Καθώς συνδυάζεται αρμονικά και με το γεωγραφικό κάλλος, την καθιστά ελκυστική σε κάθε περαστικό ή ταξιδιώτη. Για τη δημιουργία της Κοιλάδας μετά τον αποχωρισμό του Κίσαβου από τον Όλυμπο λόγω ισχυρότατου σεισμού, ο συγγραφέας Ελευθέριος Γαρδέλης από τα Χανιά της Κρήτης μας άφησε μια έξοχη περιγραφή: "…[υπάρχουν] βράχοι αψευδείς του μεταξύ Ολύμπου και Όσσης διαζυγίου τοσούτον ακανονίστως κατεσχισμένοι ώστε ουδεμίαν να παρουσιάζωσιν ομαλήν μορφήν, και κατά τρόπον τοιούτον ώστε, όπου εν τη πλευρά του Ολύμπου εμφαίνεται αυλών ή χαράδρα, ακριβώς εις την αντίθετον του Κισσάβου θα αντικρύζη ράχις, και δη τόσω καταφώρως ώστε, εάν ήτο δυνατόν να τεθώσιν επ' αλλήλων τα αντιμέτωπα εκείνα όρη, θα εφήρμοζον επακριβώς…"[1].
Τα ταξίδια αποτελούσαν ανέκαθεν ένα από τα πιο βασικά στοιχεία της ύπαρξης του ανθρώπου σε όλη την ιστορική του διαδρομή και όσοι τα επιχειρούσαν ήταν άνθρωποι τολμηροί και περιπετειώδεις, με πολλά ενδιαφέροντα. Τους γοήτευε η εξερεύνηση του άγνωστου τόπου, τους ευχαριστούσε η περιήγηση σε ιστορικά σημαντικές περιοχές και η γνωριμία με ανθρώπους, οι οποίοι είχαν διαφορετικούς πολιτισμούς και ξεχωριστό τρόπο ζωής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι με την Κοιλάδα των Τεμπών είναι συνυφασμένος και ο μύθος με τον Απόλλωνα και τη Δάφνη. Σύμφωνα με τον μύθο, η Δάφνη, κόρη του Πηνειού και της Γης, ήταν η αγαπημένη νύμφη της Αρτέμιδας, της αδελφής του Απόλλωνα και περνούσε τον χρόνο της στα βουνά, αποφεύγοντας τη συναναστροφή με τους άνδρες και επιδιδόμενη στο κυνήγι. Στα Τέμπη τη συνάντησε κάποια στιγμή ο Απόλλων, όπου είχε πάει για να εξαγνισθεί. Θαμπώθηκε από την ομορφιά της και άρχισε να την κυνηγά. Εκείνη, μόλις την άγγιξε άρχισε να τρέχει και να παρακαλεί τον πατέρα της Πηνειό να τη βοηθήσει. Εκείνος τη μεταμόρφωσε σε δάφνη, η οποία έγινε το ιερό δέντρο του Απόλλωνα, τους κλώνους της οποίας έφερε στο εξής στην κεφαλή του.
Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε επιγραμματικά στα ταξίδια περιηγητών στην Κοιλάδα των Τεμπών από την αρχαιότητα μέχρι και τον 20ό αιώνα και θα επιλέξουμε ορισμένους απ’ όσους κατά καιρούς προσκύνησαν την ιερότητα του χώρου και θα παραθέσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις εντυπώσεις τους ακριβώς όπως τις κατέγραψαν, χωρίς προσωπική παρέμβαση.
Από τους Λατίνους περιηγητές της ρωμαϊκής περιόδου θα αναφέρουμε τους εξής:
--Ο Τίτος Λίβιος (πέθανε το 17 μ. Χ.) επισημαίνει τη γεωστρατηγική σημασία της περιοχής των Τεμπών με τα ακόλουθα λόγια: "Η Κοιλάδα των Τεμπών, ακόμη και αν δεν υπάρχει κατάσταση πολέμου, είναι ήδη από μόνη της ένα δύσκολο πέρασμα, καθώς εκτός από μια έκταση πέντε μιλίων, είναι τόσο στενή που μόλις και μετά βίας ένα φορτωμένο ζώο μπορεί να βρει πέρασμα. Οι όχθες και από τις δύο πλευρές θαρρείς πως είναι σαν κομμένες και τόσο απόκρημνες, που δεν μπορείς να κοιτάξεις ψηλά χωρίς να σε πιάσει ίλιγγος".
--Ο Γάιος Πλίνιος ο πρεσβύτερος (1ος αι.) δίνει την καλύτερη περιγραφή της κοιλάδας, περιγράφοντας την ομορφιά και το μεγαλείο της. "Στα Τέμπη τα βουνά υψώνονται δεξιά και αριστερά, όσο μακριά μπορεί να φθάσει το μάτι. Ο Πηνειός τη διασχίζει στη μέση. Η πρασινωπή επιφάνεια που χαρακτηρίζει τα νερά του και επιτρέπει στο μάτι να διακρίνει μέχρι κάτω τις πέτρες, οι οποίες καλύπτουν τον πυθμένα, το λαμπερό χορτάρι που στεφανώνει τις όχθες και το μελωδικό τραγούδι των πουλιών, χαρίζουν στο ποτάμι αυτό μια ατέλειωτη χάρη".
--Ο Κλαύδιος Αιλιανός περιγράφει στις αρχές του 3ου μ. Χ. αιώνα την Κοιλάδα ως εξής: "Γαλήνια και ήρεμα σαν λάδι κυλάει τα νερά του στη μέση της όμορφης κοιλάδας ο Πηνειός. Προστατευμένος από τα κρεμαστά κλαδιά των δέντρων που βρίσκονται στις όχθες του, παραμένει το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας απρόσιτος από τις ακτίνες του ήλιου και προσφέρει μια δροσερή σκιά σε αυτούς που κωπηλατούν στα νερά του"[2].
Αλλά και άλλοι συγγραφείς όπως ο Στράβων, ο Οράτιος, ο Βιργίλιος, ο Οβίδιος, ο Θεόκριτος, ο Λουκανός, επαναλαμβάνουν, είτε σε πεζό είτε σε ποιητικό λόγο, την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα της περιοχής. Εντυπωσιάζει επίσης και το γεγονός ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός για την αισθητική ομορφιά του επέλεξε και την Κοιλάδα των Τεμπών για να την αναπαραστήσει στην περίφημη βίλα του στο Τίβολι.
--Κατά τη βυζαντινή περίοδο ο ιστοριογράφος Προκόπιος, στο «Περί κτισμάτων» έργο του, ένα είδος οδοιπορικού του 6ου αιώνα, στο οποίο περιγράφει, ύστερα από περιοδεία στις επαρχίες της απέραντης βυζαντινής αυτοκρατορίας, τα οικοδομικά έργα του Ιουστινιανού (φρούρια, τείχη, γέφυρες, ναοί, υδραγωγεία), αναφέρει για τα Τέμπη: «Ο Πηνειός κυλάει με ήρεμο ρεύμα προς τη θάλασσα. Η γύρω περιοχή είναι πλούσια σε καρπούς κάθε λογής και σε καλά νερά. Μα οι κάτοικοι δεν μπόρεσαν ποτέ να τα χαρούν, γιατί πάντοτε ζούσαν με τον τρόμο των βαρβαρικών επιθέσεων. Και είναι φυσικό, επειδή σ’ αυτή την περιοχή δεν υπάρχει οχυρή θέση για να καταφύγουν σε περίπτωση κινδύνου».
--Ο λόγιος μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος τον 12ο αιώνα, στο έργο του «Σχόλια στον Διονύσιο τον Περιηγητή», καταγράφει την επικρατούσα εκδοχή για τον τρόπο δημιουργίας της Κοιλάδας των Τεμπών: «Ο Πηνειός, ο νυν Σαλαμβρίας καλούμενος, την Όσσαν του Ολύμπου απέρρηξε. Διό κατά την ιστορίαν του Γεωγράφου (εννοεί εδώ τον Στράβωνα) Αράξης εκλήθη ποτέ και ο Πηνειός, ως και αυτός απορρήξας της Όσσης τον Όλυμπον, ότε σεισμώ τα Τέμπη τα Θετταλικά ραγέντα, διέστησαν». Στο έργο του δε "Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν" αναφέρεται στην πορεία του Πηνειού μέχρι τα Τέμπη: "Άρχεται δε κατά τον Γεωγράφον εκ Πίνδου Όρους ο Πηνειός… εν αριστερά δε αφείς Τρίκκην, φέρεται περί Άτρακα και Λάρισσαν, και τους εν Θεσσαλία δεξάμενος ποταμούς πρόεισι διά των Τεμπών. Το δε αργυροδίνης ουχί Πηνειού μόνον επίθετον, αλλά παντός διαυγούς ποταμού".
Ακολούθησαν τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Το κύμα των περιηγητών προς τα Τέμπη αυξήθηκε, γιατί η αναγέννηση στη Δύση είχε φέρει σημαντική πολιτιστική αφύπνιση και είχε προάγει την πνευματική ανάπτυξη στα γράμματα και τις επιστήμες. Μέσα απ’ αυτή την ανάπτυξη οι κάτοικοί της ανακάλυψαν τους αρχαίους πολιτισμούς της Ανατολής. Επόμενο ήταν ο δρόμος προς την Ελλάδα, τη σπουδαιότερη χώρα του αρχαίου μνημειακού πλούτου, να γίνει το όνειρο πολλών μορφωμένων και πνευματικά ανήσυχων Ευρωπαίων, ιδιαίτερα εκείνων που τους οδηγούσε στη χώρα μας η φλογερή τους ελληνολατρία. Η παρουσία τους στην περιοχή ουσιαστικά ήταν ένα προσκύνημα και πάνω απ’ όλα ένα ταξίδι στη μνήμη, την ιστορία της Κοιλάδας και τους μύθους που την περιέβαλαν. Ήθελαν να περιηγηθούν στο μαγευτικό περιβάλλον των Τεμπών, να θαυμάσουν τον απρόσιτο Όλυμπο και να αντικρύσουν από μακριά την κατοικία των δώδεκα θεών. Το ταξίδι αυτό το επιχειρούσαν κυρίως νέοι, ευγενείς και ονειροπόλοι περιηγητές, εμποτισμένοι από την τελειότητα του αρχαίου κάλλους. Πολλοί απ’ αυτούς όταν επέστρεφαν στις πατρίδες τους πλημμυρισμένοι από εντυπώσεις, καταγίνονταν στα οδοιπορικά τους με τη λογοτεχνική καταγραφή των συναισθηματικών και αισθητικών εμπειριών από την ονειρική πεζοπορία στις όχθες του Σαλαμπριά, μέσα στην Κοιλάδα. Και μάλιστα από τις αρχές του 16ου αιώνα τα κείμενά τους συνοδεύονταν και από σχέδια, τα οποία απεικόνιζαν την ομορφιά της, πραγματική ή φανταστική άσχετο, και πρόσφεραν στον αναγνώστη κάποια εικόνα διαφορετικής κάθε φορά αισθητικής πληρότητας. Οι αφηγήσεις και οι απεικονίσεις των Τεμπών της περιόδου της τουρκοκρατίας είναι πολυάριθμες.
(Συνέχεια)
----------------------------------------------------
[1]. Γαρδέλης Ελευθέριος, Τα Τέμπη ήτοι λεπτομερής τοπογραφία και περιγραφή της Θεσσαλικής κοιλάδος, εν Χανίοις (1909) σελ. 21.
[2]. Ρούσκας Ιωάννης, Ο αργυροδίνης Πηνειός, Αθήνα (2004) σελ. 110-111.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
