Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας παρουσιάζει την άγνωστη πλευρά της ζωής του πατέρα της, του γνωστού πολιτικού Ευάγγελου Αβέρωφ (Τρίκαλα 1910 -Αθήνα 1990). Ο Αβέρωφ γεννήθηκε στα Τρίκαλα και η οικογένειά του είχε πολλά κτήματα διασπαρμένα σε Θεσσαλία και Μέτσοβο. Μάλιστα στην πόλη μας εκτός από το γνωστό κονάκι, είχε και ένα υποστατικό στη μέση ενός μεγάλου κτήματος στην αρχή της οδού Καρδίτσης αριστερά, μετά τη διασταύρωση με την σημερινή οδό Ηρών Πολυτεχνείου[1]. Στο βιβλίο η Τατιάνα Αβέρωφ αναφέρει πολλά περιστατικά από την ζωή του πατέρα της στη Λάρισα, τόσο κατά την παιδική και εφηβική του ηλικία, όσο και κατά τη διάρκεια της κατοχής. Λίγα χρόνια πριν πεθάνει ο Αβέρωφ, η διεύθυνση της εφημερίδας «Ελευθερία» της πόλεώς μας, ζήτησε από τον ίδιο να καταγράψει στο χαρτί κάποιες αναμνήσεις από την ζωή του εδώ στη Λάρισα, άγνωστες στο ευρύ κοινό. Αυτές δημοσιεύθηκαν στο μηνιαίο περιοδικό της εφημερίδας «Θεσσαλικές Επιλογές». Στο σημερινό μας κείμενο θα παρουσιάσουμε τις αναμνήσεις του από την πόλη και την κατάσταση της περιουσίας του μετά τον μεγάλο σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 και τους ιταλικούς και γερμανικούς βομβαρδισμούς. Αναφέρει σχετικά ο Ευάγγελος Αβέρωφ:
«Μου ζήτησαν από την «Ελευθερία», μία από τις μεγαλύτερες και τις καλλίτερες εφημερίδες που βγαίνουν έξω από την Αθήνα, να γράψω κάτι σύντομο, μια-δυο αναμνήσεις μου από τη ζωή μου στη Λάρισα. Το κάνω με μεγάλη ευχαρίστηση, θα έλεγα με συγκίνηση, γιατί οι αναμνήσεις μου από τη Λάρισα είναι πάρα πολλές και κάθε λογής. Από εκείνες παραμυθένιων παιδικών και εφηβικών μου χρόνων, όταν η Λάρισα ήταν πολύ διαφορετική, και όταν προς το μέρος μας η πόλη τελείωνε κατ’ ουσίαν στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, μέχρις άλλες αναμνήσεις, πολλές της ανδρικής και της μάλλον προχωρημένης ηλικίας, αναμνήσεις συχνά πολύ σκληρές, που τις λούζει όμως φως πατριωτισμού κι αντρειοσύνης. Έτσι η δυσκολία μου για να γράψω τούτο το κείμενο είναι το διάλεγμα των αναμνήσεων που θα ενδιαφέρουν περισσότερο. Θα προτιμήσω λοιπόν να μιλήσω για γεγονότα που κάτι θα μάθουν οι νεώτεροι.
Αύγουστος 1941
Μια σειρά τυχαίων γεγονότων με πήρε το τελευταίο τρίμηνο του ελληνοϊταλικού πολέμου από τη γραμμή του μετώπου, όπου εκτελούσα ειδική αποστολή, και με έφερε στην Κέρκυρα ως Νομάρχη. Με την κατάληψη των νησιών, οι αρχές κατοχής με διέταξαν να παραμείνω στη θέση μου, αλλά αρνήθηκα αμέσως να εκτελέσω τις διαταγές τους. Ίσως γι’ αυτό επί δύο και πλέον μήνες δεν με άφηναν να φύγω.
Όταν επιτέλους γύρισα στην Αθήνα, η μεγαλούπολη είχε αρχίσει κιόλας να πεινάει. Οι γονείς μου, με τους οποίους συνδεόμουν πολύ, είχαν κλονισμένη υγεία και ήταν αποθαρρυμένοι. Τα ωραίο μας κτήμα στις παρυφές της Λάρισας, από τις πληροφορίες που είχαμε, επειδή βρισκόταν δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό και το διέσχιζαν σιδηροδρομικές γραμμές, είχε βομβαρδιστεί πολύ, ήταν γεμάτο κρατήρες και πολλά κτίρια είχαν πέσει και ή είχαν πάθει ζημιά ή και έρημα όπως ήταν επί μήνες, είχαν λεηλατηθεί. Ο πατέρας μου, ο πασίγνωστος και αγαπητός στους τότε Λαρισαίους «μπαρμπα-Τάσος», που λάτρευε το κτήμα του, δεν ήθελε να το ξαναδεί. Μια που σε άλλα εισοδήματα, όπως π.χ. τα νοίκια ή τους τόκους καταθέσεων σε Τράπεζες, δεν μπορούσες τότε να υπολογίσεις για να ζήσεις, ήθελε να νοικιάσει το κτήμα ή και να το πουλήσει. Είχα εντελώς μα εντελώς αντίθετη γνώμη. Ύστερα από πολλές και οξείες συζητήσεις τον έπεισα να πάμε στη Λάρισα, να δούμε αν μπορούμε να καλλιεργήσουμε έστω και ένα μέρος. Υποστήριζα ότι αυτό αποτελούσε τον μόνο ασφαλή τρόπο για να ζήσουμε κατά τη διάρκεια του βέβαιου λιμού που θα επακολουθούσε.
Ύστερα από πολύωρο και περιπετειώδες ταξίδι, κάποτε φθάσαμε στη Λάρισα. Τραβήξαμε αμέσως για το κτήμα. Ένας μεγάλος τετράγωνος περίβολος που στα υπόστεγά του ήταν πάντα λογιών-λογιών μηχανήματα και κάρα, και που στον χώρο του θα ‘βλεπες πάντα λίγα ζώα – πρόβατα, γελάδια, άλογα –, ήταν τώρα εκεί με τα υπόστεγα άδεια, με τον τόπο ανασκαμμένο από τρεις κρατήρες. Στη μια πλευρά του ήταν οι αποθήκες για τα γεννήματα. Οι μισές ήταν τώρα γκρεμισμένες. Στην άλλη πλευρά του ήταν στάβλοι και αποθήκες για χορτονομές. Όλη η σειρά τους αντί να πέσει, είχε γύρει προς τα έξω. Σαν ένα πανίσχυρο κύμα να είχε χτυπήσει κατάστηθα τα χαμηλά κτίρια. Σε μια άλλη πλευρά, το σπίτι μας τραυματισμένο κιόλας από τον μεγάλο σεισμό του Φεβρουαρίου (1941)[2], έστεκε όρθιο μαζί με άλλα χαμηλά κτίρια, αλλά όλα ήταν βαριά λαβωμένα. Γύρω-τριγύρω καμιά ζωή, καμιά φωνή ανθρώπου, ζώου ή πτηνού και παντού χαλασμός. Τι να πεις; Κοιτούσαμε, τον χαλασμό βλέπαμε… Ένα μικρό κοπάδι από καλιακούδες ήρθε κροάζοντας και έπιασε στέκι σε μια ακακία δίπλα μας. Βρισκόμαστε μπροστά στην άλλοτε πιο περιποιημένη σιταποθήκη, που τώρα είχε πέσει ένα μέρος της. Με κοίταξε ο αλησμόνητος μπαρμπα-Τάσος με ένα βλέμμα γεμάτο απελπισία, έκατσε σε έναν άδειο γκαζοτενεκέ που βρέθηκε κοντά του, ακούμπησε τους αγκώνες στα γόνατά του, έκρυψε το πρόσωπό του στις παλάμες και έκλαψε. Έκλαψε πολύ. Με λυγμούς. Κάθισα κι εγώ δίπλα του, χάμω, για να με νοιώθει κοντά του. Δεν ωφελούσαν τα λόγια. Η παρουσία της σιωπής ήταν το καλλίτερο βάλσαμο. Όταν ο πατέρας ηρέμησε κάπως, μου είπε:
-Δε βγάζω πέρα τούτη τη δουλειά. Αδύνατον. Τι λες; Να το πουλήσουμε ή να το νοικιάσουμε;
Με πολλή υπομονή και περισσότερη αγάπη και επιμονή, τον έπεισα να φύγει το ίδιο βράδυ για την Αθήνα και να τα παρατήσει όλα σε μένα.
Χάρη στον πολύκλαυτο γαμπρό μου, τον Μάκη Σινιόσογλου, είχα εξασφαλίσει μερικά βαρέλια ντίζελ, που τότε σπάνιζαν απίστευτα. Ήμουν βέβαιος πως παραχωρώντας τα μισά σε αγρότη που διέθετε τρακτέρ, εκείνος θα έκανε δύο οργώματα σε κάμποσα χωράφια για να μπορώ να σπείρω σιτάρι. Ήμουν ακόμα βέβαιος ότι θα με βοηθούσαν αφοσιωμένοι φίλοι, είτε Λαρισινοί με επικεφαλής τον αλησμόνητο Θανάση Φασούλα, είτε δύο-τρεις Μετσοβίτες που τους είχα αμέσως καλέσει, με πρώτο και καλλίτερο τον αδελφικό μου φίλο, τον μακαρίτη Νίκο Τρίτο. Ήξερα, τέλος, πως υπήρχε ένα παλιό πληρεξούσιο του πατέρα μου στον εκλεκτό συμβολαιογράφο της Λάρισας, τον Σπύρο Τζίκα, που μου επέτρεψε να πουλάω τεμάχια ενός χωραφιού που ήταν εντός σχεδίου πόλεως. Και φυσικά δεν πούλησα κανένα τεμάχιο. Τα αντάλλαξα όλα με αγρότες που δεν είχαν χάσει τίποτα από το βιός τους. Είχα έτσι τους απαραίτητους σπόρους για τις σπερμουδιές μου, είχα τα τρόφιμα που χρειαζόμουν, τα χρειαζούμενα εργαλεία και μηχανήματα, δύο ζευγάρια άλογα και προς το τέλος είκοσι προβατίνες με θηλυκά αρνιά!..
Κάτω από τις ξένες και δυστυχώς ντόπιες λόγχες, αλλά μέσα στη θερμή ατμόσφαιρα των Λαρισαίων φίλων, έζησα έναν από τους πιο σκληρούς, αλλά και τους πιο ενδιαφέροντες χειμώνες της ζωής μας. Το κτήμα είχε αναστηθεί! Και από την ώρα που μπήκε το καλοκαίρι του 1942, από αυτό έζησε η οικογένεια και κάπως βοηθήθηκαν και λίγοι φίλοι. Γι’ αυτό και εκείνον τον χειμώνα, μ’ όλες τις δυσκολίες του, τα βράδια γύρω στη σόμπα κάναμε τον σταυρό μας και λέγαμε: «Σ’ ευχαριστούμε Θεέ μου».
[1]. Την εποχή εκείνη σε όλο το μήκος της οδού Πολυτεχνείου υπήρχε το ανακουφιστικό ρέμα Κουλουρντού. Εκεί που τελείωνε η οδός Παπαναστασίου βρισκόταν ο δημοτικός φόρος, ένα μικρό δωμάτιο που φιλοξενούσε τον υπάλληλο του Δήμου ο οποίος εισέπραττε τα διαπύλια τέλη των εισερχομένων στην πόλη εμπορευμάτων.
[2]. Ως γνωστόν ο σεισμός έγινε το πρωί της 1ης Μαρτίου.
