Η σκληρότητα του κατακτητή είχε ως αποτέλεσμα να σημειωθούν μεγάλες μετακινήσεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και προς το εξωτερικό. Πολλοί έλληνες του εξωτερικού μπόρεσαν να πλουτίσουν και βοήθησαν αργότερα οικονομικά τους επαναστατημένους έλληνες.
Οι έλληνες, όμως του κατακτημένου χώρου, δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από την τυραννική καταπίεση του κατακτητή.
Οι φόροι πληρώνονταν από τους Χριστιανούς. Το παιδομάζωμα γινόταν από παιδιά των Χριστιανών. Κορίτσια για τους οντάδες των Τούρκων αρπάζονταν από τις εστίες των χριστιανών.
Αντιρρήσεις δεν χωρούσαν. Οι ραγιάδες, όπως ονομάζονταν οι υπόδουλοι χριστιανοί, ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν ασυζητητί τις απαιτήσεις του κατακτητή. Η κραυγή του Ρήγα Φεραίου: «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!», δεν ήταν τυχαία.
Οι Έλληνες του κατακτημένου χώρου, έναν τρόπο βρήκαν για να γλιτώσουν από τη μέγγενη του Οθωμανού: Την καταφυγή στα δάση και μάλιστα στα υψηλότερα σημεία των βουνών. Ο καθηγητής-ιστορικός Βακαλόπουλος λέγει ότι στη μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού, πρώτη φορά παρατηρείται τόσο μεγάλη μετατόπιση πληθυσμών.
Οι φυγάδες, με την καταφυγή στα δάση, ήθελαν να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των ιδίων και της οικογένειάς τους, των αγαθών που θα αποκτούσαν με την εργασία τους και τη διατήρηση των μέσων παραγωγής.
Κατά τη φυγή τους, μετέφεραν ελάχιστα πράγματα. Λίγες οικοσκευές, εργαλεία για την καλλιέργεια της γης, λίγους σπόρους και κάποια ζώα.
Οι συνθήκες που αντιμετώπιζαν στους χώρους εγκατάστασης ήταν σκληρότητες. Η απουσία στέγης και το κρύο ήταν το πρώτο. Η απουσία καλλιεργήσιμων εκτάσεων το δεύτερο. Έπρεπε να εκχερσωθούν δάση με χειρωνακτικά μέσα. Οι εκτάσεις που εγκαταλείπονταν, χρησιμοποιούνταν στη συνέχεια ως βοσκότοποι.
Στην αρχή, ζούσαν με βαλανίδια και ό,τι άλλο μπορούσαν να συγκομίσουν από το δάσος. Προτιμούσαν όμως αυτές τις σκληρότατες συνθήκες, παρά τη σκλαβιά των Τούρκων.
Και μέσα στα δάση πάντως, η διαμονή έπρεπε να είναι αφανής. Ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του γράφει: «… Ευρίσκοντο άνθρωποι όπου δεν γνώριζαν άλλο χωριό μακριά μιαν ώραν από το εδικό τους….».
Άλλοι ζούσαν μέσα σε σπηλιές, όπως οι Ικαριώτες, οι οποίοι έλεγαν: «Όσα φυλάει η πουρναριά δεν φυλάει η Παναγιά».
Οι κάτοικοι του βάλτου και του Ξηρομέρου, ζούσαν μέσα στα πυκνά δάση σε καλύβες με ελάχιστα υπάρχοντα.
Έτσι, όταν δέχονταν επιδρομή, έκαιγαν οι ίδιοι τις καλύβες τους και μετακόμιζαν σε άλλο σημείο του δάσους.
Η εγκατάλειψη του πεδινού χώρου ήταν πρωτοφανής. Ο γραμματέας του Γάλλου πρεσβευτού Ιωάννης Σενώ, γράφει: «Υπάρχουν και άλλα ερείπια πόλεων και πύργων εις τα μέρη όπου επεράσαμεν, αλλά δεν τα μνημονεύω. Μου είναι αδύνατον να πιστεύω ότι η χώρα αυτή υπήρξε τόσον εύφορος και ένδοξος, όσον την έχουν περιγράψει».
Και ο λόρδος Βύρων Μπάιρον λέγει: «Η Ελλάς δεν είναι τόπος κατάλληλος προς ευθυμίαν, αλλά μελαγχολίαν. Όσοι αρέσκονται εις την μελαγχολίαν, ας επισκεφθώσι την ιεράν ταύτην χώραν, ας διέλπωσιν εν ειρήνη τα γοητευτικά δάση της, αλλ’ ας φείδονται των λειψάνων της…»
Φανερό λοιπόν, ότι το δάσος κατά την Τουρκοκρατία, πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες, που χωρίς αυτές δεν θα ήταν δυνατή η επιβίωση του έθνους: Ήταν καταφύγιο για την ασφάλεια των φυγάδων, παρείχε εδάφη για την καλλιέργεια και έδινε τα υλικά για την οικοδόμηση κατοικιών και για θέρμανση.
Όσο έμειναν σ’ αυτά, διατήρησαν αλώβητη τη θρησκευτική τους πίστη και την εθνοτική τους ταυτότητα. Πέρα όμως, από τα τόσο σημαντικά που αναφέραμε, σπουδαιότερη υπηρεσία του δάσους προς το υπόδουλο έθνος, ήταν ότι μέσα σ’ αυτό κατέφευγαν οι κλέφτες που πολεμούσαν κατά των Τούρκων. Έτσι, όταν ξέσπασε η επανάσταση το 1821, υπήρχε ένας εμπειροπόλεμος και σκληραγωγημένος στρατός, για να πολεμήσει στον κατακτητή.
Πέρα όμως, από τους κλέφτες και τους αρματολούς (οι οποίοι συντάχτηκαν μ’ αυτούς) και όλοι ο έλληνες που ζούσαν στα δάση, στα απάτητα βουνά, ήταν επίσης στρατευμένοι στον ιερό αγώνα του έθνους.
Ο μεγάλος πολέμαρχος του εθνικού Αγώνα, Θεόδ. Κολοκοτρώνης, όπως γράφει ο ίδιος, «γεννήθηκε εις ένα βουνό ονομαζόμενον Ραμαβούνι, εις έναν δέντρον από κάτω».
Κατά την επανάσταση, όλοι ο ορεινοί κάτοικοι, βοηθούσαν τους πολεμιστές με ό,τι διάθετε ο καθένας. Άλλοι έψηναν ψωμί και το πήγαιναν στο στρατόπεδο, άλλοι σφάγια και όλα τα χρειώδη. Στην ορεινή Δημητσάνα, πριν από την επανάσταση υπήρχαν 2 μπαρουτάδικα και κατά τη διάρκειά της αυξήθηκαν σε 14 για τις ανάγκες του αγώνα.
Γράφει ο Τιμ. Φιλήμων: «έκαστος πρόσφερε εαυτόν υπέρ του όλους ως στρατιώτης και εθυσίαζεν ό,τι είχε δι ιδίας προθυμίας ως πολίτης».
Είναι φανερό λοιπόν ότι χωρίς τα βουνά και τα δάση όπου κατέφυγαν πάρα πολλοί Έλληνες, πιθανόν να μην υπήρχε έθνος ελλήνων και δεν θα είχε εκδηλωθεί η επανάσταση του 1821.
Και αν είχε εκδηλωθεί, δύσκολα θα είχε επιβιώσει.
Αξίζει εδώ, να θυμηθούμε κάποιους στίχους από τα δημώδη άσματα που κατέγραψε ο Ν. Γ. Πολίτης:
Του Ολύμπου: Εγώ ειμ’ ο γέρος Όλυμπος στον κόσμο ξακουσμένος
έχω σαράντα δυο κορφές και εξήντα δυο βρυσούλες
κάθε μορφή και φλάμπουρο, κάθε κλαδί και κλέφτης.
Από τον Σωτήρη Παπαποστόλου
Ο Σωτήρης Απ. Παπαποστόλου είναι συνταξιούχος δασοπόνος
