Ο Κ. Παλαμάς μπορεί να μην υμνεί τις όποιες χάρες του χειμώνα, τον συνδέει όμως και τον «εμπλέκει» στα προσωπικά του: «Εφέτος άγρια μ` έδερνε η βαρυχειμωνιά / που μ` έπιασε χωρίς φωτιά και μ` ηύρε δίχως νιάτα / κι ώρα την ώρα πρόσμενα να σωριαστώ βαριά / στη χιονισμένη στράτα», ενώ ο Ζαλοκώστας, θεωρεί τον χειμώνα κακό προμήνυμα για τα μελλούμενα: «Ήτον νύχτα, εις την στέγηνεβογγούσε / ο βοριάς και ψιλό έπεφτε χιόνι. / Τι μεγάλο κακό εμηνούσε / ο βοριάς που τ` αρνάκια παγώνει;» Για τον Παπαδιαμάντη στο διήγημά του, «Της Κοκκώνας το σπίτι», ο βοριάς είναι ο Παγκράτης(1) χιονόμαλλος βασιλεύς του χειμώνος».
Ο μεγάλος Σκιαθίτης διηγηματογράφος μας ήταν και ποιητής και στο ποίημά του, «Τα Λυρικά», γράφει: «Προς την Μητέρα μου. Μάννα μου εγώ `μαι τ` άμοιρο το σκοτεινό τρυγόνι, / που το δέρνει ο άνεμος, βροχή που το πληγώνει / …. / Εγώ βαρκούλα μοναχή, / παλαίβω με τα κύματα χωρίς πανί, τιμόνι / κι άλλη δεν έχω αγκαλιά, πλην την ευχή σου μόνη».
Και στα είκοσι γιορταστικά διηγήματά του (Χριστουγεννιάτικα, Πρωτοχρονιάτικα, Θεοφανείων), ο χειμώνας, θαλασσινός ή στεριανός, είναι ο πρωταγωνιστής· είναι αυτός που φέρνει τα καλά νέα ή τις συμφορές. Στο Χριστόψωμο», ο κακός καιρός στη θάλασσα, είναι ο υπαίτιος της οικογενειακής τραγωδίας, ενώ στην «Υπηρέτρια», το αίσιο πέρας του μύθου, βάζει σε δεύτερη μοίρα τη βαρυχειμωνιά: «Παρήλθον το μεσονύκτιον και ήρχισαν να αντηχώσιν οι κώδωνες των ναών, καλώντας τους Χριστιανούς εις την ευφρόσυνον της εορτής ακολουθία. Το σκότος ήτο βαθύ και ελαφρός άνεμος έπνεον, όσον ήρκει. Δια να μεταφέρει εκ των χιονοσκεπών βουνών το ψύχος και τον παγετόν εις τας φλέβας των ανθρώπων».
Στη «Σταχομαζώχτρα» το δραματικό στοιχείο του μύθου, συγκατοικεί με το βαρύ Χειμώνα, εκείνου του έτους: «Η αφορία είχε μαστίσει την Εύβοιαν, απ` όπου προμηθευόταν τα στάχυα της η θεία-Αχτίτσα, αφορία εις τας αμπέλους, εις τους αραβοσίτους. Ο Χειμών εκείνος δεν ήτο φιλοπαίγμων. Κραταιός και βαρύπνοος, βοριάς –«χιονιστής», εφύσα κατά τας παραμονάς της αγίας ημέρας. Από των κεράμων των στεγών εκρέμαντο, ως ώριμοι καρποί, σπιθαμιαία κρύσταλλα, τα οποία οι μάγκαι της γειτονιάς, δεν είχον πλέον όρεξιν να φάγουν».
Στον «Αμερικάνο», ο νοσταλγός μετανάστης, επιστρέφει ύστερα από 20 χρόνια στο χωριό του, είναι γεμάτος ενοχές και διστάζει να χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού της καλής του, που τον περιμένει ακόμα: «Εστάθη, και αφού έρριξε βλέμμα ολόγυρα, έτεινε το ους. Τι ήκουγεν άραγε; Άσματα των παιδιών της γειτονιάς, οίτινεςέψαλλον τα Χριστούγεννα. Εβγήτε, Ακούστε, Μάθετε, τώρα Χριστός γεννιέται», ενώ ο Παπαδιαμάντης, παρομοιάζει το καφενείο του χωριού με «βάρκανφορτουνιασμένην, δευτερόπρυμαπλέουσαν, πληττομένην υπό των κυμάτων την μίαν πλευράν, με το ύδωρ εισπηδών από την κουπαστήν και ραντίζον τους δυστυχείς επιβάτας». Στο πασίγνωστο διήγημά του, «Στο Χριστό, στο Κάστρο», ο Παπα-Φραγκούλης, επικεφαλής μιας ομάδας Σκιαθιτών, μες στην καταιγίδα, κατευθύνει την βάρκα στο ξωκκλήσι για να λειτουργήσει, την παραμονή των Χριστουγέννων: «Ο Παπα-Φραγκούλης εκάθητο κυβερνών το πηδάλιον, οι άλλοι εβοήθουν εις την κωπηλασίαν. Τα κύματα ήρχισαν να ογκούνται εις κατάπρωρα του μικρού σκάφους και η βάρκα όμοια με Ελληνοαλβανόνχορεύοντα ηρωικούς χορούς. Έν κύμα πελώριον, φουσκωμένον,εωσφορικόν, πλαταγίζον, ογκούμενον ως να είχον εισέλθει και εκρύπτετο έσω αυτού του δαιμονίου του μίσους υγρόν κήτος, προτείνων αφρούς αντί οδόντων λευκών».
Στο τελευταίο διήγημα, «Ο Χαραμάδος», ο Παπαδιαμάντης βλέποντας τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής, αναρωτιέται: «Τι Χριστούγεννα έμελλαν να κάμουν, το έτος εκείνο, εις το παλαιόν βραχοκτισμένονΚάστρον, κατ` έναντι του αγρίως μαινομένου πελάγους; Δυστυχισμένη χρονιά εκείνη.
Δυο χιλιάδες γιδοπρόβατα είχαν ψοφήσει από το τρομερόν ψύχος. …Ο καπετάν Ηρακλής, ο Χαραμάδας, με τη σκούνα του, μετέφερε 20 αρνιά και ερίφια, εξαίρετα τυριά του Αίνου και κοκκινωπόν αφρώδες ποτόν έκαμαν καλά Χριστούγεννα όλοι οι κάτοικοι των βορεινών θαλασσοδαρμένων χωρίων».
Ο Αντρέας Καρκαβίτσας, φίλος του Παπαδιαμάντη, περιγράφει σε ένα αφήγημά του τις εντυπώσεις του από την συνάντησή τους στην Σκιάθο, το 1900. «Με σύσταινε σε κείνους που τον έσερνε η ψυχή του. Γυρίζαμε στους ταρσανάδες, στα ξωκλήσια, στα περιβόλια, στ` απόκρυφα λιμανάκια, στα στενοσόκακα… Άμα ήθελε διήγημα, έφτανε να ξεφυλλίσει τη μνήμη, ζευγαρώνοντάς τη με το βαθύ αίσθημά του. Τόπος, χρόνος, πλοκή, επεισόδια, λόγια, χωρατά, θρήνος, λύπη, έρχονταν μονάχα τους, κορδέλλα».
Τι άλλο αλήθεια μπορεί να προσθέσει κανείς στα λόγια του Καρκαβίτσα για τον άνθρωπο και συγγραφέα Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον εθνικό διηγηματογράφο μας…
Καλό Χειμώνα κυρ-Αλέξανδρε και Καλά Χριστούγεννα.
(1) Παγκράτης . παν+κράτος, παντοδύναμος, παγκράτιο=αυτοφυές φυτό (θαλασσόκρινος)
Βοηθήματα
Α. Παπαδιαμάντη Άπαντα. Εισαγωγή Γ. Βαλέτα τόμοι 1ος, 5οςΑθην. Εκδ.
Α. Παπαδιαμάντη Άπαντα. Ετ. Ελλην.εκδ. τ. 2ος
Α. Καρκαβίτσας Ο φίλος μου ο Αλέκος. Φιλολ. Πρωτοχρονιά 1968
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. Το τραγούδι του χειμώνα. Φιλολ. πρωτοχρονιά 1958
Περικλή Καλοδίκη – Νεοελλην. Λογοτεχνία τ. 2ος Gutenberg
Γ. Μπαμπινιώτης. Μικρό Λεξ. Ελλ. Γλώσσας
Πάπυρος-Larousse Εγκ. Λεξ. το ΒΗΜΑ
Του Τάσου Πουλτσάκη, νευρολόγου-ψυχίατρου
