Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
Η ταινία θεωρείται σαν μία από τις καλύτερες κλασικές περιπέτειες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου και οι περισσότεροι την έχουν δει όχι μόνον μία, αλλά και περισσότερες φορές.
Είναι βασισμένη σε μια αληθινή ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πόλεμου με έναν από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές τον Στηβ Μακ Κουήν να δίνει μοναδικό ρεσιτάλ ηθοποιίας.
Πρόκειται για τη «Μεγάλη Απόδραση» και στην ιστορία της θα περιηγηθούμε σήμερα ιχνηλατώντας μια άγνωστη πτυχή της που λίγοι γνωρίζουν. Ότι δηλαδή στην απόδραση αυτή συμμετείχε και ένας Έλληνας που δεν κατάφερε όμως τελικά να ξεφύγει, συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.
Πρόκειται για τον υποσμηναγό της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, Σωτήρη Σκάντζικα και όλα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1943, όταν οι Άγγλοι αποφάσισαν να προσβάλουν τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής στην Κρήτη, και οργάνωσαν την επιχείρηση με κωδική ονομασία «Θέτις», στην οποία πήραν μέρος περισσότερα από εκατό αεροσκάφη και μεταξύ αυτών και εννέα αεροσκάφη της 336ης ΒΕΜΔ (Βασιλική Ελληνική Μοίρα Δίωξης) που είχε την έδρα της στη Μέση Ανατολή.
Στόχος η προσβολή γερμανικών στόχων στην Κρήτη, ως αντίποινα για την ομαδική σφαγή της Κανδάνου. Η αποστολή έγινε στις 23 Ιουλίου 1943, και συμμετείχαν οι Σμηναγοί Διαµαντόπουλος Σπ. (Διοικητής της Μοίρας), Κατσαρός Ι., Υποσµηναγός Βουτσινάς ∆., Αρχισµηνίες Παπαϊωάννου Γ., Κόκκας Κ., Φραγκιάς Αν., Αθανασάκης Ελ., Σκάντζικας Σωτ., και ο Επισμηνίας Νικολόπουλος Γ.
Στο βιβλίο «Πετώντας σε ξένους ουρανούς» ο Ηλίας Καρταλαμάκης παραθέτει σχετική μαρτυρία του ανθυποσμηναγού Κόκκα «…Δεξιά μου πετάει ο συμμαθητής μου ο Σκάντζικας και μου κάνει νόημα με τον αντίχειρα ότι χτυπήθηκε. Το αεροπλάνο του είναι σκεπασμένο με λάδια που φανερώνει τι πρόκειται να συμβεί στον συνάδελφό μου. Ήταν η τελευταία φορά που τον είδα…».
Ο Σκάντζικας πήδηξε με το αλεξίπτωτο και συνελήφθη αιχμάλωτος. Μετά από σύντομη παραμονή στην Ελλάδα, οδηγήθηκε στη Γερμανία στην πόλη Σάγκαν, της Κάτω Σιλεσίας, 160 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Βερολίνου, σήμερα ανήκει στην Πολωνία, στο στρατόπεδο αιχμαλώτων «Stalag Luft III», το οποίο ανήκε στη δικαιοδοσία της Γερμανικής Αεροπορίας, πήρε αριθμό κρατουμένου 1822 και τοποθετήθηκε στον Βρετανικό τομέα του στρατοπέδου του.
Επικεφαλής του εγχειρήματος που έμεινε στην ιστορία ως «η μεγάλη απόδραση», ήταν ο Άγγλος σμήναρχος Roger J. Bushell βετεράνος αποδράσεων, ο οποίος από την άνοιξη του 1943, είχε θέσει σε προτεραιότητα σχέδιο για την απόδραση 250 κρατουμένων, μέσω τούνελ, που θα κατέληγε σε σημείο έξω από τα συρματοπλέγματα, στο δάσος. Ο Σκάντζικας με το ψευδώνυμο «Νικ» μπήκε στις ομάδες που άνοιγαν τα τρία τούνελ, με τις ονομασίες «Τομ», «Ντικ» και «Χάρρυ».
Το τούνελ είχε σκαφτεί σε βάθος 8,5 μέτρων και είχε μήκος 102 μέτρα, με ικανό πλάτος προκειμένου να χωράει έναν άνδρα ξαπλωμένο επάνω σε ένα βαγόνι με ράγες, ξεκινούσε από το θάλαμο αριθμός 104, στο βόρειο άκρο του στρατοπέδου και κατέληγε αρκετά μέτρα έξω από το συρματόπλεγμα. Στο μήκος του υπήρχαν και δύο ενδιάμεσοι σταθμοί μεγαλύτερου πλάτους, ώστε να χωρούν δύο άτομα, ήταν ηλεκτροφωτισμένο με σημεία εξαερισμού, ενώ η είσοδος του ήταν κρυμμένη από τη βάση της σόμπας που θέρμαινε το παράπηγμα.
Στις 24 Μαρτίου 1944, αποφασίστηκε να αποδράσουν 220 κρατούμενοι. Ανάμεσα τους και ο Σωτήρης Σκάντζικας. Ντυμένος με τροποποιημένη παλιά στολή και εργατικό καπέλο, απέδρασε μαζί με το Βρετανό σμηναγό Jimmy James, που ήταν αιχμάλωτος από τις αρχές του πολέμου. Το σχέδιο τους προέβλεπε να κατευθυνθούν στα Τσεχοσλοβακικά σύνορα, με προορισμό την Ελλάδα και μέσω Τουρκίας, στη Μέση Ανατολή. Η επιχείρηση άρχισε στις δέκα το βράδυ και διάρκεσε έως τις πέντε περίπου τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου, όταν οι φρουροί ανακάλυψαν την απόπειρα, είχαν προλάβει να αποδράσουν 79 κρατούμενοι. Η ομάδα του που την αποτελούσαν δώδεκα άτομα, κατευθύνθηκε στο σταθμό τρένων του Τσίμπσντορφ, απ’ όπου θα πήγαιναν στην πόλη Boberohrsdorf, όπου έφτασαν τρεις ώρες αργότερα. Το πρωί της Κυριακής 25 Μαρτίου μαζί με τον Jimmy James κατευθύνθηκαν προς την οροσειρά Riesengebirge, στον δρόμο για τα τσεχοσλοβακικά σύνορα και μετά από προσπάθεια μιας μέρας, έφτασαν κοντά στην πόλη Χίρσμπεργκ, και εξαντλημένοι, αποφάσισαν να κινηθούν ξανά με το τρένο.
Οι γερμανικές αρχές εξέδωσαν διαταγή, ώστε να συλληφθούν και να εκτελεσθούν οι δραπέτες, έτσι όταν έφτασαν στον σιδηροδρομικό σταθμό, δυο αστυνομικοί τους ζήτησαν να ελέγξουν τα χαρτιά τους και τους οδήγησαν στο αστυνομικό τμήμα. Ήδη άλλοι έξι από την αρχική ομάδα των δώδεκα είχαν συλληφθεί.
Την Τετάρτη, 28 Μαρτίου 1944, στις 2 μετά το μεσημέρι, μαζί με τους Πολωνούς Κιεβνάρσκι και Πάουλουκ, και τον Καναδό Βέρνχαμ, αποχαιρέτησαν τους υπόλοιπους κρατούμενους. Στη δίκη της Νυρεμβέργης, αποκαλύφθηκε ότι εκτελέστηκε στις 29 Μαρτίου από στρατιώτη της Gestapo, κάτω από άγνωστες συνθήκες. Στο πιστοποιητικό θανάτου του, γράφεται ότι «κατά τη μεταφορά του, εφονεύθη επιχειρώντας να δραπετεύσει», ανάλογο με αυτό που εκδόθηκε για άλλους σαράντα εννέα δολοφονημένους. Η σορός του αποτεφρώθηκε στο κρεματόριο της πόλης Χίρσμπεργκ και η τεφροδόχος του στάλθηκε στο στρατόπεδο «Stalag Luft III», όπου τοποθετήθηκε σε μνημείο που στήθηκε από τους συγκρατούμενούς τους, το οποίο διασώζεται μαζί με απομεινάρια του στρατοπέδου.
Ο θάνατός του ανακοινώθηκε στην 336η ΒΕΜΔ με τηλεγράφημα το Μάιο του 1944. «Μετά λύπης σας γνωρίζουμε ότι ο ανθυποσμηναγός Σωτήρης Σκάντζικας της Ε.Β.Α., ανήκων στη μονάδα σας, απολεσθείς την 23-7-1943 και αιχμαλωτισθείς, φέρεται νυν ως αποθανών, εν αιχμαλωσία. Όπως πληροφορήθηκε το υπουργείο Αεροπορίας, ο ανωτέρω αξιωματικός εφονεύθη βληθείς την 25η Μαρτίου 1944, καθ’ ον χρόνον προσεπάθη να δραπετεύσει εκ του στρατοπέδου αιχμαλώτων Stalag Luft ΙΙΙ».
