ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
Ο χρηματοδότης της κατασκευής του τεμένους.
Στο θέμα αυτό ελλείπουν μέχρι σήμερα γραπτές πηγές, ικανές να μπορέσουν να μας διαφωτίσουν επαρκώς. Κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί διάφορες εκδοχές, οι οποίες βασίζονται κυρίως στις προφορικές παραδόσεις, τις οποίες ως γνωστόν ο καθένας διασκευάζει κατά το δοκούν. Η προφορική παράδοση μπορεί μεν να προσφέρει κάποια ιστορικά στοιχεία, όμως αυτά είναι συνήθως απροσδιόριστα και πολλές φορές απουσιάζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας και της ακρίβειας. Πάντως μέχρι σήμερα πιστεύεται ότι ο χορηγός της κατασκευής του Γενί τζαμί έχει κάποια σχέση με τον Χουσνή μπέη, ιδιοκτήτη της κατοικίας που διαμορφώθηκε αργότερα σε κτίριο των ανακτόρων της Λάρισας, με τον αδελφό του Χαηρή[1] μπέη, και με την βασιλική οικογένεια που το αγόρασε.
Είναι γνωστό ότι στις 7 Οκτωβρίου 1881, 38 ημέρες ακριβώς μετά την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Λάρισα, επισκέφθηκε επίσημα την πόλη ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄. Λόγω οικιακών διευκολύνσεων και ανέσεων επιλέχθηκε ως κατοικία διαμονής του το κονάκι του Χουσνή μπέη. Ο τελευταίος είχε ήδη μετακομίσει στην Κωνσταντινούπολη πριν από την απελευθέρωση. Έμεινε όμως εδώ ως πληρεξούσιος ο αδελφός του Χαηρή μπέης, ο οποίος δέχθηκε με χαρά να παραχωρήσει το κονάκι για την προσωρινή διαμονή του βασιλιά. Επειδή το κτίσμα αυτό ικανοποίησε αρκετά τον άνακτα, αγοράσθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1881 αντί του ποσού των 1.100 Οθωμανικών λιρών, που μεταφράζεται σε 27.752 δρχ. της εποχής, όπως διαβάζουμε στο συμβόλαιο αγοράς του που έχει διασωθεί. Λέγεται ότι ο Χαηρή μπέης, αποποιήθηκε τη χρηματική προσφορά, με το πρόσχημα ότι άγραφος νόμος στη χώρα του δεν επέτρεπε σε κατοικία όπου διέμεινε εστεμμένος να ξανακατοικηθεί από τον ιδιοκτήτη του. Έπρεπε επομένως ή να δωριθεί στον βασιλιά ή αν δεν το δεχθεί αυτός, να παραμείνει για πάντα ακατοίκητη. Τελικά επειδή ο Χαηρή μπέης δεν δέχθηκε τα χρήματα, ο Γεώργιος, με εισήγηση αργότερα της βασίλισσας Όλγας, προσέφερε το ποσόν της αγοράς της κατοικίας του Τούρκου υπηκόου, για την ανέγερση τεμένους κοντά στα ανάκτορα. Με αυτόν τον τρόπο θα εξυπηρετούνταν οι θρησκευτικές ανάγκες των Τούρκων που είχαν παραμείνει στη Λάρισα μετά την προσάρτηση, μια που τα άλλα τζαμιά της πόλεως βρισκόταν υπό κατάρρευση.
Υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή, την οποία αναφέρει ο Μιχαήλ Σάπκας στις ανέκδοτες μέχρι σήμερα «Αναμνήσεις» του γραμμένες το 1952, κατά την οποία μετά την άρνηση του Γεωργίου να δεχθεί τη δωρεά από τον τούρκο υπήκοο, συμφωνήθηκε να πάρει ο Χαηρή μπέης τα χρήματα από την αγορά της κατοικίας και να τα διαθέσει για την κατασκευή ενός νέου τεμένους για τους μουσουλμάνους της Λάρισας. Ο Χαηρή συμφώνησε τελικά και διευκρίνισε ότι ο ίδιος θα διαθέσει ολόκληρο το μερίδιο του για τον σκοπό αυτό, δεν γνώριζε όμως τις διαθέσεις του αδελφού του Χουσνή μπέη από την Κωνσταντινούπολη όπου βρισκόταν.
Το συμβόλαιο αναφέρει με κάθε λεπτομέρεια τα της μεταβιβάσεως της κατοικίας. Όμως τα περί δωρεάς του Χαηρή μπέη και μη αποδοχής της από τον Γεώργιο, δεν έχουν καταγραφεί σε επίσημα έγγραφα, και δεν μπορούσαν εξ άλλου να καταγραφούν. Απλώς έχουν διασωθεί από στόμα σε στόμα μέχρι και σήμερα. Στο σημείο αυτό ίσως η ανεύρεση του συμβολαίου μεταξύ του κατασκευαστή του τζαμιού και του χρηματοδότη, μας δώσει τη λύση. Όμως το συμβόλαιο αυτό μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπισθεί. Πάντως η πρώτη εκδοχή, δηλαδή της ανέγερσης του τζαμιού από τα χρήματα που έδωσε για την αγορά της κατοικίας ο βασιλιάς, φαίνεται περισσότερο λογική. Ο Χαηρή μπέης αναφέρεται στο συμβόλαιο πωλήσεως ως πληρεξούσιος του αδελφού του Χουσνή μπέη και όχι ως συνιδιοκτήτης της κατοικίας. Εξ άλλου το τζαμί, από τα πρώτα χρόνια κατασκευής του, ήταν ιδιοκτησία του ελληνικού δημοσίου και όχι της Οθωμανικής κοινότητας της Λάρισας. Ένα ακόμη γεγονός είναι ότι ο Βασιλιάς Γεώργιος λίγο πριν την αναχώρησή του από την Λάρισα, παρασημοφόρησε μαζί με άλλους Έλληνες και μουσουλμάνους της Λάρισας και τον Χαηρή μπέη.
Τελικά οποιαδήποτε εκδοχή και να υιοθετήσουμε, η ανέγερση του Γενί τζαμί φαίνεται πως έγινε με βασιλικά χρήματα.
Χρήσεις
- Το Γενί τζαμί έχει μέχρι σήμερα ζωή 125 χρόνων περίπου. Σε όλο αυτό το διάστημα χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά από μουσουλμάνους και Έλληνες. Εκ κατασκευής λειτούργησε αρχικά και μέχρι το 1924 ως θρησκευτικός χώρος. Αποτελούσε το κεντρικότερο τέμενος της Λάρισας και εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των Οθωμανών οι οποίοι δεν φοβήθηκαν, όπως πολλοί άλλοι ομοεθνείς τους, και παρέμειναν στην πόλη μας και μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα. Κυρίως το χρησιμοποιούσαν όσοι κατοικούσαν στην κεντρική περιοχή της πόλεως ή σύχναζαν στα γύρω από την πλατεία καταστήματα και καφενεία. Υπάρχει από παλαιότερα μια πληροφορία, ανεπιβεβαίωτη όμως, ότι το τζαμί αυτό ήταν σε χρήση αποκλειστικά για τις γυναίκες των μουσουλμάνων της Λάρισας.
- Το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών η πόλη άδειασε από τον μουσουλμανικό πληθυσμό και το τζαμί παρέμεινε για ένα διάστημα κλειστό και σε πλήρη αχρηστία. Ο Γεώργιος Γουργιώτης αναφέρει πως από πληροφορίες που είχε από παλιούς Λαρισαίους, μόνο τα μικρά δωμάτια που υπήρχαν στην ανατολική πλευρά της αυλής χρησιμοποιήθηκαν αυτό το διάστημα και μέχρι τα τέλη του 1930, για την στέγαση της φιλαρμονικής του στρατού.
- Από το 1928-1932 η δημοτική αρχή επί δημαρχίας Σάπκα, εκδήλωσε επανειλημμένως την επιθυμία να αγοράσει το τζαμί ή να το ανταλλάξει με άλλους χώρους, με σκοπό να στεγάσει τις αρχαιότητες του Φρουρίου. Όμως για διάφορους λόγους η διαδικασία αυτή δεν τελεσφόρησε.
- Το 1937 ιδρύθηκε η «Φιλάρχαιος Θεσσαλική Εταιρεία» με έδρα τη Λάρισα. Σκοπός της ήταν η αναζήτηση, περισυλλογή και συγκέντρωση αρχαιοτήτων, η διενέργεια ανασκαφών και η δημιουργία συλλογής αρχαίων θεσσαλικών νομισμάτων και όχι μόνον. Εγκατέστησε τα γραφεία της στο τζαμί, στο οποίο αποθήκευε και όσες νέες αρχαιότητες εντόπιζε και συνέλεγε.
- Στα τέλη του 1939 στους χώρους του εγκαταστάθηκε η νεοσύστατη Δημοτική Βιβλιοθήκη με διευθυντή τον δημοσιογράφο Θρασύβουλο Μακρή, εκδότη παλαιότερα της εφημερίδας «Μικρά».
- Ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 επέφερε καθίζηση μέρους της στέγης του κτιρίου, ελαφρές ζημιές στην τοιχοποιία και κατέπεσε η κωνοειδής απόληξη του μιναρέ. Με την είσοδο των Γερμανών τον Απρίλιο του ίδιου έτους, ο χώρος του Γενί τζαμί χρησιμοποιήθηκε για στρατωνισμό από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Η χρήση αυτή συνοδεύθηκε και από σύληση αρχαιοτήτων, παλαιών βιβλίων και κυρίως από την εξαφάνιση της συλλογής των νομισμάτων, αφού δεν είχε ληφθεί καμιά φροντίδα διασφάλισής των.
- Μεταπολεμικά στους χώρους του στεγάσθηκαν για ένα διάστημα η μπάντα του Β΄ Σώματος Στρατού και αργότερα τα γραφεία της Εφορίας Προσκόπων. Στην δημοσιευόμενη φωτογραφία διακρίνεται στο μεσαίο τόξο της εισόδου του κτιρίου, πινακίδα η οποία φέρει στο κέντρο το προσκοπικό τριφύλλι και τα στοιχεία του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων Λαρίσης. Οι προσκοπικές ομάδες ως γνωστόν στεγάζονταν στα τολ που είχαν αναπτυχθεί πάνω στα ερείπια του δικαστικού μεγάρου, στην κεντρική πλατεία.
- Με την επανίδρυση το 1954 της «Φιλαρχαίου Εταιρείας», άρχισαν να συγκεντρώνονται στο τζαμί διάφορες αρχαιότητες και έτσι τέθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη στους χώρους του, Αρχαιολογικού Μουσείου.
- Το 1957 μεταφέρθηκαν από τον χώρο του Φρουρίου στο τζαμί όσα αρχαία είχαν διασωθεί από την λαίλαπα της κατοχής και την αρχαιοκαπηλία, και άρχισε επίσημα τη λειτουργία του το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας, υπό την εποπτεία τώρα της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Το κτίριο αυτό, έπειτα από διάφορες συντηρήσεις, μετατροπές και συμπληρώσεις κατόρθωσε να εξυπηρετήσει για περισσότερο από 50 χρόνια, τις ανάγκες Αρχαιολογικού Μουσείου μιας μεγάλης και ιστορικής πόλεως όπως η Λάρισα, μέχρι που ολοκληρώθηκε το νέο Διαχρονικό Μουσείο, το οποίο εγκαινιάσθηκε επίσημα πριν λίγες ημέρες.
[1]. Έτσι είναι ορθογραφικά γραμμένο το όνομά του από τον «συμβολαιογραφούντα Ειρηνοδίκην Λαρίσσης Απόστολον Γεωργίου Μαλαχατόπουλον» στο συμβόλαιο αγοράς της οικίας του Χουσνή μπέη.
