Την κατοικούσαν σχεδόν αποκλειστικά οικογένειες Οθωμανών και ήταν πολύ δύσκολο να την πλησιάσουν οι χριστιανοί. Εκεί είχαν κτίσει τα κονάκια τους πολλοί Τούρκοι μπέηδες, μερικοί από τους οποίους παρέμειναν στη Λάρισα και μετά το 1881, που έγινε η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα. Τόπο λατρείας είχαν το Μπουρμαλί τζαμί[2], το οποίο βρισκόταν εκεί όπου σήμερα έχει κτισθεί ο κινηματογράφος «Βικτώρια». Στο κέντρο της συνοικίας αυτής κατείχε μία τεράστια οικοπεδική έκταση ο Οθωμανός Χασάν Ετέμ Εφέντης[3]. Ήταν ένας πλούσιος, φιλάνθρωπος και ευγενής στην ψυχή Λαρισαίος μεγαλοκτηματίας. Διετέλεσε δήμαρχος της Λάρισας επί τουρκοκρατίας και χάρη στα έμπρακτα φιλελληνικά του αισθήματα θεωρήθηκε ικανός και έμπιστος από την ελληνική κυβέρνηση να καταλάβει τη θέση του προσωρινού υπηρεσιακού δημάρχου της πόλης κατά το πρώτο έτος μετά την απελευθέρωση (1881-1882). Το φθινόπωρο του 1882 παραιτήθηκε και στη θέση του διορίσθηκε ο μεγαλοεπιχειρηματίας Αργύριος Διδίκας.
Για αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση και μετά την αποχώρηση πολλών Οθωμανών, οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν στερούνταν σχολείου και εκκλησίας. Για τη στέγαση του σχολείου της περιοχής χρησιμοποιούσαν παλιά εγκαταλειμμένα κονάκια μπέηδων, εντελώς ακατάλληλα για σχολική χρήση. Για τις θρησκευτικές τους ανάγκες ήταν αναγκασμένοι να καταφεύγουν σε ναούς γειτονικών συνοικιών (Αγ. Σαράντα στα Σουφλάρια, Αγ. Νικόλαος στον Παράσχου μαχαλά). Για τον λόγο αυτό, πριν αποχωρήσει από τη Λάρισα ο Χασάν Ετέμ Εφέντης δώρισε στις 3 Ιουνίου 1887 ενώπιον του συμβολαιογράφου Λαρίσης Παναγιώτου Σκαμβούγερα «…έν οικόπεδον εκ μέτρων περίπου δύο χιλιάδων …και παρέδωκε αυτό προς τον έμπορον Διονύσιον Σ. Γαλάτην[4] αμετακλήτως, υπό τον όρον όπως εντός έξη μηνών από σήμερον τω χρησιμοποιήση ως οικόπεδον προς ανέγερσιν εκκλησίας εν τη συνοικία ταύτη του Καραγάτς…»[5]. Τον Αύγουστο του 1899 θεμελιώθηκε στον χώρο του δωρηθέντος οικοπέδου ο πρώτος προσωρινός λιτός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου.
Επειδή το οικόπεδο ήταν τεράστιο και ο ελεύθερος χώρος μετά την ανέγερση του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου ήταν μεγάλος, ο Μιχαήλ Σάπκας στην προσπάθειά του να λύσει το στεγαστικό πρόβλημα των σχολικών κτιρίων κατά τη διάρκεια των δύο πολύ δημιουργικών θητειών του (1925-1934), σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει τον ελεύθερο αυτό χώρο για την ανέγερση του διδακτηρίου του Ε’ Δημοτικού Σχολείου. Έκανε πρόταση στα μέλη του εκκλησιαστικού συμβουλίου του ναού όπως μέρος του ακάλυπτου χώρου χρησιμοποιηθεί για την ανέγερση σχολικού συγκροτήματος που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες της συνοικίας. Ήταν γνωστό ότι η περιοχή ήταν πυκνοκατοικημένη και δεν υπήρχε άλλος χώρος ελεύθερος στο κέντρο της συνοικίας. Όμως στην προσπάθειά του αυτή συνάντησε αρκετές αντιδράσεις. Ας παρακολουθήσουμε πώς περιγράφει ο Μιχαήλ Σάπκας στις ανέκδοτες μέχρι σήμερα «Αναμνήσεις» του, τα γεγονότα της ανέγερσης του Σχολείου όπως τα έζησε.
«Κατά το 1926 ο Δήμος απεφάσισε την ανέγερσιν ιδία δαπάνη δύο τετραταξίων Δημοτικών Σχολείων απαραιτήτων δια την στέγασιν των μαθητών της συνοικίας Φαλήρου[6] και Αγ. Κωνσταντίνου, ήτοι των 4ου και 5ου Δημοτικών Σχολείων. Δια την τοποθέτησιν του 5ου Δημοτικού σχολείου υπό της αρμοδίας Σχολικής Επιτροπής και του μηχανικού του Δήμου εθεωρήθη ως το πλέον κατάλληλον και κεντρικόν δια την συνοικίαν το δημοτικόν γήπεδον το δωρηθέν υπό του Ετέμ Εφένδη, αρκετά ευρύ μετά την γενομένην διάθεσιν των 2.000 τ. μ. δια την ανέγερσιν της εκκλησίας, εμβαδού δε πλέον των 2.500 τ. μ.[7]… Όλως απροόπτως η Εκκλησιαστική Επιτροπή μοι εκοινοποίησεν αγωγήν προσωρινών μέτρων κατά του Δήμου, ως καταλαμβάνοντος οικόπεδον της Εκκλησίας... Κατά την ημέραν και ώραν της εκδικάσεως της αγωγής εσήμαναν οι καμπάνες της Εκκλησίας συναγερμόν και συνεκεντρώθησαν όλοι οι ενορίται, με την Εκκλ. Επιτροπήν επί κεφαλής και τον δικηγόρον των. Επλησίασα προς αυτούς και επεχείρησα να τους ομιλήσω, εξηγών ότι είναι άτοπον... Άλλως τε η Επιτροπή του Σχολικού Ταμείου κατ’ επιλογήν προέκρινε το οικόπεδον τούτο ως το καταλληλότερον.
Η εκδίκασις εγένετο. Ο Δήμος επέδειξε τον τίτλον της δωρεάς όλου του γηπέδου του Ετέμ Εφένδη, μάρτυρες κατέθηκαν την ιστορίαν της υποθέσεως και η απόφασις εξεδόθη υπέρ του Δήμου. Το Σχολείον ανηγέρθη χωρίς να πάθη τι η εμφάνισις της Εκκλησίας ή περιορισθή η ευρύτης του περιβόλου αυτής. Κατά το 1929 ηυρύνθη το Σχολείον τούτο εις εξατάξιον και κοσμεί την συνοικίαν και τον περίβολον της Εκκλησίας».
Τελικά το οικόπεδο αυτό των 2.500 τ. μ. περίπου παραχωρήθηκε στον Δήμο με την υπογραφή του εμπόρου Αποστόλου Βακάλη, ως προέδρου του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Αγίου Κωνσταντίνου και του απόστρατου στρατιωτικού Κλεομένη Ζαχαρακοπούλου, ως προέδρου της σχολικής εφορείας του Ε’ Δημοτικού Σχολείου[8].
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο προέρχεται από προεκλογικό φυλλάδιο του Μιχαήλ Σάπκα κατά τις δημοτικές εκλογές του 1934 και απεικονίζει το Ε’ Δημοτικό Σχολείο, όπως κτίστηκε επί δημαρχίας Σάπκα. Διατηρήθηκε μέχρι πριν μερικά χρόνια, οπότε αντικαταστάθηκε από νέο διδακτήριο σύμφωνα με σύγχρονες προδιαγραφές.
[1]. Κατά προσέγγιση τη συνοικία αυτή μπορούμε να την οριοθετήσουμε μεταξύ των σημερινών οδών Κατσώνη – Κανάρη – Μανδηλαρά –Κρίκης – Ελευσίνος. Η περιοχή αυτή περικλείει σήμερα τον χώρο του Ε’ Δημ. Σχολείου, τον ναό του Αγ. Κωνσταντίνου και την πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως. Θα μπορούσαμε να την μετονομάσουμε σε συνοικία Αγ. Κωνσταντίνου.
[2]. Το τζαμί με τον μιναρέ του ήταν εν χρήσει από τους μωαμεθανούς της Λάρισας μέχρι και την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924. Μετά έμεινε χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη μέχρι τον μεγάλο σεισμό του Μαρτίου 1941. Τότε ο μιναρές σωριάστηκε, το κτίσμα έπαθε σοβαρές ζημιές και γύρω στα 1960 το τζαμί κατεδαφίσθηκε.
[3]. Το εν λόγω άτομο φέρεται με πολλές ονομασίες από του ιστορικούς και τους δημοσιογράφους της εποχής: Χασάν Εφέντη Ετέμ αγάς, Χασάν Ετέμ Καντήρ αγάς, Χασάν Εφέντης, κλπ. Πάντως στα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου υπέγραφε ως Χασάν Ετέμ.
[4]. Ο Διονύσιος Γαλάτης ήταν από την Ιθάκη. Εγκαταστάθηκε στη Λάρισα πολύ πριν από την απελευθέρωση στον Αρναούτ μαχαλά (συνοικία Αγ. Αθανασίου) και ασχολήθηκε κυρίως με την εμπορία του σίτου. Το 1877 τον βρίσκουμε να είναι προξενικός πράκτορας της Γαλλίας, ενώ έλαβε μέρος και στη αποτυχημένη Θεσσαλική επανάσταση του 1878. Ένα μήνα μετά το δωρητήριο συμβόλαιο, στις εκλογές της 5ης Ιουλίου 1887, εκλέχθηκε Δήμαρχος Λαρίσης για μία τετραετία, μέχρι το 1891.
[5]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σ. 19.
[6]. Φάληρο ήταν η συνοικία η οποία περικλείεται στο τετράγωνο που ορίζεται από τους σημερινούς δρόμους Ανθίμου Γαζή-Πολυτεχνείου-Καραθάνου-Κουμουνδούρου και προήλθε από την ονομασία εξοχικού κέντρου με το όνομα αυτό στην περιοχή.
[7]. Υπάρχει μια αναντιστοιχία όσον αφορά στην έκταση του οικοπέδου που δωρίθηκε. Στο συμβόλαιο του 1887 αναφέρεται ότι είχε έκταση περίπου 2.000 τ. μ., ενώ ο Μιχ. Σάπκας το εκτιμά στα 2.000 + 2.500= 4.500 τ. μ.
[8]. Αρ. συμβολαίου 81644/8. 12. 1932 του συμβολαιογράφου Λαρίσης Ευστρατίου Νικ. Γεωργιάδου.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
