Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Όσο και αν φανεί σε πολλούς περίεργο, η Λάρισα είχε έντονη θεατρική κίνηση από τους πρώτους ακόμα χρόνους της απελευθέρωσης από του Οθωμανούς. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου υπήρχαν περιπτώσεις όπου λειτουργούσαν συγχρόνως 4-5 θεατρικές σκηνές. Η θεατρική παράδοση συνεχίσθηκε και μεταπολεμικά, ιδίως μετά την μεταπολίτευση, με την δημιουργία του «Θεσσαλικού Θεάτρου». Δεν θα ήταν λοιπόν υπερβολή αν λέγαμε ότι η Λάρισα μπορεί επάξια να πάρει τον τίτλο της θεατρούπολης.
Κατά το 1900-1910είχαν αναπτυχθεί πρόχειρες θεατρικές σκηνές οι οποίες πρόσφεραν θέαμα και ακρόαμα. Στεγάζονταν σε ισόγεια κτίσματα που βρίσκονταν στην αριστερή όχθη του Πηνειού, ακριβώς αριστερά από την έξοδο της γέφυρας του Αλκαζάρ. Ήταν ταραντέλες[1]και θέατρα. Οι ταραντέλες θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν περίπου όπως οι σημερινές θεατρικές επιθεωρήσεις. Ιταλίδες χορεύτριες συνήθως εκτελούσαν παραδοσιακούς χορούς και σατυρικά τραγουδάκια της χώρας τους. Τα θέατρα παρουσίαζαν άλλοτε έργα δραματικά, όπως η «Γκόλφω», ο «Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» και άλλοτε κωμειδύλλια όπως ο «Γάμος της Μαρούλας», ο «Φιάκας», η «Καρολίνα», κλπ. Θρυλικό έμεινε το θέατρο «Απόλλων». Διέθετε μια μικρή σκηνή, είχε πάγκους αντί για καθίσματα και ο φωτισμός στη σάλα γινόταν με γκαζόλαμπες. Οι θίασοι ήταν μπουλούκια με αγράμματους ηθοποιούς και κουρελιασμένα σκηνικά, τους δε γυναικείους ρόλους υποδύονταν άνδρες.
Αργότερα τα δύο μεγαλύτερα καφενεία της κεντρικής πλατείας, πρώτα ο «Παράδεισος» και μετά το «Ντορέ», διαμόρφωσαν θεατρικές σκηνές. Τα καλοκαίρια λειτουργούσαν και άλλες δύο θεατρικές σκηνές επάνω στον λόφο, το «Φρούριο» και η «Καλλιθέα» ή «Κάτω Φρούριο» όπως ήταν πιο γνωστό. Σ’ αυτές έπαιζαν σπουδαίοι μουσικοί και δραματικοί θίασοι από την Αθήνα που επισκέπτονταν την πόλη μας.
--Το καφενείο «Παράδεισος» θεωρείται από τα παλαιότερα της Λάρισας, ήταν ιδιοκτησία του φαρμακοποιού Μανεσιώτη, διέθετε τεράστιους χώρους και βρισκόταν στην ανατολική πλευρά της πλατείας, στη γωνία των οδών Μ. Αλεξάνδρου και Κούμα. Διέθετε και σκηνή, στην οποία έδιναν παραστάσεις οι περαστικοί από τη Λάρισα θίασοι. Από το 1910 περίπου, μέχρι το 1940 παρέλασαν με επιτυχία από το πάλκο του όλες οι μεγάλες δόξες της ελληνικής θεατρικής σκηνής των Αθηνών. Ο «Παράδεισος» όμως εκτός από την χειμερινή θεατρική σκηνή, διέθετε και θερινή προς την πλευρά της οδού Κούμα, στη θέση ενός κήπου που βρισκόταν σε επαφή με το καφενείο. Είχε διαμορφωθεί ο χώρος έτσι ώστε η σκηνή έστρεφε την πλάτη στην οδό Κούμα και μ’ αυτό τον τρόπο αποφεύγονταν οι λαθροθεατές. Αργότερα στον χώρο όπου είχε αναπτυχθεί το θερινό θέατρο του «Παράδεισου» κτίστηκε σε επαφή με το καφενείο ένα θαυμάσιο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, το οποίο στέγασε για πολλά χρόνια τη «Λαρισαϊκή Λέσχη», την εκμετάλλευση της οποίας είχε ο Ιωάννης Ξυραδάκης[2].
--Το1919 ο Κώστας Πάλτσος από τα Τρίκαλα ενοικίασε το ισόγειο του τριώροφου κτιρίου «Πανελλήνιον», το οποίο βρισκόταν στη νότια πλευρά της κεντρικής πλατείας, ιδιοκτησίας των αδελφών Μποσινιώτη. Το ανακαίνισε σε τέτοιο βαθμό ώστε άλλαξε εντελώς την φυσιογνωμία του. Εσωτερικά κάλυψε τους τοίχους με μια θαυμάσια ταπετσαρία, τοποθέτησε τεράστιους καθρέπτες, πολυέλαιους και καρέκλες, αγορασμένα από την Βιέννη και το μετονόμασε σε «Ντορέ». Ο Κώστας Πάλτσος όμως, βλέποντας και την επιτυχία που σημείωναν οι θεατρικές παραστάσεις στον «Παράδεισο», είχε την οξυδέρκεια να αξιοποιήσει μέρος της μεγάλης αυλής που υπήρχε στο πίσω μέρος του κτιρίου και με μια ελαφρά δόμηση κατασκεύασε θεατρική σκηνή και αίθουσα βωβού κινηματογράφου. Η αίθουσα αυτή, αν και πρόχειρη, γνώρισε μεγάλες δόξες. Από τη σκηνή του «Ντορέ» παρέλασαν κατά καιρούς σπουδαίοι θίασοι όπως της Κοτοπούλη, της Κυβέλης, του Μυράτ, του Γαβριηλίδη, του Ροζάν, του Νέζερ, του Αργυρόπουλου, όλοι δραματικοί, καθώς και οι μουσικοί θίασοι του Οικονόμου, του Ιατρού, του Κολυβά, του Ιατρίδη, του Λαουτάρη, του Νταλμάς, του Σαμαρτζή και άλλων, οι οποίοι μεσουρανούσαν την περίοδο εκείνη του μεσοπολέμου στην Αθήνα. Το «Ντορέ» διέθετε τη σάλα του θεάτρου και για προβολές έργων του βωβού κινηματογράφου.
--Στο ψηλότερο σημείο του λόφου του Φρουρίου, εκεί όπου είχε απομείνει μόνον το κέλυφος από την κλειστή τουρκική αγορά (μπεζεστένι), ένας έξυπνος επιχειρηματίας, ο Ζήσης Δημητρίου, φρόντισε να ενοικιάσει το 1909από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας ολόκληρο τον υπερυψωμένο χώρο[3]. Σ’ αυτόν κατασκεύασε καφενείο, εστιατόριο και δημιούργησε και θεατρική σκηνή με την ονομασία «Φρούριο». Η θεατρική σκηνή εγκαταστάθηκε σε επαφή με τον δυτικό τοίχο του μπεζεστενίου, ενώ ο μπροστινός του χώρος,περιφραγμένος κάπως από ψηλό τοίχο, αποτελούσε την πλατεία του θεάτρου. Στη βόρεια πλευρά υπήρχαν πρόχειρα παραπήγματα που στέγαζαν τους μπουφέδες και τα μαγειρεία εστιατορίου και καφενείου. Ο υπόλοιπος χώρος που έβλεπε προς την συνοικία Ταμπάκικα, ήταν κατάμεστος από τραπέζια και καρέκλες του εστιατορίου και του καφενείου. Επειδή νοτιοδυτικά υπήρχε και ένας χώρος όπου ήταν αποθηκευμένες στο ύπαιθρο οι αρχαιότητες που συγκεντρώνονταν από την ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, η συμβίωση με το θέατρο και το καφενείο ήταν προβληματική. Κάθε χρόνο ο Ζήσης Δημητρίου φρόντιζε να φέρνει από την Αθήνα μουσικούς θιάσους με οπερέτες. Συνήθως οι παραστάσεις άρχιζαν τον Ιούνιο και τελείωναν στο τέλος Σεπτεμβρίου, για να επωφελούνται οι θίασοι και από τη φθινοπωρινή μεγάλη εμποροπανήγυρη της Λάρισας. Από το θεατράκι του «Φρουρίου» παρήλασαν μουσικοί θίασοι περίφημοι για την εποχή τους, της Ροζαλίας Νίκα, του Πλέσσα, του Παρασκευά Οικονόμου, της Σωτηρίας Ιατρίδου, της Μελπομένης Κολυβά και για πολλά χρόνια ο θίασος των αδελφών Ξύδη. Αλλά τη σκηνή του «Φρουρίου» τίμησαν και δύο περίφημοι καραγκιοζοπαίχτες, ο Πετρόπουλος και ο Γιάνναρος. Κατά διαστήματα από την ίδια σκηνή προβάλλονταν και κινηματογραφικά έργα.
--Απέναντι από το κέντρο «Φρούριο» και ακριβώς εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το πάρκο με τις προτομές και τις αναμνηστικές στήλες, λειτουργούσε το κέντρο «Καλλιθέα» το οποίο διέθετε επίσης και θεατρική σκηνή. Την επιχείρηση του κέντρου αυτού είχε ο Μήτσος Μπόκοτας[4]. Και από τη σκηνή της «Καλλιθέας» παρέλασαν πολλοί θίασοι, συνέβαινε δε πολλές φορές να παίζουν συγχρόνως δύο θίασοι, ο ένας στο «Φρούριο» και ο άλλος στην «Καλλιθέα». Και ο ανταγωνισμός ως προς τις τιμές των εισιτηρίων έφθανε μέχρι τέτοιου σημείου, ώστε άρχισαν να ναυαγούν οικονομικά και οι δύο. Την «Καλλιθέα» αργότερα την πήρε ο Μιχάλης Τζεζαϊρλίδης, και από κει άρχισε να «κτίζει» την κινηματογραφική του αυτοκρατορία. Έκανε την «Καλλιθέα» κινηματογράφο, πήρε και το «Φρούριο» και ανέπτυξε σιγά-σιγά το επιχειρηματικό του δαιμόνιο, που τον είχε καταστήσει τον μεγαλύτερο παράγοντα των θεαμάτων στη Λάρισα.
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο αποτελεί λεπτομέρεια αεροφωτογραφίας, η λήψη της οποίας πρέπει να έγινε πριν το 1930. Επειδή έχει μεγεθυνθεί δεν είναι πολύ ευκρινής, όμως με λίγη προσοχή μπορεί κανείς να διακρίνει αριστερά τη σκηνή του θεάτρου του «Φρουρίου» να βρίσκεται σε επαφή με το μπεζεστένι και ολόκληρος ο χώρος να περιβάλλεται με τοιχίο. Δεξιότερα ο ακάλυπτος χώρος αντιστοιχεί με το σημερινό Ηρώο. Στη συνέχεια υπάρχει το καφενείο «Καλλιθέα» και μια κατοικία, τα οποία το 1930 περίπου κατεδαφίσθηκαν για να ανεγερθεί το Β΄ Δημοτικό Σχολείο, το οποίο με τη σειρά του κατεδαφίσθηκε και αυτό το 1978 και δημιουργήθηκε το σημερινό πάρκο με τις προτομές και τις στήλες.
--------------------------------------------------
[1]. Η ταραντέλα είναι χορός ο οποίος χαρακτηρίζεται από γρήγορο ρυθμό, που συνοδευόταν από ντέφια. Είναι από μία από τις πιο αναγνωρισμένες μορφές παραδοσιακής μουσικής της Νότιας Ιταλίας.
[2]. Ο Ξυραδάκης ήταν ένας έξυπνος επιχειρηματίας που κέρδιζε αρκετά από τη λειτουργία της Λέσχης, η οποία συγκέντρωνε σε κλειστό κύκλο και πολλούς μανιακούς χαρτοπαίκτες. Αργότερα άνοιξε κουρείο και μάλιστα θεωρείται ότι υπήρξε ο πρώτος ο οποίος το 1922 τόλμησε και άνοιξε κομμωτήριο στη Λάρισα.
[3]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το υπαίθριο Αρχαιολογικό Μουσείο του Φρουρίου, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 8ης Ιουλίου 2015.
[4]. Οίδιος διατηρούσε και καφενείο στο ισόγειο της Λέσχης Ασλάνη, όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο της Στρατιωτικής Λέσχης. Και ήταν το μόνο καφενείο που διανυκτέρευε, για να βρίσκουν θαλπωρή οι αμαξάδες που παρκάριζαν απ’ έξω και οι ταξιδιώτες που έρχονταν νύχτα και δεν εύρισκαν ξενοδοχείο να μείνουν.
