Άγνωστος στους συντοπίτες μας, είναι περισσότερο γνωστός από έναν μικρό δρόμο που βρίσκεται στην περιοχή του Γενικού Νοσοκομείου που φέρει το όνομά του και επίσης από τη διημερίδα που διοργάνωσε τον Σεπτέμβριο του 1999 το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, για την προσωπικότητα και το έργο του. Η επιτυχία του συνεδρίου επιστεγάστηκε το 2003 με την κυκλοφορία των πρακτικών, έναν ογκώδη και καλαίσθητο τόμο 552 σελίδων, γεμάτο με άγνωστες πληροφορίες για τον σπουδαίο αυτόν Λαρισαίο λόγιο και ιατρό. Το πόσο ένοιωθε υπερήφανος για την εθνικότητα και την καταγωγή του γίνεται κατανοητό από δύο γεγονότα. Σε όλη τη διάρκεια του βίου του υπέγραφε τα βιβλία και τις διάφορες πραγματείες του είτε ως Αλέξανδρος Ελλάδιος ο Λαρισαίος ή στα Λατινικά Alexandro Helladio Nat. Graec. (εθνικότης Έλλην). Επίσης αν και έμεινε στη Λάρισα μόνον κατά τα πρώτα τρυφερά χρόνια της ζωής του, όμως την αναφέρει με νοσταλγία σαν τη γλυκύτατη πατρίδα του: «Larissa equidemin Patria mea dulcissima» στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και της Ρωσίας όπου έζησε.
Γεννήθηκε στη Λάρισα και ως έτος γεννήσεως οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν το 1686. Για την οικογένειά του γνωρίζουμε ελάχιστα. Πρέπει όμως να είχε μεγάλη κοινωνική εκτίμηση μεταξύ των χριστιανών της τουρκοκρατούμενης Λάρισας. Ο ίδιος αναφέρει ότι ο παππούς του ήταν επί 25 χρόνια ηγούμενος στη μονή Κοσμά και Δαμιανού. Πιθανολογείται ότι πρόκειται για την ιερά μονή των Αγίων Αναργύρων, η οποία βρίσκεται στον δρόμο Αγιάς – Αγιοκάμπου. Επίσης διηγείται ότι ο παππούς του είχε αδελφό τον μητροπολίτη Λαρίσης, κοντά στον οποίο ο Ελλάδιος βρέθηκε από μικρή ηλικία, για να έχει καλλίτερες δυνατότητες μόρφωσης. Τα ονόματα του μητροπολίτη και του παππού του, δεν τα αναφέρει, όμως όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μητροπολίτης ήταν ο Παρθένιος Β’[1].
Δεν είναι γνωστό πότε είχε εγκατασταθεί η οικογένειά του στη Λάρισα. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το 1669, δηλ. 17 χρόνια πριν από τη γέννηση του Ελλάδιου, είχε εγκατασταθεί στη θεσσαλική πρωτεύουσα για δύο περίπου χρόνια ο σουλτάνος Μωάμεθ ο Δ’ και είχε μεταφέρει προσωρινά εδώ την έδρα του, για να βρίσκεται πιο κοντά στις εξελίξεις του τουρκοβενετικού πολέμου της Κρήτης. Μαζί του εγκαταστάθηκαν εδώ ανώτεροι αξιωματούχοι της οθωμανικής αυλής, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί και σημαντικός αριθμός διπλωματών από μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα η πόλη να αποκτήσει κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και να εμφανίσει σημαντική πληθυσμιακή άνθηση.
Πριν συμπληρώσει το πέμπτο έτος της ηλικίας του (1691) ο Ελλάδιος εγκατέλειψε τη Λάρισα και ακολούθησε τον μητροπολίτη Παρθένιο στην Κωνσταντινούπολη, για να γευθεί εκεί τους καρπούς της ελληνικής παιδείας. Αφού πέρασε από την Αδριανούπολη, προστατευόμενος του τοπικού μητροπολίτη Αθανασίου, ο τελευταίος τον παρέπεμψε για καλύτερη φροντίδα και εκπαίδευση στην οικογένεια των Χρυσοσκουλαίων[2]στην Κωνσταντινούπολη, στο αρχοντόσπιτο των οποίων διδάχθηκε ιδιωτικά τα διάφορα μαθήματα.
Σε ηλικία έντεκα ετών (1697) επέστρεψε στη Λάρισα, όπου παρέμεινε τέσσερα χρόνια κοντά στους δικούς του. Εδώ πιστεύεται ότι συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή του Τυρνάβου, την οποία ο μητροπολίτης Παρθένιος είχε φροντίσει να την ενισχύσει με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο διαπρεπής Κύπριος λόγιος Μάρκος Πορφυρόπουλος, τον οποίο διαδέχθηκε το 1702 ο Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος από τα Ιωάννινα. Το 1701 επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη, σύντομα όμως (Απρίλιος 1702 σε ηλικία 16 ετών), ξεκίνησε το μεγάλης διάρκειας ταξίδι του (13 μήνες) προς την Αγγλία, για να σπουδάσει στο Ελληνικό Φροντιστήριο της Οξφόρδης (Oxford Greek College) ως υπότροφος, χάρις στις πολύ στενές σχέσεις που είχε το περιβάλλον του Ελλάδιου με σημαντικές πολιτικές, πνευματικές και εκκλησιαστικές προσωπικότητες της εποχής του.
Στην Οξφόρδη παρέμεινε τρία περίπου χρόνια (1703-1706), όπου μεταξύ άλλων παρακολούθησε και μαθήματα ιατρικής. Όμως εδώ φαινόταν ότι η εκπαίδευση είχε σαν μοναδικό στόχο τον προσηλυτισμό των σπουδαστών στις απόψεις των Διαμαρτυρομένων καθώς προσπαθούσαν να δελεάσουν τους Έλληνες σπουδαστές με διάφορες υποσχέσεις αρκεί να ασπάζονταν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Έπειτα απ’ αυτό εγκατέλειψε την Οξφόρδη και μετά από μια περιπλάνηση σε διάφορες πολιτείες, το 1709 τον βρίσκουμε φοιτητή ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Altdorf, μια πολίχνη χιλίων κατοίκων που βρισκόταν σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από τη Νυρεμβέργη. Στο βιβλίο φοιτητών του πανεπιστημίου, το οποίο σώζεται μέχρι και σήμερα, είναι καταγραμμένη η εγγραφή του με το όνομα Alexander Helladius Larissiensis. Οι σπουδές του εδώ στράφηκαν μέχρι το 1714 στην ιατρική επιστήμη, χωρίς ωστόσο να παραμελήσει και τις φιλολογικές μελέτες. Κατά την παρουσία του στο Altdorf, πολυμαθής και ευφυής καθώς ήταν, ανέπτυξε σχέσεις με διάφορους ακαδημαϊκούς κύκλους και ιατρούς. Μία όμως από τις σημαντικότερες γνωριμίες του ήταν αυτή με τον αρχίατρο του τσάρου της Ρωσίας Μεγάλου Πέτρου, ο οποίος πήγαινε τακτικά στη φημισμένη λουτρόπολη Karlsbad, το σημερινό Κάρλοβι Βάρι της Βοημίας. Το 1712, ο Ελλάδιος συνάντησε το Μ. Πέτρο, με τη μεσολάβηση του αρχίατρου της αυλής του, και έλαβε την άδεια να αφιερώσει το έργο του Status praesens στην Υψηλότητά του. Η γνωριμία αυτή καθόρισε προφανώς και τη μετέπειτα ζωή του, γιατί προετοίμασε το έδαφος για τη μετάβασή του στη Ρωσία. Με την απόκτηση του πτυχίου το 1714, έφυγε από το Altdorf και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις τον Σεπτέμβριο του 1715 έφθασεμέσω Κιέβου, στη Μόσχα. Δυστυχώς όμως παραμένουν άγνωστες οι λεπτομέρειες της παραμονής του στη Ρωσία και οι ειδήσεις για τη ζωή του σιωπούν. Έτσι δεν γνωρίζουμε ούτε τη χρονολογία, αλλά ούτε και τον τόπο του θανάτου του.
Ο Ελλάδιος αν και έκανε πολυετείς σπουδές ιατρικής, μέχρι πρόσφατα θεωρείτο αποκλειστικά ως λόγιος. Σε αυτό συνετέλεσε τόσο το συγγραφικό του έργο, το οποίο είναι αποκλειστικά φιλολογικό και θεολογικό, όσο και οι συχνές διαμάχες με τους σύγχρονούς του λογίους και θρησκειολόγους της Κεντρικής Ευρώπης.
Το σπουδαιότερο από τα συγγράμματά του ήταν το σπανιότατο σήμερα βιβλίο με τον τίτλο «Status praesens Ecclesia e Graecae» (Η παρούσα κατάστασις της Εκκλησίας της Ελλάδος). Εκδόθηκε το 1714 στη λατινική γλώσσα, για να το κατανοήσουν και οι Ευρωπαίοι λόγιοι, προς τους οποίους κυρίως απευθυνόταν και το αφιέρωσε με πολύ κολακευτικά λόγια στον τσάρο Πέτρο τον Μεγάλο. Την αφιέρωση συνόδευε πορτραίτο του με ένα τετράστιχο επίγραμμα, γραμμένο στην ελληνική. Με το βιβλίο του αυτό θέλησε να καταστήσει γνωστό στη Δύση ποιο ήταν το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων λογίων και να υπογραμμίσει την πνευματική κίνηση στην υπόδουλη πατρίδα, απαντώντας έτσι σε όσους εσκεμμένα και κακοπροαίρετα διέδιδαν ότι δεν υπήρχε η παραμικρή εστία φωτός στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.
Μεγάλο επίσης έργο του Ελλάδιου ήταν και το «Σταχυολογία Τεχνολογική της Ελλάδος φωνής, ήτοι Γραμματική Ελληνική κατ’ ερωταπόκρισιν», ένα ογκώδες σύγγραμμα το οποίο εκδόθηκε το 1712 στη Νυρεμβέργη, γραμμένο συγχρόνως στα ελληνικά και τα λατινικά.
Εκτός όμως από τα δύο αυτά μεγάλα έργα, ο Ελλάδιος συνέγραψε και άλλα μικρότερα κείμενα και διάφορες επιστολές, τα περισσότερα των οποίων παραμένουν άγνωστα και μόνον τα τελευταία χρόνια, με την εντατική αναδίφηση ξένων αρχείων, έχουν εντοπισθεί μερικά, τα οποία και έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί.
Ο Ελλάδιος εντάσσεται στον μεγάλο κατάλογο των Ελλήνων ιατροφιλοσόφων του 18ου αιώνα και οι Λαρισαίοι πρέπει τουλάχιστον να γνωρίζουν το όνομα της σπουδαίας αυτής προσωπικότητας. Με την ευρυμάθεια του κατόρθωσε να γίνει κάτοχος σχεδόν κάθε υπαρκτής γνώσεως της εποχής του και κατέκτησε επάξια τον τίτλο του ιατροφιλοσόφου, με την ευρεία έννοια που έδιναν στον όρο οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι είχαν αναγάγει την οξυδέρκεια του ιατρού μέχρι τα όρια του θείου.
Αν αναλογισθούμε ότι σε ηλικία πέντε ετών αποχωρίστηκε από την οικογένειά του και ταξίδευσε για σπουδές σε όλον το τότε γνωστό κόσμο και ότι η συγγραφική του δραστηριότητα κορυφώθηκε μόλις την τρίτη δεκαετία της ζωής του, τότε αποκαλύπτεται ενώπιόν μας η εικόνα ενός άριστα προικισμένου και χαρισματικού νεαρού λογίου.
----------------------------------------------------------
[1].Ο Παρθένιος Β’ (1688 -1718;) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μητροπολίτες Λαρίσης, το όνομα του οποίου είναι στενά συνδεδεμένο με την ανάπτυξη της παιδείας και την ίδρυση ελληνικών σχολείων στην εκκλησιαστική του επικράτεια (Τύρναβος, Τρίκαλα, Λάρισα και αλλού).
[2]. Οι Χρυσοσκουλαίοι ήταν αξιωματούχοι τιτουλάριοι του Οικουμενικού Πατριαρχείου (Γενικοί Λογοθέται της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας).
