελου Ιωαννίδη[2], το οποίο ανήκε ιδιοκτησιακά στους κληρονόμους του παντοπώλη Αναστασίου Αποστολίδη και βρισκόταν στη θέση Καζγανή Ατίκ[3], παρουσία των μαρτύρων Παναγιώτου Καθεκλά[4] και Κωνσταντίνου Χατζή, δικαστικών κλητήρων, εμφανίσθηκαν την Πέμπτη 30 Σεπτεμβρίου 1899 ο Ευστάθιος Ιατρίδης[5] δικηγόρος κάτοικος Λαρίσης και ο Κωνσταντίνος Δ. Ράλλης τραπεζίτης κάτοικος Κωνσταντινούπολης, ο οποίος διέμενε στη Λάρισα και συμφώνησαν στα εξής: Ο Ευστ. Ιατρίδης είχε αγοράσει στις 21 Μαρτίου 1888 με το υπ' αριθ. 1595 πωλητήριο συμβόλαιο του πρώην Συμβολαιογράφου Λαρίσης Χαραλάμπους Αρβανίτου από τον Μουσταφά Βέη Χαλήλ Λεσκοβίκη κτηματία, κάτοικο Τρικάλων και ήταν κάτοχος μιας οικίας με όλα τα παραρτήματά της, εκτάσεως 2.000 περίπου πήχεων "ή όσης δήποτε εκτάσεως και αν ήναι"[6], η οποία βρισκόταν στη συνοικία της Λάρισας Τεκελή Ατίκ και οριζόταν ανατολικά με δρόμο (τη σημερινή οδό 28ης Οκτωβρίου), νότια με δρόμο (τη σημερινή οδό Παπακυριαζή), δυτικά με την οικία του Νικολάου Ριζοπούλου και βόρεια με τις κατοικίες των κληρονόμων του Ιωάννη Ζαφειροπούλου, του Αλή Μουσταφά Χότζα και του Γερασίμου Μεταξά.
Την κατοικία αυτή ιδιοκτησίας του Ευσταθίου Ιατρίδη αγόρασε με το πωλητήριο συμβόλαιο αρ. 23634 ο δεύτερος των συμβαλλομένων Κωνσταντίνος Δ. Ράλλης, ο οποίος ήταν εκπρόσωπος όλων των ιδιοκτησιών των αδελφών Παύλου και Ιωάννη Στεφάνοβικ Σκυλίτση στη Θεσσαλία. Το τίμημα της αγοράς της κατοικίας ανερχόταν σε διακόσιες (200) χρυσές τουρκικές λίρες, δηλαδή σε 7.200 δραχμές, τις οποίες ο αγοραστής Κων. Ράλλης κατέβαλε αμέσως στον πωλητή Ευστάθιο Ιατρίδη. Στο σημείο αυτό ο αγοραστής δήλωσε ότι "την παρούσαν αγοράν ενήργησεν δια λογαριασμόν του κ. Παύλου Στεφάνοβικ Σκυλίτση Τραπεζίτου κατοίκου Κωνσταντινουπόλεως και δια χρημάτων αυτού κατέβαλε το τίμημα αυτής εκ λιρών διακοσίων".
Από το έγγραφο αυτό αντλούμε για το αρχοντικό Στεφάνοβικ στη Λάρισα πολλές πληροφορίες. Πότε ακριβώς κατασκευάστηκε δεν γνωρίζουμε, πάντως το 1888 ανήκε ήδη στον Οθωμανό κτηματία Μουσταφά Βέη Χαλήλ Λεσκοβίκη από τα Τρίκαλα και τη χρονολογία αυτή περιήλθε στην κατοχή του Λαρισαίου δικηγόρου και μεγαλοκτηματία Ευστάθιου Ιατρίδη. Ο τελευταίος είναι εκτός των άλλων γνωστός και από την αγορά του χωριού Γούνιτσα (Αμυγδαλέα) που έκανε το 1884 μαζί με τον Κωνσταντίνο Ράλλη[8}. Μάλιστα έχει διασωθεί μέχρι σήμερα και ένα θαυμάσιο επιστολικό δελτάριο που έχει κυκλοφορήσει ο ιδιοκτήτης του, το οποίο απεικονίζει την περαταριά της Γούνιτσας γεμάτη από Λαρισαίους αστούς κάθε ηλικίας. Τον Σεπτέμβριο του 1899 ο Ιατρίδης πώλησε την κατοικία αυτή στον Κων. Ράλλη, για λογαριασμό του Παύλου Στεφάνοβικ. Επτά μήνες μετά την αγορά της (Απρίλιος 1900) επισκέφθηκε τη Λάρισα ο νέος ιδιοκτήτης της Στεφάνοβικ, ο οποίος σε πολλές περιοχές της Ανατολικής Θεσσαλίας κατείχε τεράστιες κτηματικές εκτάσεις. Κατά την ολιγοήμερη παραμονή του διέμενε στην κατοικία που είχε πρόσφατα αγοράσει και η οποία έκτοτε παρέμεινε στην ιστορία της Λάρισας ως αρχοντικό του Στεφάνοβικ. Οι τοπικές εφημερίδες της περιόδου εκείνης αναφέρουν ότι κατά την παραμονή του έκανε πολλές αγαθοεργίες. Ήταν άλλωστε γνωστές οι ευεργεσίες και η φιλανθρωπική του δράση σε ολόκληρο τον Ελληνισμό. Στη Λάρισα γνωρίζουμε ότι πρόσφερε σημαντικά χρηματικά ποσά στο «Κουτλιμπάνειο» Δημοτικό Νοσοκομείο, στους τρεις κεντρικούς ναούς της πόλης, σε σχολεία και σε απόρους.
Το 1901 ο Παύλος Στεφάνοβικ απεβίωσε στην Κωνσταντινούπολη σε ηλικία 59 ετών. Στο αρχοντικό του στη Λάρισα μέχρι το 1913 κατέλυε ο διάδοχος Κωνσταντίνος κάθε φορά που βρισκόταν στη Λάρισα. Και αυτό συνέβαινε τακτικά κυρίως Σεπτέμβριο με Οκτώβριο κάθε χρόνο, γιατί ως διάδοχος του θρόνου ήταν αρχηγός των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και όταν το Φθινόπωρο γίνονταν τα μεγάλα γυμνάσια του στρατού στην περιοχή μας, ήταν πάντοτε παρών. Όταν αργότερα έγινε βασιλιάς (1913), στο κτίριο Στεφάνοβικ στεγάσθηκαν οι υπηρεσίες της 1ης Μεραρχίας. Στη συνέχεια φιλοξένησε κατά καιρούς διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Μετά τον σεισμό του 1954 το αρχοντικό κατέστη ακατοίκητο, κατεδαφίσθηκε και ο τεράστιος χώρος του παραμένει σήμερα ανεκμετάλλευτος.
-------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Αρχοντικό Στεφάνοβικ, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 11ης Μαρτίου 2015.
[2]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Αγαθάγγελος Α. Ιωαννίδης (1856-1927). Δικηγόρος και συμβολαιογράφος της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 19ης Νοεμβρίου 2017. Το αρχείο του καλύπτει μια περίοδο 45 ετών (1882-1927) και από τα σημαντικότερα για την ιστορία της Λάρισας έγγραφά του θεωρούνται τα μεταφρασμένα στην ελληνική Αφιερωτήρια (διαθήκες) των Τουραχανιδών (15ος και 16ος αιώνας).
[3]. Καζγανή Ατίκ. Κεντρική περιοχή της Λάρισας, η οποία τοποθετείται παραπλεύρως της πλατείας Σεραγίου, νοτιοδυτικά της σημερινής Κεντρικής πλατείας (Θεόδωρος Παλιούγκας)
[4]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Παναγιώτης Μ. Καθεκλάς. Δικαστικός επιμελητής και πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 14ης Ιανουαρίου 2018.
[5]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Ευστάθιος Ιατρίδης (1847-1922). Δικηγόρος, διπλωμάτης και επιχειρηματίας της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 9ης Απριλίου 2017.
[6]. Όρος συχνά εμφανιζόμενος σε πωλητήρια συμβόλαια της εποχής, όσα είχαν να κάνουν με οικοπεδικές εκτάσεις κατοικιών, εφ' όσον η ακριβής μέτρηση δεν ήταν εφικτή.
[7]. Οι Ιωάννης και Παύλος Στεφάνοβικ Σκυλίτσης ήταν τέκνα του Ζαννή Στεφάνοβικ, Έλληνα τραπεζίτη με καταγωγή από την Χίο. Ο Ζαννής υπήρξε ο ιδρυτής του εμπορικού οίκου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος αναδείχθηκε ένας από τους ισχυρότερους οίκους της εποχής, με δράση από το Λονδίνο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Απέκτησε οκτώ τέκνα από τα οποία επιβίωσαν μόνον τρία αγόρια, τα οποία και τον διαδέχθηκαν. Ο Δημήτριος (1839-1893), ο Ιωάννης (1840-1908) και ο Παύλος (1842-1901). Η κόρη του Ιωάννη, Έλενα Στεφάνοβικ - Σκυλίτση παντρεύτηκε το 1921 στην Αγγλία τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
[8]. Φαίνεται ότι η οικονομική συνεργασία Ιατρίδου - Ράλλη ήταν στενή και "εποικοδομητική" σε πολλά επίπεδα, αφού μεταξύ των άλλων ο Κ. Ράλλης ως εκπρόσωπος των Στεφάνοβικ όρισε τον Ιατρίδη διαχειριστή όλης της κτηματικής περιουσίας τους στη Θεσσαλία μετά τον θάνατο του δημάρχου Κωνσταντίνου Αναστασιάδη (1899).
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
