Χρονολογείται στα 1884 και αποτελεί λεπτομέρεια της μεγάλης πέτρινης γέφυρας του Πηνειού στη Λάρισα. Η λεπτομέρεια εντοπίζεται στο τμήμα της γέφυρας το οποίο βρίσκεται προς την πλευρά της πόλης. Ο φωτογράφος στάθηκε στον γήλοφο όπου βρισκόταν το τζαμί του Χασάν μπέη, το επισημότερο μουσουλμανικό τέμενος της Λάρισας και έστρεψε τον φακό της μηχανής του προς τον βορρά. Μαζί με τη γέφυρα αποτυπώνεται και η δεξιά όχθη του Πηνειού και ό,τι υπάρχει σ’ αυτήν.
Από τα δεξιά καθώς κοιτάμε τη φωτογραφία, ένα μέρος από κάποιο άγνωστο οίκημα καλύπτει οπτικά την είσοδο της γέφυρας όπως έρχεται κανείς από το κέντρο της πόλης. Πίσω και στο δυτικό πρανές του Λόφου της Ακρόπολης διακρίνεται τμήμα ενός τριώροφου κτίσματος της τουρκοκρατίας. Πρέπει να τονίσουμε ότι η πλευρά αυτή του Λόφου που κοιτούσε προς το ποτάμι, κατά την τουρκοκρατία ήταν γεμάτη από κατοικίες κτισμένες η μία δίπλα στην άλλη, χωρίς κανένα σχέδιο. Ήταν τόσες πολλές σε σημείο ώστε ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Αχιλλίου[2], να καλύπτεται και να είναι δύσκολα ορατός από μακριά.
Πίσω από τη γέφυρα κι ακριβώς πάνω από τη δεξιά όχθη του ποταμού παρατηρούμε ότι υπάρχει μικρή στεγασμένη ξύλινη κατασκευή, ένα μέρος της οποίας στηρίζεται με χοντρούς δοκούς στον πυθμένα του ποταμού. Πρόκειται ασφαλώς για ένα από τα καφενεία που υπήρχαν διάσπαρτα στις όχθες του Πηνειού, όπως μας τα περιγράφει ο Βάσος Κυλικάς στη μελέτη του «Η μουσική κίνηση της Λάρισας από το 1881 μέχρι το 1935». Γράφει σχετικά: «Από το 1881-1885 στη δεξιά όχθη του Πηνειού και κάτω ακριβώς από τη Μητρόπολη, σειρά ολόκληρη καφωδείων, που στηρίζονταν σε ξύλινους πασσάλους, όπως τα σπίτια στην Κίτρινη θάλασσα[4], συγκεντρώνουν πλείστους Λαρισαίους». Η κατασκευή τους δείχνει ότι πρέπει να ήταν πρόχειρες κατασκευές, χρήσιμες περισσότερο για τους θερινούς μήνες.
Στο βάθος διακρίνονται αραιές κατοικίες και ένα βυρσοδεψείο από τη συνοικία Ταμπάκικα. Οι λεπτομέρειες του βυρσοδεψείου με τα μεγάλα ανοίγματα των τοίχων είναι ορατές έπειτα από μεγέθυνση. Τα νερά του Πηνειού είναι υπερχειλισμένα και έχουν φθάσει λίγο κάτω από τις κορυφές των τόξων της γέφυρας.
Για τη γέφυρα έχουμε γράψει πολλές φορές, αλλά σήμερα θα τονίσουμε ορισμένα σημεία. Μέχρι την οριστική καταστροφή της το 1944 ήταν το πιο ζωγραφισμένο και το πιο φωτογραφημένο σημείο της Λάρισας, αποτελούσε δε σημείο αναφοράς για την πόλη από ξένους και ντόπιους για την ομορφιά και τη χάρη της, στοιχεία τα οποία αναδεικνύουν την αρχιτεκτονική ικανότητα του αρχιτεχνίτη της. Το πότε οικοδομήθηκε, δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένο. Πάντως τη γέφυρα έτσι όπως τη βλέπουμε στη φωτογραφία πιστεύεται ότι την είχε κτίσει ο Χασάν μπέης, εγγονός του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάν μπέη, στις αρχές του 16ου αιώνα και θεωρείται ότι ήταν η πρώτη πέτρινη αμαξιτή γέφυρα που ήταν γνωστή στον θεσσαλικό χώρο. Εξάλλου ο συσχετισμός του τεμένους που ανεγέρθηκε προς τιμήν του Χασάν μπέη δίπλα στη γέφυρα που έκτισε, είναι προφανής. Είχε μήκος 120 μέτρα και πλάτος 4,5 μέτρα, τα οποία με δυσκολία επέτρεπαν τη διασταύρωση δύο αμαξών επάνω της. Πεζοδρόμια δεν υπήρχαν και στα πλάγια ο δρόμος περιχαρακωνόταν σε χαμηλό ύψος (περίπου λίγο πιο πάνω από το γόνατο ενός ενήλικα, όπως διακρίνεται στη δημοσιευόμενη φωτογραφία) με βαριά λίθινα στηθαία, κατασκευασμένα από μεγάλες, παχιές και μονοκόμματες πλάκες, τοποθετημένες όρθιες στη σειρά. Με την απελευθέρωση της Λάρισας, η γέφυρα παρουσίαζε σημαντικές φθορές. Ειδικά τα ογκώδη στηθαία, από την πρόσκρουση των αμαξών επάνω τους, είχαν χάσει τη σταθερότητα επειδή οι αρμοί τους είχαν χαλαρώσει. Η πρώτη επέμβαση λοιπόν που καταγράφεται στη γέφυρα μετά το 1881 είναι η ενίσχυση των αρμών μεταξύ των στηθαίων.
Στη φωτογραφία που δημοσιεύεται φαίνεται καθαρά η ενίσχυση των στηθαίων με αρμούς σε λευκό χρώμα. Εκείνο όμως που κάνει εντύπωση είναι ότι στο οδόστρωμά της συνωστίζονται άνθρωποι πάνω σε ζώα ή και πεζοί, με μέτωπο προς τον φωτογραφικό φακό. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο στη φωτογραφία είναι η ποικιλία στην ενδυμασία τους. Στρατιωτικές στολές, φουστανελοφόροι με φέσια, αγρότες, φραγκοφορεμένοι, μικρά αγόρια, αποτελούν το ζωντανό στοιχείο της πόλης, πέρα από τα άψυχα κτίσματα και την πλημμυρίδα του νερού.
Το 1886 τάγμα μηχανικού του ελληνικού στρατού[4] ανέλαβε να διαπλατύνει και να διορθώσει υψομετρικά τη γέφυρα και να απομακρύνει τα ογκώδη και αντιαισθητικά πέτρινα στηθαία, στη θέση των οποίων τοποθετήθηκαν ψηλότερα ξύλινα κιγκλιδώματα σε σχήμα Χ. Με τις βελτιώσεις αυτές δόθηκε η ευκαιρία να κατασκευαστούν εκατέρωθεν πεζοδρόμια και η κυκλοφορία πεζών και τροχοφόρων σε ολόκληρη τη διαδρομή της να γίνει πιο άνετη και ασφαλής.
Η ζωή της γέφυρας αυτής η οποία κατά τη διάρκεια της κατοχής συμπλήρωνε πάνω από τετρακόσια χρόνια από την κατασκευή της από τον Χασάν μπέη, έμελλε να διακοπεί αιφνιδιαστικά. Τη Μ. Εβδομάδα του 1941 ανατινάχθηκε από τα βρετανικά στρατεύματα κατά την υποχώρησή τους, για να επιβραδυνθεί η προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων και τον Οκτώβριο του 1944 επακολούθησε η ολοκληρωτική καταστροφή της από τα γερμανικά στρατεύματα κατά την οπισθοχώρησή τους. Η ισχυρή έκρηξη που επακολούθησε έφερε το τέλος στη ζωή της γέφυρας που για αιώνες ήταν το σύμβολο της Λάρισας.
[1]. Είναι ο πρώτος φωτογράφος που έκανε συστηματική δουλειά στην αποτύπωση τοπίων της Θεσσαλίας. Αρχικά είχε φωτογραφείο στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης, κοντά στην ψαραγορά (Baluk Pazar), ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αδριανούπολη. Τη Θεσσαλία επισκέφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και από την επίσκεψή του αυτή γνωστό είναι σήμερα το λεύκωμά του Souvenir de Thessalie με 28 φωτογραφίες μεγάλων διαστάσεων και πολύ καλής τεχνικής από διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, μεταξύ των οποίων και η δημοσιευόμενη.
[2]. Το επίπεδο του ναού του Αγ. Αχιλλίου, όπως και όλων των χριστιανικών ναών κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ήταν κτισμένο 3-4 σκαλοπάτια κάτω από το έδαφος, ενώ συγχρόνως απαγορεύονταν να κτίζονται καμπαναριά, για να μην προκαλούν τους μουσουλμάνους.
[3]. Ο συγγραφέας τα συγκρίνει με τα ξυλόπηκτα σπίτια που αφθονούν και σήμερα σε πολλές φτωχικές συνοικίες στις παράλιες πόλεις της Κίνας. Στη φωτογραφία διακρίνεται μόνον ένα, καθώς μετά την απελευθέρωση άρχισαν βαθμηδόν να απομακρύνονται.
[4]. «... κατά την επιστρατείαν εκείνην (1886), το μόνον περιφανές έργον της ήτο η γέφυρα της Λαρίσσης, ήτις ηυξύνθη υπό του λόχου του μηχανικού επί στρατηγίας Σαπουντσάκη». Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση, από 1-14 Απριλίου 1897, Αλεξάνδρεια (1897) σελ. 3.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
