αμέσως μετά τα γεγονότα του μεγάλου σεισμού της 1η Μαρτίου 1941 και των εχθρικών βομβαρδισμών, τα οποία έχουν σχέση με την πόλη μας. Τα έγγραφα αυτά θυμάμαι ότι είχε την καλοσύνη να μου τα προσφέρει σε αντίγραφα πριν από χρόνια κάποιος φίλος μου από τον Βόλο και για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν λησμονηθεί. Σήμερα νομίζω ότι ήλθε η ευκαιρία να αξιοποιηθούν.
Στις 5 Μαρτίου 1941, πέντε ημέρες μετά τον μεγάλο σεισμό και τέσσερες ημέρες μετά τον ιταλικό βομβαρδισμό στη Λάρισα, ο μητροπολίτης Δημητριάδος (έδρα ο Βόλος) Ιωακείμ, έλαβε το εξής επείγον τηλεγράφημα από τον Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθο: "Ασθενούντος ενταύθα μητροπολίτου Λαρίσης[2], παρακαλούμεν μεταβήτε τάχιστα Λάρισαν προς παραμυθίαν δοκιμαζομένου λαού αυτής και συνεργασίαν μετά αρχών προς ανακούφισιν τούτου. stop. Συγκατάθεσις κανονικού ιεράρχου εδόθη. stop. Τηλεγραφήσατε εκτέλεσιν".
Ο κανονικός μητροπολίτης Λαρίσης Δωρόθεος (1935-1956) βρισκόταν την περίοδο εκείνη στην έπαυλή του στο Παλαιό Φάληρο ασθενής. Σε επιστολή του προς τον αντικαταστάτη του μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ με ημερομηνία 2 Απριλίου 1941, περιγράφει την ασθένειά του ως εξής: "Ατυχώς η κατάστασίς μου είναι εις το αυτό σημείον, αφού δεν δύναμαι εισέτι να απαλλαγώ γρίππης καταλαβούσης τα μέρη του κρανίου και τυραννούσης με επί τρίμηνον μέχρι σήμερον εις βαθμόν, ώστε όχι μόνον να μη έχω αίσθησιν γεύσεως και οσφρήσεως, αλλά και της ακοής, καίτοι ειδικός ιατρός κληθείς, επιστοποίησε ότι δεν πρόκειται περί οργανικής παθήσεως των ώτων. Αλλά η επίδρασις της ολεθρίας αυτής νόσου επεξετάθη και εις τους νεφρούς και φαντάζεσθε πόσον βασανίζωμαι. Μεγαλειτέρα όμως της σωματικής ασθενείας είναι η ψυχική τοιαύτη, διότι φαντάζεσθε πόσον τα γεγονότα σεισμών κλπ. με επηρέασαν, έτι δε πλέον, εφ' όσον δεν δύναμαι να καταλείπω την κλίνην, και τόσον, ώστε οι ιατροί συνιστούν επιμόνως μετ' ολίγας ημέρας να μεταβώ εις εξοχικόν μέρος προς καθησύχασιν του τεταραγμένου νευρικού συστήματος, όπερ αποτελών έν των ευαισθήτων σημείων εις εμέ, προσέβαλε ομοίως και η γρίππη".
Επειδή σε μια τέτοια δύσκολη στιγμή για την πόλη η απουσία του ποιμένα της θα ήταν αισθητή, η Ιερά Σύνοδος απεφάσισε να αποστείλει τον όμορο μητροπολίτη Δημητριάδος να συμπαρασταθεί στο πλήρωμα της εκκλησίας, το οποίο περνούσε δύσκολες ώρες. Ο Δημητριάδος συμμορφούμενος με την εντολή της Ιεράς Συνόδου επισκέφθηκε την Λάρισα μετά από δύο ημέρες και στην ενημέρωσή του προς την Ιερά Σύνοδο αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: "Μετέβημεν εις την Λάρισαν την 7ην τρέχοντος μηνός. Παντού οπόθεν διήλθομεν αντικρύσαμεν ερείπια προκαλούντα αληθή οδύνην […] Εκ των 40 περίπου χιλιάδων κατοίκων της πόλεως, κατόπιν των τε προηγηθέντων του σεισμού βομβαρδισμών και των δύο γενομένων ευθύς μετ' αυτόν, με επληροφόρησαν ότι παραμένουν εις την πόλιν μόνον 8-10 χιλιάδες. Ούτοι μετά τα ληφθέντα μέτρα ανακουφίσεως φαίνονται ότι έχουν ανακτήση την ψυχραιμίαν των και προσπαθούν να προσαρμοσθούν με την κατάστασιν. Επίσης αντελήφθημεν ότι και καταστήματα τινά, ιδία τροφίμων, επανέλαβον εκ των ενόντων τας εργασίας των και ένας αριθμός οικιών 15% τουλάχιστον, ιδίως εκτισμένων δια τούβλων, ως και το ξενοδοχείον "Ολύμπιον" υπέστησαν ασημάντους ζημίας και επομένως είναι κατοικήσιμοι. Μία άλλη μικρά πάντως αναλογία χαμηλών οικιών, παρά τας προξενηθείσας ζημίας, δεν αχρηστεύθησαν προς κατοικίαν".
Κατά την παραμονή του στη Λάρισα ο μητροπολίτης Ιωακείμ συνεργάσθηκε με τον πρωτοσύγκελο της Μητροπόλεως Λαρίσης αρχιμανδρίτη Αρσένιο Μαυρόπουλο, με τον δήμαρχο Στυλιανό Αστεριάδη, τον Γεν. Γραμματέα της Νομαρχίας (λόγω απουσίας του Νομάρχη), τον Διοικητή του Β΄ Σώματος Στρατού και άλλους επισήμους, με σκοπό να ληφθούν άμεσα μέτρα για την ανακούφιση των πτωχότερων τάξεων και εκείνων οι οποίοι βρέθηκαν σε αδυναμία να καταφύγουν σε άλλα μέρη, καθώς ο σεισμός κατέστρεψε τα σπίτια, τις οικοσκευές, τα κλινοσκεπάσματα, τα έπιπλα και τα καταστήματά τους.
Ο μητροπολίτης Ιωακείμ και ο πρωτοσύγκελος Αρσένιος προσκάλεσαν όλους τους ιερείς της Λάρισας και έπειτα από σύσκεψη αποφασίσθηκε ότι επιβάλλεται για κάποιο διάστημα η συνεργασία των ιερέων με τις τοπικές αρχές για την παροχή συσσιτίων και λοιπών βοηθημάτων εις όσους είχαν ανάγκη, γιατί οι εφημέριοι γνώριζαν καλύτερα την κατάσταση των ενοριτών τους. Εκτός τούτου η παρουσία των ιερέων ανάμεσα στους ανήμπορους κατοίκους επιβάλλονταν και για ψυχολογικούς λόγους και υποδείχθηκε σ' αυτούς να παραμείνουν στις θέσεις τους "συγκακοπαθούντες" με το ποίμνιό τους το οποίο είχε ανάγκη ηθικής και υλικής ενίσχυσης.
Επίσης μητροπολίτης και πρωτοσύγκελος επισκέφθηκαν και τους κυριότερους ναούς της πόλης. Από την επίσκεψη αυτή διαπιστώθηκε ότι οι ναοί του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Κωνσταντίνου και των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων είχαν υποστεί μικρότερες σχετικά ζημιές και διαμορφώθηκε σ' αυτούς η γνώμη ότι οι ναοί αυτοί είναι δυνατόν υποστυλούμενοι, να χρησιμοποιηθούν για τις θρησκευτικές ανάγκες και συμπεραίνει ότι: "Οι ναοί αυτοί διασώθηκαν διότι είναι χαμηλοί και έχουν τοίχους πλατείς, ενώ αντιθέτως οι υψηλότεροι ως του Αγίου Αχιλλίου και Αγίου Αθανασίου και άλλων κατεστράφησαν τελείως". Για τους ερειπωμένους ναούς είχε προταθεί εις τους ιερείς να τελούν την Θεία Λειτουργία των Κυριακών και εορτών και την ακολουθία των Χαιρετισμών κάθε Παρασκευή, εις τα προαύλια των κεντρικότερων ναών.
Εν τω μεταξύ ο Ιωακείμ είχε εκτυπώσει στις 10 Μαρτίου στον Βόλο εγκύκλιο "Προς τον δοκιμασθέντα ευσεβή και φιλοπάτριδα λαόν της πόλεως Λαρίσης" στην οποία μεταξύ άλλως ανέφερε: " με βαρυαλγούσαν καρδίαν αντίκρυσα τας ερειπωμένας οικίας σας, όταν προχθές επεσκέφθην την πόλιν σας προς παραμυθίαν, κατόπιν κανονικής συγκαταθέσεως του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου υμών και εντολή της Ιεράς Συνόδου […] το πλήγμα σας από τον σεισμόν είναι μέγα, ο Ιερός όμως πόλεμος τον οποίον διεξάγει η πατρίς μας δεν επιτρέπει τώρα να σταθήτε θρηνούντες μόνον τα ερείπια των οικιών σας. Λαός ευσεβής και φιλόπατρις, όπως είσθε σεις, δεν πρέπει να καμφθήτε προ των συμφορών σας οσονδήποτε μεγάλαι και αν είναι".
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι περιγραφές του μητροπολίτου Ιωακείμ από τις συχνές επισκέψεις του στη Λάρισα. Γράφει: " Κατά τας επισκέψεις μου εν Λαρίση, δις υποχρεώθην να υπακούσω εις την απαισίαν φωνήν της σειρήνος και μετ' άλλων να καταφύγω κάπου προς προφύλαξιν εκ των βομβών των "φίλων" μας Ιταλών, αίτινες ερρίπτοντο κατά των ερειπίων της πόλεως και των σιδηροδρομικών της σταθμών […] δεν δυνάμεθα επίσης να διανυκτερεύσωμεν εις Λάρισαν διότι δεν υπάρχει μέρος. Το διασωθέν ξενοδοχείον "Ολύμπιον" κατέχεται υπό των κρατικών αρχών και άλλων"[3].
Η φωτογραφία η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο μας δίνει μια μικρή αλλά πικρή γεύση από τις μεγάλες καταστροφές τις οποίες υπέστη ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου. Στο εσωτερικό του διακρίνονται σωροί από τα ερείπια της στέγης, η οποία κατέπεσε και από το βάρος του τελευταίου ορόφου των καμπαναριών όπου βρίσκονταν οι καμπάνες. Στο βάθος διακρίνεται ένα μέρος του τέμπλου με μερικές από τις ρωσικές δεσποτικές εικόνες του.
---------------------------------------------------
[1]. Ο ιεράρχης Ιωακείμ Αλεξόπουλος (1873-1959) διετέλεσε μητροπολίτης Δημητριάδος από το 1935 μέχρι το 1957. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, καθώς και κατά τους σεισμούς του Βόλου το 1954 και 1955 επιτέλεσε σπουδαίο κοινωνικό έργο.
[2]. Μητροπολίτης Λαρίσης την περίοδο εκείνη ήταν ο φιλάσθενος Δωρόθεος Κοτταράς (1888-1957), ο οποίος διετέλεσε μητροπολίτης Λαρίσης από το 1935 μέχρι το 1956, οπότε εκλέχθηκε από την Ιερά Σύνοδο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος μέχρι και την 26η Ιουλίου 1967, όταν απεβίωσε στη Στοκχόλμη όπου νοσηλευόταν με κακοήθη όγκο εγκεφάλου.
[3]. Τσιλιβίδης Δημήτριος, Ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιωακείμ Αλεξόπουλος. Η ζωή και το έργο του, Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη (1996) σελ. 81.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
