Είτε με κείμενα είτε με εικόνες, τα μέσα ενημέρωσης πολύ νωρίς, πριν την έναρξη των εχθροπραξιών, αλλά και κατά τη διάρκεια των 33 ημερών που διήρκησε ο πόλεμος, είχαν ως πρώτο θέμα τη σύγκρουση Ελλάδας-Τουρκίας. Επειδή η πόλη μας ήταν η έδρα του στρατηγείου του ελληνικού στρατού και το μεγαλύτερο μέρος του στρατεύματος διέμενε στους στρατώνες της, το ενδιαφέρον όλων των ξένων ανταποκριτών και απεσταλμένων είχε στραφεί αρχικά στη Λάρισα.
Αναδιφώντας την τεράστια σε όγκο βιβλιογραφία του πολέμου αυτού εντοπίζει κανείς πολλά χαρακτικά και φωτογραφίες οι οποίες απεικονίζουν την πόλη. Μία απ' αυτές είναι και η σημερινή εικόνα που θα περιγράψουμε. Προέρχεται από τo γερμανικό περιοδικό της εποχής "Uber Land und Meer". Σε ένα από τα θέματά του με τον τίτλο "Vom turkisch-griechischen Grenzgebit", μετά από μια σύντομη περιγραφή των πολεμικών επιχειρήσεων, παραθέτει εννέα ξυλογραφίες, μία εκ των οποίων είναι και η δημοσιευόμενη, η οποία έχει τον υπότιτλο "Ομάδες Τούρκων στρατιωτών προ του Διοικητηρίου της Λάρισας".
Στο χαρακτικό αυτό ολιγομελείς ομάδες Τούρκων στρατιωτών περιφέρονται άσκοπα ή συζητούν στην Κεντρική πλατεία της Λάρισας, αμέσως μετά την κατάληψή της τον Απρίλιο του 1897. Στο μέσον ένας μουσουλμάνος κάτοικος, προφανώς από αυτούς οι οποίοι είχαν παραμείνει στην πόλη μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος το 1881, ποζάρει ικανοποιημένος από την παρουσία των Τούρκων στρατιωτών. Εκείνο όμως που χαρακτηρίζει την εικόνα είναι το επιβλητικό κτίριο στο κέντρο. Πρόκειται για ένα διώροφο μεγάλων διαστάσεων μέγαρο, με νεοκλασική αρχιτεκτονική δομή. Κτίστηκε το 1874, με προτροπή του σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ, μεγαλοπρεπέστατο στη βορειοδυτική γωνία της Κεντρικής πλατείας, ακριβώς απέναντι από το σημερινό κτίριο του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, με προορισμό να στεγάσει το τουρκικό διοικητήριο. Επιγραφή στο υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου διευκρίνιζε με οθωμανική γραφή ότι: «Ο σουλτάνος Αβδούλ Αζίζ επιθυμών να ευεργετήσει την Λάρισαν διέταξε τον διοικητήν αυτής Τζαβήτ Πασάν να προβή εις την ανέγερσιν του ευπρεπούς τούτου νέου μεγάρου προς στολισμόν της πόλεως, με τας ευχάς εις τον Θεόν όπως διαφυλάττη τούτο από παντός κακού…έτος 1291»[1]. Αρχιτέκτονας του διοικητηρίου ήταν ο Στυλιανός Βουκαδόρος από τη Ζάκυνθο, ο οποίος ζούσε την περίοδο εκείνη στη Λάρισα. Ήταν η έδρα του Τούρκου στρατιωτικού διοικητή της Θεσσαλίας και του επιτελείου του, με τις συνακόλουθες υπηρεσίες.
Μετά την απελευθέρωση του 1881 οι χώροι του χρησιμοποιήθηκαν μέχρι το 1892 για στρατωνισμό και για άλλες στρατιωτικές υπηρεσίες, όπως το στρατιωτικό ταχυδρομείο, κλπ. Το 1892 το κτίριο συντηρήθηκε και παραδόθηκε για χρήση στην Ελληνική Δικαιοσύνη, για να στεγάσει όλες τις δικαστικές αρχές της Λάρισας, μαζί και το Δημόσιο Ταμείο. Η επιγραφή στο υπέρθυρο του κάτω ορόφου καλύφθηκε και στη θέση της τοποθετήθηκε άλλη η οποία ανέγραφε «Θέμιδος Μέλαθρον». Κατά την ολιγόμηνη παραμονή των Τούρκων στη Λάρισα μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (Απρίλιος 1897-Μάιος 1898) χρησιμοποιήθηκε και πάλι σαν τουρκικό διοικητήριο.
Κατασκευαστικά τα Δικαστήρια ήταν ένα εντυπωσιακό διώροφο κτίριο με υπόγειο. Ήταν εξ ολοκλήρου οικοδομημένο από πέτρα και η πρόσοψή του είχε προσανατολισμό ανατολικό. Το εσωτερικό αποτελούνταν από πολλά και ισομεγέθη δωμάτια, κατανεμημένα και από τις δύο πλευρές κατά σειρά στους μακρόστενους διαδρόμους. Το επιβλητικό αυτό κτίριο το περιέγραψαν με θαυμασμό όλοι σχεδόν οι επισκέπτες της Λάρισας, Έλληνες και ξένοι, οι οποίοι βρέθηκαν στη Θεσσαλία αμέσως μετά το 1881[2].
Όμως παρά την ευχή που εξέφραζε ο Τούρκος σουλτάνος στην επιγραφή του κτιρίου για την αποφυγή παντός κακού, τη νύχτα της 14ης Ιανουαρίου του 1905, το επιβλητικό αυτό μέγαρο των Δικαστηρίων καταστράφηκε έπειτα από πυρκαϊά που ξέσπασε από άγνωστη αιτία, χωρίς τελικά να αποκαλυφθούν οι δράστες. Στην κοινωνία όμως της πόλης όλη εκείνη την περίοδο επικρατούσε η φήμη ότι κάποιος υπόδικος από τα Τρίκαλα πυρπόλησε το ευάλωτο, έτσι κι αλλιώς, κτίριο για να εξαφανίσει τα στοιχεία της αναμφισβήτητης καταδίκης του. Το 1908 ο αποτεφρωμένος σκελετός του μεγάρου ισοπεδώθηκε και ο χώρος αποδόθηκε στο Δήμο για να διευρύνει την Πλατεία Θέμιδος, ώστε να γίνει τελικά η πανελληνίως γνωστή για το εύρος της Κεντρική πλατεία (Πλατεία Μιχαήλ Σάπκα) της Λάρισας.
Στην εικόνα αποτυπώνεται η νοτιοδυτική γωνία του κτιρίου και είναι εμφανής η εσοχή στη δυτική πλευρά του. Η κάτοψή του έχει σχήμα χαμηλού Π και αποτυπώνεται σε πολλούς χάρτες της εποχής. Ακροκέραμα στη στέγη, πολυεπίπεδα γείσα κάτω από τη στέγη και μεταξύ των δύο ορόφων, χαμηλές παραστάδες και μετώπες γύρω από τα παράθυρα, είναι μερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη νεοκλασική του αρχιτεκτονική, και το ομορφαίνουν. Από την παρουσία των Δικαστηρίων σε αυτόν τον χώρο προήλθε και η προπολεμική ονομασία της ως Πλατεία Θέμιδος ή Δικαστηρίων.
Στο βάθος αριστερά διακρίνεται το επάνω τμήμα του κτιρίου που στέγασε αργότερα το φαρμακείο του Ζησιάδη, ενώ αριστερά καταγράφονται κτίσματα από τον Κουρά τεκέ στον χώρο όπου το 1907 κτίστηκε η Εθνική Τράπεζα. Ο ελεύθερος χώρος μπροστά και αριστερά από τους φανοστάτες είναι η σημερινή οδός Παπαναστασίου.
Από αισθητικής απόψεως το χαρακτικό αυτό χαρακτηρίζεται απλό, πρόχειρο, μέτριας τεχνικής, με αδρές και άτολμες γραμμές. Η απόδοση των προσώπων είναι σκοτεινή, σκληρή και ανέκφραστη, οι πτυχώσεις των ρούχων αραιές και άκομψες και οι φωτοσκιάσεις παρά την έντονη ηλιοφάνεια αόριστες.
--------------------------------------------------------------
[1]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα. Από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σ. 21. Το έτος 1291 είναι έτος Εγίρας και αντιστοιχεί στο χριστιανικό 1874.
[2]. Αναφέρουμε μερικούς όπως ο Βολιώτης γιατρός Νικόλαος Γεωργιάδης (1880), ο στρατιωτικός Ι. Κοκκίδης (1880), ο Σπυρίδων Παγανέλης, (1881), ο γερμανός Bernard Ornstein (1881), ο Μιχ. Γρηγορόπουλος (1882), ο μοναχός Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης (1892), και πολλοί άλλοι.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
