Στη ζωή μας γνωρίζουμε ανθρώπους απλούς, άδολους, οι οποίοι όμως ξεχειλίζουν από αγάπη και εκτίμηση προς τους φίλους και τους συνανθρώπους τους και την αγάπη αυτή πρέπει κανείς με κάποιο τρόπο να τους την ανταποδώσει.
Στις 25 Μαΐου φέτος, κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα. 53 δημοσιεύματα στην καθημερινή εφημερίδα της Λάρισας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ κάθε Τετάρτη, κατά το έτος 2014», καθώς βρισκόμουν στο φουαγιέ του Δημοτικού Ωδείου με πλησίασε διστακτικά μια κυρία που δεν γνώριζα. Με ευγενικό τρόπο μου συστήθηκε ως Χάιδω Βαλσάμη-Πανέλα, κόρη του γνωστού φωτογράφου της Λάρισας Γεωργίου Βαλσάμη και εξαδέλφη του αείμνηστου φίλου μου δικηγόρου Μάκη Μούσιου. Επί πλέον μου παρέδωσε και μεγάλο φάκελο, μέσα στον οποίο υπήρχαν αυθεντικές φωτογραφίες και αντίγραφά τους, τόσο του πατέρα της Γεωργίου Βαλσάμη, όσο και του πατέρα του εκλιπόντος δικηγόρου φίλου μου, Νικολάου Μούσιου. Μπορώ να πω ότι η χειρονομία αυτή με συγκίνησε το ίδιο, όσο και η παρουσίαση του βιβλίου που επακολούθησε.
Έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα η ίδια ευγενική κυρία μου πρόσφερε μια σειρά από αντίγραφα φωτογραφιών του Νικολάου Μούσιου, αναφέροντας με συγκίνηση ότι επιτελεί μια πράξη που θα ήθελε πολύ να την είχε κάνει ο ίδιος ο Μάκης, αλλά η αιφνίδια εκδημία του πριν ένα χρόνο, είχε ματαιώσει οριστικά τα σχέδια που είχαμε κάνει για το αρχείο των φωτογραφιών που διέθετε.
Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω την κατά διαστήματα ανιδιοτελή προσφορά των απογόνων των οικογενειών Δαφνοπούλου, Βαλσάμη και Μούσιου, σημαντικού μέρους του φωτογραφικού τους αρχείου προς εμπλουτισμό των συλλογών του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας. Μια προσφορά ουσίας για την ιστορία της φωτογραφίας και των φωτογράφων της Λάρισας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Και μια προσφορά-υπόδειγμα σε όσους θέλουν να διαφυλαχθούν για πάντα, να αναδειχθούν, να αξιοποιηθούν και να μην καταστραφούν τα οικογενειακά τους αρχεία.
Με την ευκαιρία του σημερινού ετησίου μνημοσύνου του Γεράσιμου (Μάκη) Μούσιου θα πρέπει να αποκαλύψω ότι με τον εκλιπόντα σχεδιάζαμε να γράψουμε μαζί την ιστορία της οικογενειακής δυναστείας των φωτογράφων, η οποία ξεκινάει από τον Ιωάννη Παντοστόπουλο, συνεχίζεται στον Γεράσιμο Δαφνόπουλο και την αδελφή του Ελένη και ολοκληρώνεται με τους Γεώργιο Βαλσάμη, Δημήτριο Αρετόπουλο, Νικόλαο Μούσιο και τους διαδόχους τους. Επειδή πριν από μερικές δεκαετίες έκλεισε αυτός ο κύκλος των μεγάλων φωτογράφων της ονομαστής οικογένειας, θεωρήθηκε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να καταγραφεί σε μια πολυσέλιδη μελέτη και να εκδοθεί, η προσωπική και επαγγελματική διαδρομή των ατόμων που αποτύπωσαν στη φωτογραφική πλάκα τις προσωπογραφίες σημαντικών, αλλά και απλών καθημερινών ανθρώπων και διέσωσαν τοπία και απόψεις της Λάρισας μιας εποχής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όμως «αι βουλαί του Κυρίου» όρισαν αλλιώς. Παρ’ όλα αυτά με τη βοήθεια του αρχείου του που άφησε, την ολόθερμη συμπαράσταση της Χάϊδως Βαλσάμη-Πανέλα και των άλλων συγγενών της οικογένειας και κρατώντας την υπόσχεση που είχα δώσει στον Μάκη, υπόσχομαι ότι η επιθυμία του θα εκπληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Η σημερινή φωτογραφία προέρχεται από ένα επιστολικό δελτάριο του πατέρα του Μάκη, Νικόλαο Μούσιο. Ο τελευταίος γεννήθηκε το 1911 στον Βόλο και επειδή ο πατέρας του Γεώργιος πέθανε το 1915 σε νεαρή ηλικία, όταν ο ίδιος ήταν μόλις 4 ετών, μετακόμισε οικογενειακώς στη Λάρισα, κοντά στον αδελφό της μητέρας του Γεράσιμο Δαφνόπουλο. Όταν ενηλικιώθηκε ταξίδευσε στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας, κοντά στη θεία του Ελένη Δαφνοπούλου και τον άνδρα της Νικόλαο Ιωαννίδη, οι οποίοι διατηρούσαν με επιτυχία φωτογραφείο. Κοντά τους φρόντισε στο μικρό διάστημα που έμεινε μαζί τους, να τελειοποιήσει τις γνώσεις του γύρω από τη φωτογραφική τέχνη που είχε αποκτήσει ήδη στο εργαστήριο του θείου του Γεράσιμου Δαφνόπουλου στη Λάρισα. Όταν ο τελευταίος πέθανε το 1935, Ο Νικόλαος Μούσιος ήταν ήδη επαγγελματικά έτοιμος να αναλάβει το φωτογραφείο του θείου του μαζί με τον Δημήτριο Αρετόπουλο. Όμως ο Νικόλαος Μούσιος, όπως και ο πατέρας του Γεώργιος, πέθανε νεότατος το 1951 σε ηλικία 40 ετών.
Εν αντιθέσει με τους άλλους φωτογράφους της οικογένειας οι οποίοι καταγίνονταν αποκλειστικά με τη φωτογραφία-πορτραίτο μέσα στο φωτογραφικό εργαστήριο, ο Νικόλαος Μούσιος ήταν επιπλέον και φωτογράφος τοπίου. Έχουν διασωθεί φωτογραφίες του σε επιστολικά δελτάρια. Τα δελτάρια αυτά είναι μικρού σχήματος δίπτυχα και στο εσωτερικό τους έχουν ένα λεπτό δίπτυχο χαρτί για την αναγραφή των ευχών και άλλων ειδήσεων του αποστολέα. Και τα δύο δίπτυχα συγκρατούνται από μια λεπτή δίχρωμη κλωστή από άσπρο και μπλε χρώμα. Στο εξωτερικό τμήμα του πρώτου φύλλου είναι επικολλημένες μικρού μεγέθους φωτογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν συνήθως τοπία της Λάρισας. Σε μερικές εξ αυτών σημειώνεται από κάτω η λεζάντα με την υπογραφή του, ενώ άλλες είναι χωρίς επεξήγηση της φωτογραφίας και υπογραφή. Δεν μπορώ ακόμη να υπολογίσω με ακρίβεια τον αριθμό των καρτών του. Πάντως δεν πρέπει να είναι πολλές και μέχρι στιγμής έχω εντοπίσει περί τις δέκα.
Η σημερινή εικόνα απεικονίζει τη συνοικία Ταμπάκικα από μια ασυνήθιστη γωνία. Ο φωτογράφος στάθηκε στη βόρεια πλευρά του λόφου της Ακροπόλεως (Φρουρίου), στο ύψος του σημερινού Ηρώου και αποτύπωσε με τον φακό του την ανατολική πλευρά της σημερινής συνοικίας των Αμπελοκήπων, γι’ αυτό και ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής δεν διακρίνεται. Χρονολογείται ανάμεσα στα 1946 με 1950 περίπου. Αφήνω όμως στην ομάδα «Η Συνοικία μας τα Ταμπάκικα» να μελετήσει με λεπτομέρεια τη φωτογραφία, γιατί γνωρίζει περισσότερα από μένα και αν θέλει, μπορεί να με ενημερώσει σχετικά.
