1η Αυγούστου: Η ημέρα που ξεπερνάμε τα όρια βιώσιμης κατανάλωσης του Πλανήτη

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Ο Πλανήτης μας βρίσκεται μπροστά σε πολλά προβλήματα. Ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται, αν και με μειούμενους ρυθμούς, αλλά ταυτόχρονα αυξάνεται και η κατανάλωση των φυσικών πόρων που δημιουργεί ανησυχίες για τη δυνατότητα διατήρησης της ζωής όπως τουλάχιστον τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

 Ένα ερώτημα που τίθεται είναι πόσο χρόνο μπορεί να αντέξει ο Πλανήτης τον σημερινό και μελλοντικό πληθυσμό των ανθρώπων και με τον τρόπο ζωής τους. Είναι γνωστό ότι οι περιοχές του Πλανήτη έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά όπως ο πληθυσμός και η αύξησή του, αλλά και η κατανάλωση φυσικών πόρων από τους κατοίκους. Για να εκτιμηθεί αυτή η παράμετρος το Ινστιτούτο Δεδομένων Αποτυπώματος (FODAF - Footprint Data Foundation) της Ζυρίχης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του York του Καναδά εκτιμούν κάθε χρόνο την ημέρα που οι φυσικοί και οι βιολογικοί πόροι του Πλανήτη εξαντλούνται και ότι μετά την ημέρα αυτή η ζωή συνεχίζεται με κατανάλωση πόρων που δεν είναι ανανεώσιμοι. Την εκτίμηση την εκφράζουν με τη μέρα του χρόνου που εξαντλούνται οι φυσικοί και βιολογικοί πόροι κάθε κράτους με βάση τον πληθυσμό και την κατανάλωση. Αυτή ονομάζεται η μέρα που ξεπερνάμε τα όρια (Planet Overshoot DayPOD). Αυτό είναι ένα μέτρο της δυνατότητας συνέχισης της ζωής όπως τη γνωρίζουμε, καθώς αυτήν την υπερκατανάλωση δεν μπορούμε να τη συνεχίσουμε για πολύ.
Πριν δύο χρόνια (Ιούλιο 2022) είχα αναλύσει σε δύο σημειώματα πώς γίνεται αυτή η εκτίμηση για λογαριασμό της Οργάνωσης Global Footprint Network και πώς ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να εκτιμήσει το αποτύπωμα της ζωής που κάνει. Γιατί το αποτύπωμα είναι το άθροισμα των επιπτώσεων της ζωής του κάθε κατοίκου του Πλανήτη. Μάλιστα τη χρονιά εκείνη το όριο ήταν η 29η Ιουλίου, ενώ το 2020 ήταν το τέλος Αυγούστου χάρη στο κλείσιμο στα σπίτια μας από τον COVID που εύχομαι να μην ξανασυμβεί.
Ο φετινός υπολογισμός της ημέρας που ξεπερνάμε τα όρια του Πλανήτη (POD) είναι η 1η Αυγούστου. Η μικρή μετατόπιση σύμφωνα με τον ιστότοπο οφείλεται στη μείωση της παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου αλλά και στη μείωση απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα από τους ωκεανούς.
Τι σημάνει αυτό; Ότι μετά την 1η Αυγούστου καταναλώνουμε από μη ανανεώσιμα αποθέματα του Πλανήτη και τα αφαιρούμε από τις επόμενες γενιές. Στο διάγραμμα που παραθέτω φαίνεται η ημέρα που ξεπερνάμε τα όρια από το 1971 μέχρι σήμερα. Θα παρατηρήσετε ότι το 1971 ήμασταν στο όριο που καλύπταμε τις ανάγκες μας. Πόσος ήταν ο πληθυσμός του Πλανήτη; 3.770.63.092 κάτοικοι που αυξάνονταν κατά 2% τον χρόνο. Πόσος είναι ο πληθυσμός σήμερα; 8.045.311.447 και αυξάνεται με 0,88% τον χρόνο. Είναι προφανές ότι η αύξηση του πληθυσμού είναι το κύριο στοιχείο που δημιουργεί το πρόβλημα, αλλά και η συνεχής αύξηση της κατανάλωσης είναι ένα δεύτερο εξ ίσου σημαντικό πρόβλημα. Ιδιαίτερα η τεράστια κατανάλωση ορυκτών καυσίμων για κάλυψη των αναγκών μας δημιουργεί προβλήματα από τις εκπομπές ΑτΘ.
Η μελέτη που δημοσιεύεται στον ιστότοπο του Gllobal Footpring Network αναλύει και τις δυνατότητες που έχουμε να μεταθέσουμε την ημέρα αυτή αργότερα στον χρόνο. Για παράδειγμα η υιοθέτηση ενός φόρου ανά τόνο εκπεμπόμενου διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η υιοθέτηση ενός φόρου 100$ ανά τόνο άνθρακα θα μετέφερε τη POD κατά 63 μέρες (θα φτάναμε Οκτώβριο). ΟΙ ΗΠΑ ακολουθούν τη πρακτική της επιβολής φόρου στις εκπομπές με μελέτη να δείχνει ότι επιβολή φόρου 79$/τόνο μέχρι το 2035 θα μειώσει τη τις εκπομπές από τον ενεργειακό τομέα (συμβολή στα ΑτΘ κατά 40%) κατά 38%. Η ΕΕ ακολουθεί τη τακτική του ορισμού ορίων εκπομπών που μπορεί να έχει αντίστοιχα αποτελέσματα καθώς η βιομηχανία βρίσκει τρόπους να επιτύχει τη μείωση είτε άμεσα είτε με απορρόφηση από άλλους κλάδους της παραγωγής όπως από τη γεωργία και τα εδάφη (π.χ. ανθρακοδεσμευτική γεωργία), δάση κ.λπ. Μια μείωση των γεννήσεων θα είχε σημαντικά αποτελέσματα. Προτείνεται η μείωση των παιδιών της κάθε οικογένειας κατά ένα παιδί ή η καθυστέρηση γέννησής τους κατά δύο χρόνια μέχρι το 2050. Αυτό θα μετακινούσε τη POD κατά 49 μέρες. Σημειώστε ότι με τους σημερινούς ρυθμούς γεννήσεων το 2050 θα είμαστε 9,7 δισ, ενώ με την προτεινόμενη μείωση θα πάμε στα 7,7. Χρήσιμο να συζητάμε το πραγματικό πρόβλημα του Πλανήτη που είναι ο υπερβολικός πληθυσμός και κάποιος συζητά μεθόδους μείωσής του.
Αν ο μισός Πλανήτης εφάρμοζε τους στόχους της «πράσινης συμφωνίας» της ΕΕ η ημέρα θα μπορούσε να μετατεθεί κατά 42 μέρες. Η Πράσινη συμφωνία είναι σε αρκετά σημεία υπερβολική ιδιαίτερα για τη γεωργία αλλά και για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που μπορούν να συζητηθούν και να βελτιωθούν έξω από «οικολογικές» ακρότητες. Θέματα όπως μείωση των απωλειών τροφίμων ή η ανάπτυξη κυκλικής οικονομίας που θα μειώσει τις απώλειες είναι στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν.
Η αύξηση της χρήσης ΑΠΕ για παραγωγή ηλεκτρισμού από 39% που είναι σήμερα σε 75% θα επιτύχει μετάθεση της ημερομηνίας κατά 26 μέρες. Βέβαια δεν αρκεί να εγκαταστήσουμε αιολικά, ηλιακά πάρκα και υδροηλεκτρικά έργα αλλά να ενισχύσουμε και τις δυνατότητες αποθήκευσης των ΑΠΕ που δεν παράγονται συνεχώς, αλλά και να δημιουργήσουμε δίκτυα που να τα υποστηρίζουν κάτι που καθυστερούμε αρκετά να κάνουμε. Με μείωση των απωλειών τροφίμων κατά 50% παγκόσμια θα μεταθέταμε την POD κατά 13 μέρες. Εκτιμάται ότι το 50% της βιολογικής ικανότητας του πλανήτη καταναλώνεται για την παραγωγή τροφίμων. Ο FAO εκτιμά ότι το 1/3 των τροφίμων χάνεται με διάφορους τρόπους που μπορούμε να μειώσουμε.
Στον ιστότοπο προτείνονται πολλές ιδέες για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής μας που οδηγούν στη βελτίωση του οικολογικού αποτυπώματος της ζωής μας και επιτυγχάνουν καλύτερες προοπτικές για τη ζωή του Πλανήτη και το μέλλον των επομένων γενεών. Οφείλουμε να τα εφαρμόσουμε για τους αφήσουμε ένα βιώσιμο περιβάλλον για να ζήσουν και αυτοί χωρίς τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής που αρχίζουμε να αντιμετωπίζουμε κάθε χρόνο και χειρότερα. Οι εμπειρίες στη Θεσσαλία μας δείχνουν ότι όλοι πρέπει να συμμετάσχουμε στη προσπάθεια για να έχουμε τα βέλτιστα αποτελέσματα. Χρειαζόμαστε όμως μια καθοδήγηση που πρέπει να αποφασιστεί από το πολιτικό σύστημα και να προωθηθεί από την εκάστοτε κυβέρνηση για να γίνει συνείδηση του κάθε πολίτη που θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του.