Κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1903 και περιέχει εντυπώσεις από ταξίδια που έκανε ο Αμερικανός καθηγητής Burton Holmes σε διάφορες χώρες του πλανήτη. Ο τρίτος τόμος αναφέρεται στην Ελλάδα, την οποία επισκέφθηκε ο συγγραφέας μαζί με τη γυναίκα του και ένα άλλο φιλικό τους ζευγάρι, με την ευκαιρία των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 1896. Κατά την παραμονή τους στη χώρα μας δεν αρκέσθηκαν μόνο να παρακολουθήσουν τους αγώνες, αλλά επιδόθηκαν και σε ταξίδια στην ελληνική ενδοχώρα, η οποία έφθανε τότε μέχρι τη Μελούνα. Το τρίτο κεφάλαιο του τόμου αυτού έχει τον τίτλο The Wonders of Thessaly και είναι αφιερωμένο στο ταξίδι τους στη Θεσσαλία. Η περιγραφή αρχίζει από τον Βόλο, συνεχίζεται προς τη Λάρισα, παρακάμπτεται προς τα Τέμπη και καταλήγει στα Μετέωρα.
Περιέχει πληθώρα φωτογραφιών, οι οποίες παρουσιάζουν ενδιαφέρον, γιατί γνωρίζουμε ότι η φωτογραφική τέχνη την εποχή εκείνη βρισκόταν ακόμα στα νηπιακά της βήματα και φωτογραφικές απόψεις της Θεσσαλίας από τα τέλη του 19ου αιώνα υπάρχουν σήμερα ελάχιστες.
Στη Θεσσαλία βρέθηκαν τον Απρίλιο του 1896, αμέσως μετά τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι ως γνωστόν είχαν αρχίσει στις 25 Μαρτίου με το παλιό ημερολόγιο. Στη Λάρισα έφθασαν με τον Θεσσαλικό σιδηρόδρομο[1]. Για την πόλη μας ο Burton Holmes έγραψε στο βιβλίο του:
« Έναν-έναν φθάναμε στους καταθλιπτικούς σταθμούς του τρένου, κοντοστεκόμασταν για λίγο και μετά τους αφήναμε πίσω μας. Έτσι αβίαστα φθάσαμε στον προορισμό μας, τη Λάρισα, η οποία απέχει από τον Βόλο 37 μίλια. Ο πρώτος μας περίπατος στη Λάρισα μας έδωσε να καταλάβουμε ότι σπάνια βλέπανε ξένους στην πρωτεύουσα της Θεσσαλίας. Παντού όπου πηγαίναμε μας ακολουθούσε ένα πλήθος ανθρώπων με το στόμα ανοικτό. Όταν για λίγο κοντοστεκόμασταν μπροστά σε καταστήματα ή καθόμασταν σε κάποιο καφενείο, η κυκλοφορία διακοπτόταν. Όλοι σταματούσαν για να μας ρίξουν μια ματιά, να σχολιάσουν την εμφάνισή μας και να συζητήσουν για την πιθανή αιτία της επίσκεψής μας στην πόλη. Ειλικρινά πιστεύω ότι κατά τη διάρκεια της σύντομης παραμονής μας στη Λάρισα, καθένας από τους δεκατέσσερις χιλιάδες κατοίκους της, μας έριξε μια παρατεταμένη και επίμονη ματιά. Οι κυρίες της παρέας μας υπήρξαν τα κύρια πρόσωπα της δημόσιας περιέργειας, επειδή στη Λάρισα σπάνια έβλεπες τις γυναίκες της πόλης να κυκλοφορούν ελεύθερα στους δρόμους της. Μέχρι το 1881 η Λάρισα ήταν τουρκική πόλη, γι’ αυτό και η ζωή των Ελλήνων κατοίκων της είναι ακόμα επηρεασμένη από τις μουσουλμανικές συνήθειες και παραδόσεις.
Αν και η Λάρισα είναι η πρωτεύουσα της Θεσσαλίας, μοιάζει πάρα πολύ σαν επαρχιακή πόλη. Μια λαοθάλασσα από ηλίθια και καθόλου διακριτικά πρόσωπα που χαιρετούν τους ξένους συνεχώς. Οι ρακένδυτοι, απερίγραπτοι, άπλυτοι και ακάθαρτοι πολίτες, δεν είναι καν γραφικοί. Είναι αποκρουστικά άθλιοι, αδαείς και βρώμικοι. Ο ταξιδιώτης δεν μπορεί καν να διανοηθεί την ύπαρξη ανώτερης κοινωνικής τάξης στην πόλη αυτή. Η ευημερία χάθηκε την ημέρα που η Θεσσαλία πέρασε στα χέρια των Ελλήνων, κατά το 1881, με τη συνθήκη του Βερολίνου. Οι εύποροι Τούρκοι έφυγαν, με όλες τις αποσκευές και τα υπάρχοντά τους, από αυτούς τους δρόμους. Από τα είκοσι επτά τζαμιά της Λάρισας, αν εξαιρέσει κανείς τέσσερα, τα υπόλοιπα βρίσκονται υπό κατάρρευση. Είκοσι τρεις εγκαταλειμμένοι μιναρέδες υψώνουν τις λεπτές, χαριτωμένες φιγούρες τους, πάνω από τα είκοσι τρία ερημωμένα τζαμιά.
Η κατάληψη της Θεσσαλίας από τις χριστιανικές δυνάμεις, αποτέλεσε την αρχή για την μεγάλη έξοδο των μωαμεθανών. Αυτό αποδεκάτισε σχεδόν την περιοχή και για ένα χρονικό διάστημα κάθε πρόοδος σταμάτησε, αφού οι Έλληνες αργούσαν να έλθουν να πάρουν τα μέρη που είχαν μείνει κενά φεύγοντας οι Τούρκοι. Η κυβέρνηση κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να πείσει τους σοβαρούς και μόνιμους Τούρκους χωρικούς να παραμείνουν. Απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία και πολλά άλλα προνόμια τους προσφέρθηκαν, αλλά μάταια. Οι μουσουλμάνοι δεν μπορούσαν να παραμείνουν σε έναν τόπο από τον οποίο είχε εκδιωχθεί ο σουλτάνος τους. Πούλησαν μεγάλο μέρος των περιουσιακών τους στοιχείων και πιστοί στο πνεύμα των νομάδων προγόνων τους, μάζεψαν, τρόπος ειπείν, τις σκηνές τους και σιωπηλά μετακόμισαν».
Οι κύριες εντυπώσεις του συγγραφέα δεν απέχουν και πολύ από την πραγματικότητα, σε πολλά όμως σημεία φαίνεται ότι δεν είναι σωστά ενημερωμένος. Είναι γνωστό πώς μήνες πριν από την ενσωμάτωση, πολλοί επαγγελματίες και επιστήμονες από τον ελληνικό χώρο και ιδίως από την Πελοπόννησο, ήλθαν να σταδιοδρομήσουν στη Λάρισα. Εκείνο όμως που σοκάρει πραγματικά είναι όταν περιγράφει τους κατοίκους της πόλης μας. Χαρακτηρισμοί όπως ηλίθιοι, αδιάκριτοι, ρακένδυτοι, απερίγραπτοι, άπλυτοι, ακάθαρτοι, άθλιοι, αδαείς, βρώμικοι, είναι πολύ βαρείς. Όμως οι άνθρωποι του δρόμου, αυτούς που συνάντησε και περιέγραψε η παρέα των Αμερικανών ήταν οι αργόσχολοι, οι περίεργοι, οι περιθωριακοί, οι χωρικοί που βρέθηκαν ευκαιριακά στην πόλη. Δεν ήταν οι υπάλληλοι, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές των γυμνασίων, οι στρατιωτικοί που υπηρετούσαν στη Λάρισα. Αυτούς φαίνεται δεν τους συνάντησαν. Και αυτό φαίνεται καθαρά από την φωτογραφία μιας ομάδας ατόμων που αποθανάτισε ο συγγραφέας. Πρόσωπα αδρά, άξεστα, ηλιοκαμένα και πληγωμένα από τις κακουχίες, παιδιά με σκληρά βλέμματα. Για τους περισσότερους ήταν πρωτόγνωρη η εικόνα που αντίκριζαν. Τα κομψά κουστούμια των ανδρών, τα φανταχτερά φορέματα και οι καπελίνες των γυναικών, η ελεύθερη κίνησή τους στην αγορά σε ανάμειξη με τους άνδρες, τους εντυπωσίαζε
Η δημοσιευόμενη φωτογραφία απεικονίζει ένα μέρος του δημοτικού τότε ξενοδοχείου «Το Στέμμα», το οποίο βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της πλατείας, την άμαξα των ξένων με τους συνοδούς τους και μια μεγάλη ομάδα περίεργων Λαρισαίων.
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Θεσσαλικοί Σιδηρόδρομοι. Τα επίσημα βαγόνια των πρώτων συρμών, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 14ης Σεπτεμβρίου 2017
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
