Λόγω της σεισμογενούς θέσεως και των συχνών πλημμυρών, τα οικήματά της ήταν ισόγεια, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων που αφορούσαν τα κονάκια των πλούσιων μπέηδων, τα οποία κατά κανόνα ήταν διώροφα. Για τον λόγο αυτόν οι διάφοροι ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν το διάστημα αυτό τη Λάρισα απεικόνιζαν τον Πηνειό, το μόνο σημείο που είχε ομορφιά. Προτιμούσαν κυρίως την περιοχή όπου η όμορφη λίθινη γέφυρα ενώνει την πόλη με τον συνοικισμό του Πέρα Μαχαλά (Βλαχομαχαλάς και σήμερα συνοικία Ιπποκράτης) και μερικές φορές την περιοχή του σημερινού Γενικού Νοσοκομείου. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που έχουμε πολλά χαρακτικά και παλιές φωτογραφίες από τις περιοχές αυτές. Μία απ’ αυτές δημοσιεύουμε σήμερα.
Το χαρακτικό αυτό περιέχεται στο περιηγητικό βιβλίο του Άγγλου περιηγητή Christopher Wordsworth [1], ο οποίος επισκέφθηκε τη Λάρισα τον Μάιο του 1833, σε ηλικία 26 ετών. O Wordsworth (1807-1885) γεννήθηκε στο Lambeth της Αγγλίας. Σπούδασε διαδοχικά στο Winchester και στο Trinity College του Cambridge και αργότερα ακολούθησε τον ιερατικό κλάδο, όπου έφθασε μέχρι τον βαθμό του επισκόπου του Lincoln. Υπήρξε συγχρόνως συγγραφέας, αρχαιολόγος, ερευνητής και κλασικός φιλόλογος. Το συγγραφικό του έργο είναι σπουδαίο και διακρίνεται για τη σοβαρότητα και την καθαρή του σκέψη.
Καθώς ήταν ένθερμος Φιλέλληνας, το 1832-1833 ταξίδεψε στην Ελλάδα, με σκοπό να γνωρίσει τους σύγχρονούς του Έλληνες, να περιηγηθεί τους ιστορικούς τόπους της και να θαυμάσει από κοντά τις αρχαιότητες, για τις οποίες τόσα πολλά είχε διαβάσει από μικρός. Ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αττική. Στη Θεσσαλία βρέθηκε την άνοιξη του 1833 και στο οδοιπορικό του αφιέρωσε γι’ αυτήν ένα εκτεταμένο κεφάλαιο με εντυπώσεις, καθώς και άφθονες ξυλογραφίες. Για τη Λάρισα περιέλαβε στο βιβλίο τρεις ξυλογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν τον Πηνειό σε τρία διαφορετικά σημεία της. Το χαρακτικό που δημοσιεύεται αποτυπώνει μια άποψη της δυτικής πλευράς της πόλης. Ο καλλιτέχνης στάθηκε στην αριστερή όχθη του Πηνειού, στην περιοχή λίγο βορειότερα από το σημερινό Κηποθέατρο και κοιτώντας προς τον νότο κατέγραψε ό,τι έβλεπε απ’ εκεί. Παρατηρώντας το χαρακτικό, με μια πρώτη ματιά το βλέμμα μας αιχμαλωτίζεται από την ομορφιά και τη χάρη της λίθινης γέφυρας, η οποία συνδέει τις όχθες του Πηνειού και αναδεικνύει την αρχιτεκτονική μαστοριά του τεχνίτη της. Στα ήρεμα νερά του ποταμού αντανακλούν τα άνισα τόξα της και έτσι η ομορφιά της διπλασιάζεται.
Το πότε οικοδομήθηκε η γέφυρα αυτή δεν είναι απόλυτα γνωστό. Ο Ερρίκος της Βαλανσιέν αναφέρει ότι το 1209 η διάβαση του Πηνειού στη Λάρισα γινόταν με ξύλινη γέφυρα και βάρκες [2]. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι κατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας, την περίοδο που διοικητής της περιοχής ήταν ο Χασάν μπέης. Ήταν η πρώτη πέτρινη αμαξιτή γέφυρα που κατασκευάσθηκε στον θεσσαλικό χώρο [3]. Ο Χασάν μπέης ήταν γιος του Ομέρ μπέη και εγγονός του κατακτητή της Θεσσαλίας το 1423, Τουρχάν μπέη. Ο συσχετισμός του μουσουλμανικού τεμένους που ανεγέρθηκε προς τιμήν του Χασάν μπέη δίπλα στη γέφυρα που έκτισε, είναι προφανής.
Η σπουδαία αυτή πέτρινη γέφυρα της Λάρισας ήταν από τις μεγαλύτερες και στατικά στερεότερες της χώρας. Είχε μήκος 120 μέτρα και πλάτος 4,5 μέτρα, ικανό να επιτρέπει έστω και με δυσκολία τη διασταύρωση δύο αμαξών. Εκτεινόταν επάνω σε εννέα τόξα. Το οδόστρωμά της είχε μια ελαφρά αμφικλινή κατασκευή, η κορύφωση της οποίας αντιστοιχούσε περίπου στο κέντρο της. Πεζοδρόμια δεν υπήρχαν και στα πλάγια το οδόστρωμα προστατευόταν με λίθινα στηθαία σε ύψος 80 εκατοστών περίπου. Τα στηθαία αυτά ήταν κατασκευασμένα από μεγάλες παχιές πλάκες, τοποθετημένες κάθετα. Η επιμελημένη κατασκευή που είχε η γέφυρα την κράτησε στερεή σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι την περίοδο της κατοχής 1941-1944, όταν ανατινάχθηκε δύο φορές.
Αριστερά πάνω σε ύψωμα, προέχει η αυστηρή σιλουέτα του τεμένους του Χασάν μπέη, το οποίο στέκει σαν φρουρός που παρακολουθεί και ελέγχει κάθε διερχόμενο τη γέφυρα. Δεξιά η Μονή των Μεβλεβήδων, σε μια απλουστευμένη απεικόνιση της βόρειας πλευράς της, φαντάζει λιγότερο επιβλητική απ’ ό,τι σε άλλα χαρακτικά που γνωρίζουμε. Πίσω από τη γέφυρα, στο βάθος, διακρίνεται η περιοχή και το τζαμί του Acsaray, στην περιοχή του σημερινού Ακσαράι (Νεάπολη). Εκείνο, όμως, που ομορφαίνει την εικόνα είναι οι τρεις βάρκες, προφανώς ψαρόβαρκες, με τους ψαράδες να αλιεύουν στην πλούσια από ψάρια κοίτη του ποταμού.
Η απεικόνιση αυτής της πλευράς της Λάρισας από τον Wordsworth φαίνεται να είναι αντικειμενική. Τα οικοδομήματα είναι ως επί το πλείστον στη φυσική τους αποτύπωση, οι αναλογίες της γέφυρας πραγματικές, η κορύφωση του οδοστρώματος ήπια και η απόδοση της καθημερινής ζωής των κατοίκων στις όχθες του Πηνειού ρεαλιστική. Όλα αυτά τα προτερήματά της την έχουν κατατάξει στη δημοφιλέστερη χαλκογραφία της Λάρισας για την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας, γιατί συνδυάζει την ομορφιά και τη γαλήνη του τοπίου με τη ζωντάνια της καθημερινής απασχόλησης των κατοίκων της.
[1].Greece. Pictorial, Descriptive & Historical by Christopher Wordsworth D. D. London, M.DCCC.XXXIX (=1839).
[2]. Ερρίκος της Βαλανσιέν, Η ιστορία του αυτοκράτορα Ερρίκου της Κωνσταντινούπολης (συνέχεια του χρονικού του Βιλλαρδουίνου), μετ. Κώστας Αντύπας, Αθήνα (1989), σελ. 110.
[3]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την τουρκοκρατία (1423-1821), Κατερίνη (2007), τόμ. Β’, σελ. 543-550.
