Σπουδαίες προσωπικότητες και οι δύο συνέβαλαν, κυρίως ο πρώτος, στην ανακίνηση του θέματος του τάφου του Ιπποκράτη στην πόλη μας, γεγονός που είχε σημαντικό αντίκτυπο και έξω από τα όρια της τουρκοκρατούμενης τότε Λάρισας.
--Το πρώτο είναι μια επιστημονική και τεκμηριωμένη μελέτη των Γεωργίου Ν. Αντωνακόπουλου και Ιωάννη Ηλιούδη με θέμα: Η "ανακάλυψη" του τάφου του Ιπποκράτη στην Λάρισα (1857)[1].
--Το δεύτερο είναι η μεγαλειώδης εκδήλωση της 16ης Σεπτεμβρίου 2017 στον αύλειο χώρο του Μύλου του Παππά με τίτλο: "Ιπποκράτης-Η αέναη επιστροφή", η οποία ευαισθητοποίησε πολλές χιλιάδες Λαρισαίους και όχι μόνον, να συνειδητοποιήσουν ότι ο Ιπποκράτης έζησε, άσκησε την ιατρική, πέθανε και ενταφιάσθηκε στην πόλη μας.
Ο Σωτήριος Σαμαρτζίδης φέρεται ότι γεννήθηκε στην Λευκάδα, άγνωστο ποια χρονολογία και σπούδασε την ιατρική επιστήμη στην Ιταλία. Μετά το τέλος των σπουδών του εργάσθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σε διάφορες πόλεις του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου, μεταξύ των οποίων Σέρρες, Λέσβος και πιθανόν και άλλες. Στη Λάρισα ήλθε πριν το 1853[2] και λόγω της επιστημονικής του κατάρτισης έγινε αμέσως αποδεκτός ως ιατρός, ιδιαίτερα από τις οικογένειες των Οθωμανών μπέηδων. Εδώ συνέχισε την συγγραφική του δραστηριότητα πάνω σε ιατρικά θέματα που είχε αρχίσει ήδη από την Λέσβο. Με την σύζυγό του Απέκτησε πέντε κόρες και ένα γιο τον Χριστόφορο. Για τον θάνατό του γνωρίζουμε ότι υπήρξε πρόωρος, χωρίς όμως άλλες λεπτομέρειες.
Σύζυγός του ήταν η Ευφροσύνη Μάρου. Γεννήθηκε στην Σκύρο γύρω στα 1810[3]. Ο δάσκαλος του τοπικού Σχολείου αναγνώρισε την ευφυΐα της και πίεσε τον πατέρα της να την αφήσει να παρακολουθήσει τα μαθήματα του Σχολείου μαζί με τα αγόρια, "η μόνη κόρη διακριθείσα μεταξύ πάντων των αρρένων συμμαθητών". Σαν μαθήτρια την γνώρισε ο Σαμαρτζίδης όταν για κάποιο λόγο βρέθηκε στη Σκύρο και την ζήτησε από τον πατέρα της σε γάμο. Εκείνος αρνήθηκε λόγω του νεαρού της ηλικίας της, αλλά ο Σαμαρτζίδης μετά από έναν χρόνο επανήλθε στη Σκύρο, όπου την νυμφεύθηκε σε ηλικία 16 ετών. Η Ευφροσύνη τώρα συνέχισε ιδιωτικά τις σπουδές της με δύο δασκάλους που προσέλαβε ο σύζυγός της, οι οποίοι καθοδήγησαν την φιλομάθειά της προς την λογοτεχνία και την ποίηση[4]. Το 1845 η ενεργητικότητά της αυτή βρήκε διέξοδο στην έκδοση του περιοδικού "Κυψέλη"[5]στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την παραμονή της στη Λάρισα "η κυρία Σαμαρτσίδου ού μόνον κάτοχος ικανής παιδείας είναι […] αλλά και Παρθεναγωγείον ιδία αυτής και του συζύγου αυτής δαπάνη διατηρεί εν Λαρίσση και την ανατροφήν και εκπαίδευσιν πολλών πενήτων ανεδέχθη"[6]. Πέθανε στον Βόλο το 1977, όπου ζούσε από το 1875.
Το γεγονός όμως που ανέδειξε ιστορικά την παρουσία του ζεύγους Σαμαρτζίδη στη Λάρισα, και ιδιαίτερα του ιατρού Σωτηρίου Σαμαρτζίδη, ήταν η επιστολή που απηύθυνε ο τελευταίος στο περιοδικό "Η εν Αθήναις Ιατρική Μέλισσα" την 1η Μαρτίου 1857, λίγα χρόνια μετά την εγκατάστασή του στην πόλη μας. Σ' αυτήν ανέφερε ότι κατά το 1826, έπειτα από μια σφοδρή νεροποντή, αποκαλύφθηκε από κάποιους χωρικούς έξω από την Λάρισα, στο δρόμο προς τον Τύρναβο, μια μαρμάρινη σαρκοφάγος η οποία έφερε πλάκα με επιγραφή η οποία περιείχε και την λέξη ΙΠΠΟΚΡΑΤ. Με το άνοιγμα της σαρκοφάγου εντοπίσθηκαν στο εσωτερικό της διάφορα αρχαία νομίσματα και μια μικρή χρυσή αλυσίδα σε σχήμα όφεως. Η πλάκα μεταφέρθηκε στο σπίτι του Νετζίπ μπέη, το οποίο βρισκόταν εκεί όπου σήμερα είναι κτισμένο το Δικαστικό Μέγαρο. Ο Σαμαρτζίδης αναφέρει ότι σε επίσκεψή του στο σπίτι του μπέη, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε πεθάνει, εντόπισε το κάλυμμα της σαρκοφάγου με την επιγραφή στο λουτρό της οικίας του και αντέγραψε τα τμήματα της επιγραφής που ήταν ευδιάκριτα, μεταξύ των οποίων και την αναφερθείσα ημιτελή λέξη ΙΠΠΟΚΡΑΤ.
Όπως ήταν φυσικό η επιστολή αυτή ευαισθητοποίησε πολλούς Έλληνες και ξένους ιατροφιλοσόφους και λογίους. Ο ελληνιστής Rene Briau σε άρθρο του σε εβδομαδιαία γαλλική εφημερίδα αμφισβήτησε έντονα τα αναφερόμενα στην επιστολή του Σαμαρτζίδη: "υπάρχουσιν κενά, παρέχοντα αβεβαιότητα περί πολλών περιστατικών σχέσιν εχόντων προς την υπόθεσιν ταύτην, και ιδίως η έλλειψις δημοσιεύματος ακριβούς εκτυπώματος του λίθου".
Στο άρθρο του Rene Briau απάντησε από τη Λάρισα στις 8 Δεκεμβρίου 1857 η γυναίκα του Σωτηρίου Σαμαρτζίδη Ευφροσύνη, λόγω απουσίας του συζύγου της προσωρινά στο Βουκουρέστι: (…ο εν Βουκουρεστίω μάλιστα αποδημών ήδη συνάδελφος κύριος Σαμαρτσίδης)[7]. Στην απάντησή της αναφέρει ότι έπειτα από έρευνες που έγιναν, η αλυσίδα με τον χρυσό όφη πωλήθηκε τελικά σε κάποιον χρυσοχόο, τα νομίσματα τα κατέχει Οθωμανός πολίτης της Λάρισας, ο οποίος εμπιστεύεται "ίνα παραδώση ταύτα τω συζύγω μου, εις όν μόνον έχει εμπιστοσύνην", η δε ενεπίγραφη πλάκα "ούτε εδόθη εις την ζητήσασαν ταύτην Τουρκικήν κυβέρνησιν, ούτε εν τη προτέρα θέσει αυτής ευρίσκεται, αλλ' ούτε εκ Λάρίσσης εξήχθη".
Εν τω μεταξύ η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών εξέφρασε προς την Ελληνική Κυβέρνηση την άποψη να αποσταλεί ειδική επιτροπή στην τουρκοκρατούμενη Λάρισα προς ακριβή διερεύνηση των γεγονότων. Η Κυβέρνηση Κουμουνδούρου, δια του υπουργού Εξωτερικών Αλεξάνδρου-Ρίζου Ραγκαβή, ανέθεσε στον μόλις διορισθέντα πρώτο πρόξενο στη Λάρισα Αναστάσιο Δόσκο την διενέργεια αποτελεσματικών ερευνών για το συγκεκριμένο θέμα. Ο τελευταίος στην αναφορά προς το υπουργείο Εξωτερικών με ημερομηνία 8 Δεκεμβρίου 1957, αποκαλύπτει ότι όσα είχε υποστηρίξει στην επιστολή του ο Σαμαρτζίδης δεν μπόρεσαν να επιβεβαιωθούν από την αυτοψία την οποία έκανε στους αναφερόμενους απ' αυτόν τόπους. Ο ίδιος, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, συνοδευόταν από τον υποπρόξενο της Αγγλίας, από τον οικογενειακό του ιατρό στη Λάρισα Πολυμέρη και τον Ιταλό ιατρό Παουδιανό, εγκατεστημένο από χρόνια στη Λάρισα, παλαιό φίλο και οικογενειακό ιατρό της οικογένειας του Νετζίπ μπέη. Επίσης η εξέταση αξιόπιστων μαρτύρων, όπως ο λόγιος Θωμάς Ανδρεάδης από τον Τύρναβο, ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης μέλος του οικονομικού συμβουλίου και παλιός Λαρισαίος, και άλλοι, δεν απέδωσε ουσιώδη αποτελέσματα.
Μια πληροφορία για την τύχη της ενεπίγραφης πλάκας μας δίνει ο δικηγόρος, πολιτικός και παλιός δήμαρχος της Λάρισας Δημήτριος Χατζηγιάννης, χωρίς όμως να την τεκμηριώνει: "Η πλάξ μετεφέρθη εις Κωνσταντινούπολιν"[8]. Αν αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τότε η πλάκα θα πρέπει να βρίσκεται ξεχασμένη σε αποθήκη κάποιου Μουσείου της Κωνσταντινούπολης.
Ορισμένοι σύγχρονοι αρχαιολόγοι πιστεύουν σήμερα ότι ο τάφος του Ιπποκράτη, βάσει της αναφοράς του Σωρανού (2ος μ. Χ. αιώνας): "Τέθαπται δε μεταξύ Γυρτώνος και Λαρίσσης" , πρέπει να βρίσκεται κάπου στην περιοχή του αεροδρομίου, γιατί η αρχαία οδός Λάρισας-Γυρτώνης περνούσε απ' αυτή την περιοχή.
-----------------------------------------------------------------
[1]. Δημοσιεύθηκε στο "Δέλτος", περιοδικό Ιστορίας της Ελληνικής Ιατρικής, Αθήναι, τεύχ. 45, Δεκέμβριος 2016, σελ. 17-33. Ο Γεώργιος Αντωνακόπουλος είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υπήρξε ο πρώτος εκλεγμένος τακτικός καθηγητής της Σχολής και έζησε στη Λάρισα πάνω από 22 χρόνια. Ο Ιωάννης Ηλιούδης είναι Λαρισαίος εκπαιδευτικός με ανώτερες φιλολογικές σπουδές. Στο σημείο αυτό θέλω να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Γεώργιο Αντωνακόπουλο για την αποστολή ηλεκτρονικού αντιγράφου της μελέτης αυτής.
[2]. Από μια διαφημιστική αγγελία του βιβλίου του "Η Ιατρική εν ελλείψει ιατρού", η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Η Ιατρική Μέλισσα" του 1853, προκύπτει ότι την χρονολογία αυτή ο Σαμαρτζίδης ήταν ήδη εγκαταστημένος στη Λάρισα, ό. π. σελ 21.
[3]. Στην "Εφημερίδα των Κυριών" της 13ης Ιανουαρίου 1891 δημοσιεύθηκε προσωπογραφία και εκτεταμένη βιογραφία της, όπου αναφέρεται ότι γεννήθηκε το 1820.
[4]. Βλέπε: Νίκη Λεων. Περδίκα, Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου - Αγαθονίκη Αντωνιάδου. Δύο Σκυριανές ποιήτριες του περασμένου αιώνα, Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών, τομ. Δ’, σελ. 144-151.
[5]. Κυψέλη". Σύγγραμμα περιοδικόν γυναικείον, εδιδόμενον κατά μήνα υπό Ευφροσύνης Σαμαρτζίδου". Ήταν το πρώτο και το μόνο γυναικείο περιοδικό που κυκλοφορούσε στην Κωνσταντινούπολη. Κυκλοφόρησαν τελικά έξη μόνον τεύχη του.
[6]. περ. "Ιατρική Μέλισσα", τόμ. Ε', φυλλάδιον Η’, Ιανουάριος 1858, σελ. 369-370.
[7]. Από το σχόλιο του συντάκτη του περιοδικού "Ιατρική Μέλισσα" στο άρθρο του Rene Briau.
[8]. Δημ. Α. Χατζηγιάννης, Από την Ιστορίαν της Λαρίσης, Τμήμα Διαλέξεων της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, εν Αθήναις,1951.
* Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
