Για να γίνει πιο εύκολη η πρόσβαση στον Λόφο, αποφασίσθηκε από τον δήμαρχο Αχιλλέα Αστεριάδη[1], ο οποίος ήταν συγχρόνως και επικεφαλής του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του ναού του Αγίου Αχιλλίου «… η κατασκευή κλίμακος και λοιπών έργων προς εξωραϊσμόν του ενταύθα Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Αχιλλίου». Στα ΓΑΚ-Νομού Λάρισας υπάρχει το συμφωνητικό που υπεγράφη μεταξύ του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ναού του Αγίου Αχιλλίου και του εργολάβου για τις εργασίες αυτές, από το οποίο αντλούμε τις σχετικές πληροφορίες.
Πρόκειται για το υπ’ αρ. 16008 συμφωνητικό του συμβολαιογράφου Αγαθάγγελου Ιωαννίδη[2]. ο οποίος στις 13 Ιανουαρίου 1894 πήγε στο δημαρχιακό κατάστημα, το οποίο στεγαζόταν στην κατοικία του πρώτου δημάρχου της Λάρισας Χασάν Ετέμ (1881-1882)[3]. Παρουσία δύο μαρτύρων, κατοίκων της Λάρισας, του Νικολάου Κοτρότσιου, καραγωγέα το επάγγελμα και του Θεοδώρου Ι. Χαλήμαγα, αμαξηλάτη, ο Αχιλλέας Αστεριάδης ως πρόεδρος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ιερού Ναού του Αγίου Αχιλλίου, συμφώνησε με τον Αντώνιο Ν. Ρίζου[4], ο οποίος ήταν εργολάβος δημοσίων και δημοτικών έργων, την κατασκευή μεγάλου κλιμακοστασίου στη δυτική πλευρά του Λόφου και ορισμένων άλλων έργων τα οποία θα αναβάθμιζαν την αισθητική του Ναού του Αγ. Αχιλλίου, αντί ποσού 10.200 δραχμών. Είχε προηγηθεί η σχετική δημοπρασία και σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, στις 4 Ιανουαρίου 1894 εκδόθηκε από τον Νομάρχη Λαρίσης η σχετική εγκριτική διαταγή εκτέλεσης του έργου.
Μέσα στο συμφωνητικό αναγράφονται οι υποχρεώσεις του εργολάβου, οι οποίες είναι λεπτομερείς, αριθμημένες και ανέρχονται σε ένδεκα. Θα αναφερθούν μερικές, όσες έχουν ιδιαίτερη ιστορική σημασία. Αρχικά οι εργασίες κατασκευής θα έπρεπε να ξεκινήσουν σύντομα, μέσα σε ένα μήνα από την υπογραφή του συμφωνητικού και να έχουν περατωθεί μέσα σε ένα χρόνο, αλλιώς θα υπήρχε ποινική ρήτρα ύψους 10 δραχμών ημερησίως. Τα υλικά τα οποία θα προέρχονταν από την εκχωμάτωση της κλίμακας και των γύρω δρόμων, θα μεταφορτώνονταν σε άλλα σημεία στη δυτική πλευρά του ναού για να ενισχυθεί το έδαφος ώστε να δημιουργηθούν ισχυροί αναλληματικοί τοίχοι και να ισοπεδωθεί ο χώρος. Οι απαιτούμενες πέτρες και τα μάρμαρα θα προέρχονταν από το λατομείο του Τυρνάβου και της Χασάμπαλης. Τα τμήματα κάθε βαθμίδος δεν θα έπρεπε να είναι μικρότερα από 1,20 εκ. του μέτρου, θα ήταν καλά κατεργασμένα και το σχήμα τους θα συνέπιπτε με τα ειδικά προς τούτο προσυμφωνηθέντα σχεδιαγράμματα. Το ύψος όλης της κλίμακας ήταν μεγάλο και ο αριθμός των βαθμίδων αρκετός. Δεν είναι καταγραμμένα επακριβώς, αλλά από τις διάφορες φωτογραφίες που έχουν διασωθεί υπολογίζεται ότι πρέπει να ήταν πενήντα. Κάθε δέκα βαθμίδες (σκαλοπάτια) υπήρχε ευρύ πλατύσκαλο, για να δίνεται η δυνατότητα, ειδικά στους ανερχόμενους τη σκάλα, για μια στιγμιαία στάση. Επίσης το εύρος της, ήταν αρκετά μεγάλο, περίπου έξι μέτρα, ικανό για να διέρχεται η θρησκευτική πομπή των Θεοφανείων χωρίς να αλλοιώνεται ο σχηματισμός της. Επειδή στο σημείο όπου θα κατασκευαζόταν η κλίμακα υπήρχε μια παλιά κατοικία, τα έξοδα της κατεδάφισής της θα βάρυναν τον εργολάβο.
Επίσης μέσα στα έργα που είχαν προγραμματισθεί ήταν και η πλακόστρωση του νάρθηκα και του κυρίως ναού του Αγίου Αχιλλίου[5], για την οποία δίνεται και περιγραφή του τρόπου παρασκευής του αμμοκονιάματος. Ακόμη περιέχονται στο συμφωνητικό και άλλες υποχρεώσεις εκ μέρους του εργολάβου, ήσσονος σημασίας.
Η σπουδαίας σημασίας αυτή σκάλα είχε μια διάρκεια ζωής 78 ετών. Ενώ η βασιλική του Καλλιάρχη μετά το 1898 άρχισε σταδιακά να κατεδαφίζεται για να ανεγερθεί η λαμπρή προπολεμική εκκλησία, μέρος της οποίας διακρίνεται στη φωτογραφία, η κλίμακα διατηρήθηκε μέχρι το 1972, όταν ήδη είχε ανεγερθεί και ο σημερινός μητροπολιτικός ναός. Τη χρονολογία αυτή άρχισαν επί δημαρχίας Θάνου Μεσσήνη (1969-1974) οι εργασίες εξωραϊσμού της δυτικής πλευράς του λόφου, με την αποκαθήλωση της κλίμακας και τη δημιουργία της κατασκευής η οποία διατηρείται μέχρι και σήμερα. Γι’ αυτό και θα υπάρχουν πολλοί παλιοί Λαρισαίοι οι οποίοι την ανεβοκατέβηκαν πολλές φορές και θα την θυμούνται ακόμη.
Η σκάλα αυτή έχει περάσει στη σφαίρα του μύθου από δύο σημαντικά γεγονότα. Το πρώτο συνέβη το 1938 όταν ο τολμηρός Μιχάλης Ζέικος, οδηγός αγοραίου, κατόρθωσε να κατεβεί τα σκαλοπάτια με το αυτοκίνητό του. Το δεύτερο συνέβη μεταπολεμικά. Το 1949 ένας ανήσυχος και μποέμ νέος ο Γιάννης Δαλθανάσης κατόρθωσε έφιππος να ανεβεί τη σκάλα. Και τα δύο αυτά αξιοθαύμαστα συμβάντα διαδόθηκαν στη μικρή τότε κοινωνία της Λάρισας και οι πρωταγωνιστές τους έγιναν τοπικοί ήρωες. Μάλιστα ο φωτογράφος της πόλης μας Τάκης Τλούπας κατόρθωσε να τα απαθανατίσει με τον φακό του και τα δύο γεγονότα και να τα δημοσιεύσει στο βιβλίο "Λάρισα. Εικόνες του χθες"[6].
Η δημοσιευόμενη φωτογραφία αποτυπώνει σε ολόκληρη την έκτασή της τη σκάλα, η οποία οδηγεί από τον παρόχθιο δρόμο προς την αυλή του μητροπολιτικού ναού. Αριστερά και δεξιά της διακρίνονται οι αναλληματικοί τοίχοι υποστήριξης με τις επιτοίχιες διαφημίσεις και πιο πίσω, αριστερά μέρος από τον ναό του Αγ. Αχιλλίου και απέναντι η τριώροφη κατοικία του Ιωάννη Βελλίδη μαζί με άλλες διώροφες. Η φωτογραφία χρονολογείται στα 1935.
----------------------------------------------------
[1]. Η πρώτη θητεία του Αχιλλέα Αστεριάδη ως δημάρχου ήταν την τετραετία (1891-1895), όταν διαδέχθηκε τον Διονύσιο Γαλάτη (1887-1891). Η καταγραμμένη από τον Βάσο Καλογιάννη δεύτερη τετραετία στον δημαρχιακό θώκο του Διονυσίου Γαλάτη δεν ευσταθεί, καθώς αποδεικνύεται και από πολλά επίσημα έγγραφα της περιόδου εκείνης. Η αναφορά στο συμφωνητικό του Αχιλλέα Αστεριάδη ως προέδρου του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Αγίου Αχιλλείου απορρέει και από την ιδιότητά του ως δημάρχου, καθ' όσον πρόκειται περί του μητροπολιτικού ναού, αλλά και ως ενορίτη, αφού η κατοικία του βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Κούμα και Ασκληπιού.
[2[. Ο Αγαθάγγελος Ιωαννίδης (1856-1927) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη Λάρισα εγκαταστάθηκε ως συμβολαιογράφος το 1882. Το 1894 που συντάχθηκε το αναφερόμενο συμφωνητικό το γραφείο του βρισκόταν στη συνοικία Καζγανή Ατίκ, παραπλεύρως της "πλατείας Σεραγίου", όπως ονομαζόταν την περίοδο εκείνη η Κεντρική πλατεία, επειδή στον χώρο της ήταν κτισμένο το τουρκικό Διοικητήριο. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Αγαθάγγελος Α. Ιωαννίδης (1856-1927). Δικηγόρος και συμβολαιογράφος της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", φύλλο της 19ης Νοεμβρίου 2017.
[3]. Η κατοικία του Χασάν Ετέμ βρισκόταν, όπως αναφέρεται στο συμφωνητικό, στην περιοχή της Λάρισας Ramazan Atik. Ο Θεόδωρος Παλιούγκας (Η Λάρισα κατά την τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Β΄, Κατερίνη, 2007, σελ.741) αναφέρει ότι η εν λόγω περιοχή βρισκόταν νότια της Κεντρικής πλατείας. Όμως από πηγές (όπως της δωρεάς του οικοπέδου 4.000 τ. μ. από τον Χασάν Ετέμ προς ανοικοδόμηση ναού για τις ανάγκες των χριστιανών του Καραγάτς μαχαλά, δηλ. της σημερινής συνοικίας του Αγ. Κωνσταντίνου), γνωρίζουμε ότι η κατοικία του βρισκόταν στη συνοικία Καραγάτς.
[4]. Ο Αντώνιος Ρίζου (όπως υπέγραφε) ήταν πατέρας του γυναικολόγου ιατρού Αθανασίου (Νάσου) Ρίζου και της Ευφροσύνης (Φρόσως) Σάπκα, συζύγου του Πάνου Σάπκα, μικρότερου αδελφού του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα. Όπως αναφέρει η εγγονή του Λίλα Ρίζου, ο ίδιος κατασκεύασε επίσης το 1911 το αρχοντικό του υφασματέμπορου Αντωνιάδη στην οδό Παπακυριαζή, το οποίο το 1930 περίπου το αγόρασε ο Ιωάννης Αλεξάνδρου, καθώς και το αρχοντικό του Μιχ. Σάπκα το 1913 στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου-Παναγούλη και πολλά άλλα έργα.
[5]. Πρόκειται για τη γνωστή βασιλική του Καλλιάρχη η οποία είχε κτισθεί βιαστικά το 1794, όταν μητροπολίτης ήταν ο Διονύσιος ο Καλλιάρχης (1791-1806)..
[6]. Λάρισα. Εικόνες του χθές. Φωτογραφίες: Τάκης Τλούπας, Κείμενα: Νίκος Νάκος, Λάρισα. 'Έκδοση Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας. Το πολύτιμο αυτό βιβλίο είχε τρεις συνεχόμενες εκδόσεις από τους δημάρχους Αριστείδη Λαμπρούλη (1986), Χριστόδουλο Καφφέ (1994) και Κωνσταντίνο Τζανακούλη (2003 δίγλωσσο).
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
