Γνωστός στους Λαρισαίους, μικρούς και μεγάλους, βρίσκεται στην είσοδο της Γιάννουλης και το κουφάρι του στέκεται σήμερα σαν αποδυναμωμένος φρουρός στις εσχατιές της Λάρισας.
Ιδιοκτήτης του υπήρξε ο γνωστός εθνικός ευεργέτης Παναγής Χαροκόπος. Γεννήθηκε το 1835 στο χωριό Πλαγιά της Κεφαλονιάς. Ήταν ο πρώτος από τους οκτώ γιους του Απόστολου Χαροκόπου. Σε νεαρή ηλικία ξενιτεύτηκε, με την φιλοδοξία να αποκτήσει χρήματα, όπως συνέβαινε και σε πολλούς Έλληνες της μετεπαναστατικής περιόδου. Αρχικά βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά μετά από μικρό χρονικό διάστημα εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο σιτηρών. Από το εμπόριο φαίνεται ότι κέρδισε αρκετά χρήματα και έτσι από το 1869 επεξέτεινε τις δραστηριότητές του και στην εκμετάλλευση ενοικιασμένων γεωργικών κτημάτων. Διέμενε στο Ροζέτσι, ένα χωριό κοντά στον Δούναβη, γιατί ο υδάτινος δρόμος τού πρόσφερε εύκολη εμπορική διαμετακομιστική δυνατότητα. Μετά από λίγο καιρό προσκάλεσε στη Ρουμανία και τους αδελφούς του Ιωάννη, Σπυρίδωνα και Νικόλαο, οι οποίοι εργάζονταν κάτω από την καθοδήγησή του. Στη Ρουμανία εφάρμοσε νέες καλλιεργητικές μεθόδους, οι οποίες εκτός από πολλά χρήματα, του απέφεραν και τη φήμη προηγμένου καλλιεργητή. Το αποτέλεσμα ήταν να προσκληθεί από την βασιλική οικογένεια, η οποία του ανέθεσε την καλλιέργεια χιλιάδων στρεμμάτων, στα οποία αύξησε σημαντικά την παραγωγή. Η συμβολή του αυτή στην ανάπτυξη της ρουμανικής γεωργίας ανταμείφθηκε με ειδικό παράσημο που του απένειμε η χώρα που τον φιλοξενούσε.
Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, ο Παναγής Χαροκόπος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και ακολουθώντας το παράδειγμα πολλών Ελλήνων κεφαλαιούχων της διασποράς, αγόρασε τεράστιες εκτάσεις από τους Οθωμανούς οι οποίοι εγκατέλειπαν τα θεσσαλικά εδάφη. Λέγεται ότι το 1899 αγόρασε στην περιοχή μας 80.000 στρέμματα τουρκικά τσιφλίκια, εκ των οποίων τα 14.500 από τον μπέη Ουσαμπαντίν και την αδελφή του, στην περιοχή της Γιάννουλης. Και στις γαιοκτησίες αυτές εφάρμοσε όσες γνώσεις απέκτησε από την πείρα του στη Ρουμανία, με τη χρήση νέων προϊόντων και την επιβολή νέων μεθόδων.
Την ίδια εποχή (1902) άρχισε να κτίζει στη Γιάννουλη το αρχοντικό που φέρει μέχρι σήμερα το όνομά του. Σκοπός του ήταν να βρίσκεται κοντά στην κτηματική περιουσία που διέθετε στην περιοχή και να την ελέγχει. Τα σχέδια εκπονήθηκαν από τον διάσημο αρχιτέκτονα και ολυμπιονίκη Αναστάσιο Μεταξά (1862-1937) από την Αθήνα. Ο Πύργος του Χαροκόπου όπως είναι γνωστός στην περιοχή, είναι ένα γερό πετρόκτιστο κτίριο, κτισμένο στο κέντρο μιας τεράστιας έκτασης, προστατευμένο από τις γύρω ιδιοκτησίες με ψηλή τοιχοποιία. Αποτελείται από ημιυπόγειο και δύο ορόφους. Στη στέγη του εξέχει υπερώο στεφανωμένο με φρουριακές επάλξεις και με απέραντη θέα στη γύρω περιοχή. Σ’ αυτό ο ιδιοκτήτης είχε δημιουργήσει το προσωπικό του γραφείο, γιατί απ’ εκεί ψηλά μπορούσε και ήλεγχε τα κτήματά του. Στην πρόσοψή του πύργου υπάρχει και σήμερα μια μαρμάρινη κλίμακα με εννέα σκαλοπάτια η οποία οδηγεί στο υπερυψωμένο ισόγειο και μέσω της κυρίας εισόδου εισερχόταν ο επισκέπτης σε ένα τεράστιο σαλόνι. Το σπίτι ήταν πλουτισμένο εσωτερικά με παλιά, βαριά και λεπτοδουλεμένα έπιπλα που είχε φέρει ο Παναγής Χαροκόπος από τη Ρουμανία.
Σε κάποια απόσταση από τον πύργο ήταν κτισμένοι πολλοί ισόγειοι βοηθητικοί χώροι, οι οποίοι εξυπηρετούσαν τους ιδιοκτήτες και το υπηρετικό προσωπικό. Μεγάλη εντύπωση προξενούσε στους περαστικούς ένας ψηλός ανεμοδείκτης, ο οποίος βρισκόταν στην είσοδο του τεράστιου χώρου που περιέβαλλε τον πύργο. Τον θυμάμαι όταν νεαρός μαθητής ταξίδευα σε συγγενείς μου στον Τύρναβο και μπαίνοντας στο λεωφορείο προσπαθούσα να βρίσκομαι σε θέση κοντά στο παράθυρο. Ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τα παιδικά μου μάτια και ειδικά όταν ήταν χειμώνας και γυρνούσε δαιμονισμένα. Στο παιδικό μου μυαλό όλο αυτό το σκηνικό του περιτοιχισμένου πύργου με τον ανεμοδείκτη, φάνταζε σαν κάτι το εξωτικό.
Το 1911 πέθανε ο Παναγής Χαροκόπος και καθώς ήταν άγαμος, η τεράστια περιουσία του διαμοιράσθηκε στον μικρότερο αδελφό του Σπυρίδωνα (Σπύρο) και τα τρία τέκνα του. Τον πύργο κληρονόμησε ο Παναγής Χαροκόπος ο νεότερος και μετά απ’ αυτόν ο Γεώργιος Χαροκόπος, γιος του πρώτου ξαδέλφου του, τον οποίο υιοθέτησε ο νεότερος Παναγής το 1964, αφού τόσο ο ίδιος, όσο και τα αδέλφια του δεν απέκτησαν τέκνα.
Καθώς τα ανίψια του Παναγή Χαροκόπου ήταν άνθρωποι με έντονη κοινωνική ζωή στην Αθήνα και το εξωτερικό, το σπίτι έσφυζε από κίνηση όλες τις εποχές του χρόνου, καθώς σ’ αυτό γίνονταν πολλές κοσμικές συγκεντρώσεις, με προσκεκλημένους άτομα από την υψηλή κοινωνία της πρωτεύουσας. Πολιτικοί, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί, και άνθρωποι της τέχνης ήταν τακτικοί θαμώνες. Στους χώρους του διασκέδασαν για χρόνια και πολλά άτομα από την αστική κοινωνία της Λάρισας.
Το 1939 ο νεώτερος Παναγής Χαροκόπος νυμφεύθηκε την Αμαλία-Μελίνα Μερκούρη[1], η οποία κατοικούσε για μικρά χρονικά διαστήματα στον πύργο. Μεγάλοι σε ηλικία κάτοικοι της Γιάννουλης την θυμούνται από την ιππασία που έκανε τριγυρνώντας στα κτήματα των Χαροκόπου, καβάλα πάνω σε ένα άσπρο άλογο.
Κατά την διάρκεια της κατοχής οι ιδιοκτήτες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τον πύργο ο οποίος επιτάχθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα και κρίθηκε κατάλληλος για να στεγάσει το στρατηγείο τους.
Το 1988 το κονάκι, όπως το ονόμαζαν οι κληρονόμοι του Παναγή Χαροκόπου, κρίθηκε διατηρητέο από την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, που όπως είδαμε το είχε κατοικήσει για κάποιο διάστημα, χωρίς όμως να φροντίσει για την συντήρησή του όσο ήταν αρμόδια υπουργός. Συγχρόνως το εγκατέλειψαν και οι ιδιοκτήτες του και με τον θάνατο του Γεωργίου Χαροκόπου, το κτίσμα με τον περιβάλλοντα χώρο ερήμωσε. Όλα αυτά τα χρόνια, επειδή η πρόσβαση και η περιήγηση στους εσωτερικούς χώρους ήταν δύσκολη, μένει πάντα βαθιά χαραγμένη στις αναμνήσεις των κατοίκων της πόλεώς μας, ο ανεμοδείκτης στην αυλή του αρχοντικού, τον οποίο αντίκριζαν καθώς κατευθύνονταν προς την Γιάννουλη. Που να βρίσκεται άραγε σήμερα;
Και ενώ το κτίριο λόγω της ισχυρής κατασκευής του μπόρεσε να ξεπεράσει τις κακουχίες της κατοχής, φαίνεται ότι δεν πρόκειται πλέον να επιβιώσει για πολύ από τις φθορές που συσσωρεύει η εγκατάλειψη, ο χρόνος και η κρατική αδιαφορία, καθώς καθημερινά διαπιστώνουμε ότι οδηγείται στην αυτοκαταστροφή, λες και έχουμε πολλά τέτοια σπουδαία ιστορικά κτίσματα στην περιοχή μας...
[1]. Η Αμαλία-Μελίνα Μερκούρη (Αθήνα 1920-Νέα Υόρκη 1994) ήταν γόνος πολιτικής οικογένειας, γνώρισε σε μικρή ηλικία (1939) και παντρεύτηκε τον ανεψιό του Παναγή Χαροκόπου, τον νεότερο Παναγή. Χώρισαν το 1953. Όμως η παρουσία της στους χώρους του Πύργου, όταν ερχόταν στη Λάρισα, η καλοσύνη και η προσήνειά της μένουν πάντα ζωντανά στην περιοχή. Και ενώ στον πύργο οι κοινωνικές εκδηλώσεις όταν βρισκόταν η Μελίνα στη Γιάννουλη ήταν συχνές, δεν έχουμε πληροφορίες και ενδείξεις ότι συμμετείχε ενεργά και στην ζωή της Λάρισας.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
