Θα παρουσιαστούν δύο κάρτες, η αριθμ. 245 με τίτλο «Πανόραμα της Λαρίσσης» και απεικονίζει τη συνοικία Ταμπάκικα, και η αριθμ. 246 με τίτλο «Λάρισα. Άποψις του Πηνειού».
Αρ. 245. Πανόραμα της Λαρίσσης
Η λήψη της φωτογραφίας της κάρτας αυτής έχει γίνει από τον Λόφο της Ακρόπολης, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το δημοτικό αναψυκτήριο. Απεικονίζει τη συνοικία των Αμπελοκήπων, τα γνωστά Ταμπάκικα, όπως ήταν γύρω στα 1900. Εκ πρώτης όψεως η εικόνα της Λάρισας στο σημείο αυτό δεν είναι καθόλου κολακευτική.
Κάτω χαμηλά η γυμνή περιοχή αντιστοιχεί στη σημερινή οδό Γεωργιάδου, η οποία δεν ακολουθούσε, όπως γίνεται αντιληπτό και από τη φωτογραφία, τη σημερινή ευθεία πορεία, αλλά διακοπτόταν από διάφορα εμβόλιμα κτίσματα. Ολόκληρη η συνοικία οικοδομικά χαρακτηρίζεται από μια άναρχη και πυκνή δόμηση, με παντελή έλλειψη ρυμοτομίας και με δαιδαλώδεις και στενούς δρόμους. Τα οικήματα, εκτός ολίγων περιπτώσεων, είναι ισόγεια, φτωχικά, χωρίς καμιά εξωτερική διακόσμηση ή αρχιτεκτονική παρέμβαση, καλυμμένα με ευρύτατες στέγες από κεραμίδια. Η μορφολογία τους μας υποχρεώνει να συμπεράνουμε ότι πρέπει να είναι κατάλοιπα της πρόσφατης τουρκικής παρουσίας στην πόλη. Ελάχιστες κατοικίες δείχνουν να είναι σύγχρονες κατασκευές, δηλαδή οικοδομημένες μετά την απελευθέρωση της Λάρισας το 1881. Τα περισσότερα έχουν μικρές σε έκταση αυλές, με λιγοστό πράσινο, ενώ η δενδροφύτευση μέσα στο οικιστικό περιβάλλον είναι αραιή.
Στο δεξιό άκρο της εικόνας διακρίνεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, το κέντρο λατρείας των κατοίκων της συνοικίας. Ή απαρχή του ναού αυτού ανάγεται στα 1876. Τη χρονολογία αυτήν ανακαλύφθηκε θαυματουργικά κατά τη διάρκεια εκσκαφών η εικόνα της Παναγίας. Στη θέση αυτήν ανεγέρθηκε αρχικά το 1877 ταπεινό παρεκκλήσι και τρία χρόνια αργότερα, το 1880 οικοδομήθηκε ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, όπως αδρά διαφαίνεται στη φωτογραφία. Αρχιτεκτονικά ήταν κτισμένη στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, η οποία καλυπτόταν με δίρριχτη στέγη από κεραμίδια. Η ιδιαιτερότητα που παρουσίαζε στην αρχιτεκτονική σύνθεση της μορφής και της θέσης του κωδωνοστασίου, τη διέκρινε από τους άλλους ναούς της πόλης. Το κωδωνοστάσιο υψωνόταν στο κεντρικό τμήμα τη δυτικής όψης του ναού και ήταν κυκλαδίτικου τύπου. Βορειοδυτικά στο υπόγειο του ναού και στη θέση όπου αποκαλύφθηκε η εικόνα της Παναγίας, υπήρχε αγίασμα, το οποίο διατηρείται μέχρι και σήμερα στον νέο ναό. Με τον σεισμό του 1941 το κωδωνοστάσιο κατέρρευσε και ο ναός υπέστη ζημιές στην τοιχοποιία του. Ακολούθησαν διάφορες κατασκευές και προσθήκες και το 1991 κατεδαφίσθηκε και στη θέση του ανοικοδομήθηκε ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός.
Σε κάποια απόσταση απ’ εκεί που τελειώνουν τα σπίτια της συνοικίας, διαγράφεται αχνά η κυκλική πορεία της κοίτης του ποταμού στο σημείο αυτό, ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση και άφθονες συστάδες υψηλόκορμων δέντρων. Πίσω από τον Πηνειό απλώνεται ο απέραντος θεσσαλικός κάμπος.
Αρ. 246. Λάρισα. Άποψις του Πηνειού.
Η φωτογραφική αυτή σύνθεση απεικονίζει τρία όμορφα αρχιτεκτονικά κτίσματα, τα οποία αποτελούσαν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Λάρισας κατά την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας. Πρόκειται για τη βασιλική του Αγ. Αχιλλίου, τη λίθινη γέφυρα του Πηνειού και το τζαμί του Χασάν μπέη. Ο φωτογράφος στάθηκε μέσα στην κοίτη του Πηνειού, στο ύψος όπου σήμερα βρίσκεται το στάδιο Αλκαζάρ. Μέσα στην κοίτη του ποταμού, αριστερά στην εικόνα, βρίσκεται το «νησάκι», μια στενή λωρίδα γης, η οποία δίχαζε τη ροή του νερού. Πάνω στον Λόφο προέχει ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Αχιλλίου στη μεταβατική του μορφή. Είναι η περίοδος όπου αρχίζει σταδιακά η οικοδόμηση νέου ναού. Διατηρείται ακόμη η βασιλική του Καλλιάρχη και στη δυτική πρόσοψη διακρίνεται η πρόσφατα κτισμένη νεοκλασική κατασκευή με τα δύο ψηλά κωδωνοστάσια.
Στη συνέχεια παρατηρούμε την επιβλητική πέτρινη γέφυρα, η οποία συνέδεε τις δύο όχθες του Πηνειού. Η παράδοση αναφέρει ότι ήταν κτίσμα της βυζαντινής περιόδου, η οποία ανακαινίσθηκε εκ βάθρων τον 15ο αιώνα από τον Χασάν μπέη. Η καταπληκτική λίθινη κατασκευή της με τις καλά επεξεργασμένες πέτρες και το μεγάλο μήκος της, εντυπωσίαζε τους ξένους περιηγητές που έφθαναν στη Λάρισα κατά την περίοδο τη τουρκοκρατίας. Τον Απρίλιο του 1941 ένα μέρος της ανατινάχθηκε από τους Βρετανούς για να επιβραδύνουν την προέλαση των Γερμανών και ακολούθησε και νέα μεγάλη ανατίναξη τον Οκτώβριο του 1944 από τους Γερμανούς κατά την οπισθοχώρησή τους.
Πίσω από τη γέφυρα του Πηνειού και πάνω σε ένα χαμηλό ύψωμα ξεχωρίζει το τζαμί του Χασάν μπέη, με τον μιναρέ του να λογχίζει τον ουρανό της πόλης. Ήταν το ομορφότερο και το πιο φωτογραφημένο τέμενος της Λάρισας. Κτίσθηκε από τον Χασάν μπέη στα ερείπια του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας και όπως αναφέρει η παράδοση, ο βυζαντινός ναός είχε κτισθεί στα ερείπια αρχαίου ναού της κλασικής εποχής. Το τζαμί του Χασάν μπέη ασυντήρητο και ερειπωμένο κατεδαφίσθηκε το 1908.
Ο ναός του Αγ. Αχιλλίου και το τέμενος του Χασάν μπέη, ευκτήριοι οίκοι δύο διαφορετικών θρησκευμάτων, συντρόφευαν από βορρά και νότο τη γέφυρα του Πηνειού. Τα τρία αυτά χαρακτηριστικά σύμβολα της Λάρισας από την περίοδο της τουρκοκρατίας «έσβησαν» κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ού αιώνα από ανθρώπινες καταστροφικές ενέργειες. Τελειώνοντας η Κατοχή η Λάρισα μετρούσε ερείπια, αναπολούσε τη χαμένη ομορφιά της και προσπαθούσε να επουλώσει πληγές. Μετά από 80 περίπου χρόνια, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την οικονομική της ευρωστία, η πόλη ανακτά τη χαμένη μορφή της με σύγχρονες κατασκευές. Γίνεται ομορφότερη;
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
