Και η πρωτεύουσά της η Λάρισα εκεί που προσπαθούσε να συγχρονίσει τον βηματισμό της με την υπόλοιπη παλιά Ελλάδα, έγινε διεθνώς το επίκεντρο του "ατυχούς " όπως αποκαλέστηκε πολέμου και παραδόθηκε αμαχητί στον Ετέμ πασά, με όλες τις επακόλουθες συνέπειες. Ο πόλεμος αυτός είχε κάποιες ιδιαιτερότητες. Είχε κατά κάποιο τρόπο προαναγγελθεί και αν και τοπικός, είχε προσελκύσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Όλα τα έγκυρα μέσα ενημέρωσης της εποχής είχαν από νωρίς κατακλυστεί με ειδήσεις για την διαφαινόμενη πολεμική σύρραξη. Εφημερίδες και περιοδικά της Ευρώπης και της Αμερικής είχαν φροντίσει να αποστείλουν δημοσιογράφους και στα δύο μέτωπα, το ελληνικό και το τουρκικό. Η Λάρισα, ήταν η μεγαλύτερη πόλη της χώρας μας κοντά στα σύνορα με την Τουρκία και στο κτίριο των ανακτόρων της, που βρισκόταν στη θέση που κατέχει σήμερα το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου, από τον Μάρτιο ακόμα είχε στηθεί το επιχειρησιακό κέντρο των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Μέχρις ότου αρχίσουν οι εχθροπραξίες, οι ξένοι δημοσιογράφοι που ήταν εμπιστευμένοι στην ελληνική πλευρά, στις ανταποκρίσεις τους όχι μόνον παρακολουθούσαν την στρατιωτική κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή των συνόρων, αλλά περιέγραφαν τον αναβρασμό και την κατάσταση που παρατηρούνταν στην πόλη. Συγχρόνως φρόντιζαν να συνοδεύουν την περιγραφή τους με χαρακτικά και φωτογραφίες, οι οποίες απεικόνιζαν γραφικές περιοχές και τοπία της Λάρισας και κατέγραφαν στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης, η οποία έσφυζε από κίνηση, λόγω της συγκέντρωσης ασυνήθιστα μεγάλου αριθμού στρατευμάτων. Οι εντυπώσεις τους από την πόλη, όπως θα δούμε από τα λίγα αποσπάσματα που θα παραθέσουμε, διέφεραν ανάλογα με τα προσωπικά ενδιαφέροντα του καθενός.
Ο Γάλλος Henri Turot, απεσταλμένος της εβδομαδιαίας εφημερίδας των Παρισίων "Le Monde Illustré, γράφει για τη Λάρισα: «...Η μικρή πολιτεία της Λάρισας είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Έχει κρατήσει την τουρκική όψη της και λαμποκοπά στον ήλιο, υψώνοντας προς τον φωτεινό ουρανό τις μυτερές κορυφές των μιναρέδων της. Αποθαυμάζω τις όχθες του Πηνειού, όπου είναι κτισμένα χαριτωμένα σπίτια με όμορφους κήπους, όπως και τη γραφικότατη γέφυρα, με το κομψό τζαμί στη μια άκρη της»
Ο Άγγλος Clive Bigham, ανταποκριτής των Times του Λονδίνου ο οποίος παρακολουθούσε τις πολεμικές επιχειρήσεις ακολουθώντας τα τουρκικά στρατεύματα, όταν έφθασε στη Λάρισα μαζί με τους Τούρκους στις 25 Απριλίου (13 με το παλαιό ημερολόγιο), γράφει για την πόλη: «...Τα ίχνη της κλασικής περιόδου της πόλεως έχουν σχεδόν καταστραφεί ολοκληρωτικά και η πυκνή και δεσπόζουσα παρουσία των μιναρέδων επιβεβαιώνει την αντίληψη ότι ο ισλαμισμός παραμένει ακόμα για τα καλά στη Θεσσαλία. Το πράσινο τέμενος[1] κοντά στη δυτική πύλη, υπερέχει σε αρχιτεκτονική ομορφιά από οτιδήποτε άλλο στην πόλη και αυτό οφείλεται στα ενδιαφέροντα μουσουλμανικά στοιχεία που εμφανίζει».
Ο Άγγλος Kinnaird Rose απεσταλμένος του πρακτορείου Reuter, έχει διαφορετική άποψη για τη Λάρισα: «...Εκ πρώτης όψεως η πόλη έχει ανατολίτικη εμφάνιση, με τριάντα μιναρέδες οι οποίοι προβάλλουν τα μυτερά και κυλινδρικά σχήματά τους πάνω από τα πυκνοκατοικημένα σπίτια. Έξω από τα τείχη, στο δυτικό άκρο της πόλεως βρίσκονται οι στρατώνες, οι οποίοι μπορούν να φιλοξενήσουν μέχρι και 8.000 στρατιώτες. Το πλέον χαρακτηριστικό όμως στοιχείο της Λάρισας είναι η ακρόπολή της, πάνω στην οποία βρισκόταν ένα αμφιθέατρο, όταν η πόλη ήταν πρωτεύουσα της αρχαίας Θεσσαλίας. Μερικά ίχνη του αμφιθεάτρου είναι εμφανή ακόμα και σήμερα... Ένα τραχύ μονοπάτι στη νοτιοδυτική πλευρά της ακροπόλεως, οδηγεί κατ’ ευθείαν κάτω, στις όχθες του Πηνειού, ο οποίος εδώ περνά κάτω από μια παλιά όμορφη γέφυρα με εννέα οξύαιχμες αψίδες».
Ο Γάλλος εθελοντής στον πόλεμο του 1897 Lois Fuster, στο βιβλίο του όπου κατέγραψε τις εμπειρίες τού πολέμου στον οποίον έλαβε ενεργό μέρος, γράφει για την πόλη μας: « Η Λάρισα είναι μια άσχημη πόλη, η οποία έχει διατηρήσει την τούρκικη μορφή της. Είναι βρώμικη, με στενούς και ανασκαμμένους δρόμους και χαμηλά σπίτια».
Οι περιγραφές αυτές καθώς και πολλές άλλες συμφωνούν ότι το 1897 η Λάρισα δεν είχε αποβάλλει ακόμα την ανατολίτικη εμφάνισή της. Το γεγονός αυτό πιστοποιείται και από τις απεικονίσεις της που έχουν δημοσιευθεί στα ξένα έντυπα, στο περιθώριο των πολεμικών επιχειρήσεων. Οι απεικονίσεις αυτές είναι μερικές εκατοντάδες και αφορούν φωτογραφίες και χαρακτικά[2]. Και προκειμένου για τις φωτογραφίες, η αντικειμενικότητά τους δεν αμφισβητείται, όσον αφορά όμως στα χαρακτικά, όσα φιλοτεχνήθηκαν βασιζόμενα σε φωτογραφίες απεικονίζουν την πραγματικότητα. Υπάρχουν όμως και αρκετά τα οποία περιέχουν φανταστικές ή αυθαίρετες προσθήκες στο τοπίο.
Ένα από τα ωραιότερα χαρακτικά της Λάρισας εκείνης της περιόδου δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα του Λονδίνου[3] και φέρει τον υπότιτλο: «Στη γωνία του δρόμου έμπροσθεν του Ταχυδρομείου Λαρίσης». Θεωρείται ότι καταγράφει μία από τις παραστατικότερες στιγμές καθημερινής ζωής στην πόλη μας πριν αρχίσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Προς τα αριστερά διακρίνεται ένα μικρό τμήμα του κτιρίου του Ταχυδρομείου - Τηλεγραφείου της Λάρισας. Το κτίριο αυτό κατελάμβανε τη γωνία όπου σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο Grand Hotel. Στους τοίχους του είναι αναρτημένες διάφορες ανακοινώσεις, οι οποίες έχουν προφανώς κάποια σχέση με την επαπειλούμενη σύρραξη, γι’ αυτό και δύο άτομα, στρατιωτικοί αν λάβει υπ’ όψη του κανείς τα πηλίκα που φορούν, τις διαβάζουν με προσοχή. Η θέση του Ταχυδρομείου επί χρόνια στο σημείο αυτό έδωσε την αφορμή να ονομασθεί από τους Λαρισαίους η παρακείμενη πλατεία ως Πλατεία Ταχυδρομείου, ονομασία η οποία σημειωτέον ότι ουδέποτε υπήρξε επίσημη. Παραμένει όμως μέχρι και σήμερα αναλλοίωτη μεταξύ των Λαρισαίων, παρά τις κατά καιρούς απόπειρες μετονομασίας της (Λώρη, Εθνάρχου Μακαρίου, Χατζηγιάννη, και άλλες). Την περίοδο του 1897 η επίσημη ονομασία της ήταν Πλατεία Ρήγα Φεραίου. Δεξιά και απέναντι από το Ταχυδρομείο, στο κατάστρωμα της οδού Αχιλλέως, (όπως ονομαζόταν τότε η σημερινή οδός Παναγούλη), υπάρχουν στη σειρά ισόγεια κτίσματα. Το ένα από αυτά παρουσιάζει μια όμορφη αλλά παραμελημένη πρόσοψη, με τη χαρακτηριστική ανατολική αρχιτεκτονική, κατάλοιπο της πρόσφατης τότε τουρκοκρατίας. Στο βάθος πίσω από τα καταστήματα προβάλλει επιβλητικός ο μιναρές κάποιου μη ταυτοποιημένου μουσουλμανικού τεμένους.
Εκείνο όμως που χαρακτηρίζει την εικόνα αυτή είναι η έντονη κίνηση ατόμων και των δύο φύλων, με κάθε λογής ενδυμασίες. Υπερέχουν αξιωματικοί με τις όμορφες στολές, τις μπέρτες και τα σπαθιά τους και στρατιώτες. Υπάρχουν επίσης ιερωμένοι και αγρότες. Αλλά η ομορφιά της ενισχύεται με την παρουσία τεσσάρων τουλάχιστον όμορφων καλοντυμένων γυναικών με καπελίνα και μαντήλες και ενός ευσταλούς εύζωνα με όπλο, σπαθί και σφαίρες. Όλο αυτό το πλήθος των ατόμων, το οποίο συζητά, κινείται και συνωστίζεται στο δρόμο έξω από το Ταχυδρομείο, στη συμβολή των σημερινών οδών Παναγούλη και Παπακυριαζή, περιμένει να μάθει τα τελευταία νέα γύρω από τις πολεμικές αψιμαχίες που είχαν αρχίσει στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η ενδυματολογική ποικιλία όσων απεικονίζονται τονίζει την κοσμοπολίτικη εμφάνιση που είχε η πόλη λίγο πριν αρχίσουν οι πρώτες πολεμικές επιχειρήσεις του 1897.
----------------------------------------
[1]. Εδώ ο δημοσιογράφος πρέπει να εννοεί το τζαμί του Χασάν μπέη. Φαίνεται ότι στο εσωτερικό του τον εντυπωσίασε το πράσινο χρώμα που επικρατούσε από την παρουσία των κιόνων τα οποία προέρχονταν από τα λατομεία της Χασάμπαλης. Το αντιπαράβαλε με το μπλε τζαμί της Κωνσταντινούπολης, όπου επικρατεί ως γνωστόν το γαλάζιο.
[2]. Επειδή την περίοδο εκείνη η φωτογραφική τέχνη βρισκόταν στα σπάργανα, ήταν δύσκολη η ευκρινής εκτύπωση φωτογραφιών σε έντυπα. Γι’ αυτό προτιμούσαν, με βάση τη φωτογραφία, να γίνεται αναπαραγωγή της εικόνας σε χαρακτικό (σχέδιο, λιθογραφία, χαλκογραφία, ξυλογραφία, ατσαλογραφία, κλπ.).
[3]. The Illustrated London News. London, 1 Μαΐου 1897, σ. 606.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
