Όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει για κάποια προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών σε πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, συλλέγοντας τις περισσότερες φορές γενικές και συγκεχυμένες πληροφορίες όσον αφορά στις διαδικασίες διεξαγωγής τους καθώς και το τι συνεπάγεται η συμμετοχή σε αυτά. Όμως τι είναι στην πραγματικότητα ένα πρόγραμμα Erasmus και γιατί θα άξιζε ή δεν θα άξιζε για ένα φοιτητή να λάβει μέρος σε αυτό; Με αφορμή την πρόσφατη συμμετοχή μου στο πρόγραμμα, μέσω της συνεργασίας του Τμήματος Αγγλικής με το Πανεπιστήμιο του Manchester, θα προσπαθήσω να μιλήσω για όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζει κάποιος που σκέφτεται να δραστηριοποιηθεί στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας.
* Τι είναι το Erasmus;
Η δράση του προγράμματος αφορά στην ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μέσω της προώθησης της συνεργασίας μεταξύ Ευρωπαϊκών Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και της προαγωγής της πλήρους ακαδημαϊκής αναγνώρισης σπουδών σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πιο συγκεκριμένα, το Erasmus περιλαμβάνει κινητικότητα και ανταλλαγές φοιτητών για αναγνωρισμένες περιόδους σπουδών στο εξωτερικό που κυμαίνονται, μετά από ανακοίνωση του εκάστοτε ιδρύματος υποδοχής, από 3 έως 12 μήνες. Επιπλέον, υπάρχει οργανωμένο σύστημα μεταφοράς ακαδημαϊκών μονάδων (ΕCTS) με βάση το οποίο το ίδρυμα προέλευσης του φοιτητή προβαίνει στην αναγνώριση της βαθμολογίας σύμφωνα με την ελληνική κλίμακα αξιολόγησης. Έλληνες φοιτητές δικαιούνται να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα συνήθως μετά την ολοκλήρωση και του 2ου έτους των σπουδών τους, ανάλογα με τη σχολή που παρακολουθούν. Ειδικότερα, ανάλογα με την επιλογή παν/μίου από τους υποψηφίους, το πρόγραμμα μεριμνά και για τη γλωσσική προετοιμασία των φοιτητών που σκοπεύουν να κατευθυνθούν σε χώρες της Βαλκανικής ή της Σκανδιναβίας. Με πρωτοβουλία του εκάστοτε ιδρύματος υποδοχής παρέχονται εντατικά προγράμματα διδασκαλίας σύντομης διάρκειας που αποσκοπούν στην ομαλή ένταξη των φοιτητών στην καινούρια πολιτισμική κοινότητα.
* Ποιοι είναι οι στόχοι του προγράμματος;
Με βάση τη σύνταξη της συνθήκης σχετικά με τους στόχους που επιτελεί το πρόγραμμα ορίζεται ότι μέγιστη προσδοκία αποτελεί η «συμβολή στην αναβάθμιση της επιστημονικής κοινότητας με τον εφοδιασμό των νέων με υψηλή εξειδίκευση και διεθνή εμπειρία ώστε να αποτελέσουν τους επαγγελματίες του μέλλοντος». Πράγματι έτσι είναι, αν κάποιος δει την κινητικότητα των σπουδαστών στο πλαίσιο του Erasmus σαν μια παροχή ευκαιριών από την οποία μπορεί να αποκομίσει γλωσσικά, πολιτισμικά και εκπαιδευτικά οφέλη χάρη στην εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών και από τα προσφερόμενα αντικείμενα σπουδών. Ωστόσο, είναι χαρακτηριστικό του προγράμματος ότι οι φοιτητές που λαμβάνουν μέρος είναι... δύο ταχυτήτων. Οι στόχοι τους διχάζονται συνήθως υπηρετώντας άλλοτε το συνειρμό Erasmus=διακοπές και, κάπως σπανιότερα, την ερμηνεία του προγράμματος ως μια ευκαιρία πραγματοποίησης μιας περιόδου σπουδών στο εξωτερικό που άλλως δεν θα ήταν εφικτή. Σαν αποτέλεσμα, οι περισσότεροι επιστρέφουν μεν με ωραίες τουριστικές αναμνήσεις, ωστόσο η επίδοσή τους στο πανεπιστήμιο αρχίζει να σημειώνει κατακόρυφη πτώση επηρεάζοντας τη διάρκεια των σπουδών τους στην Ελλάδα (και τη φήμη μας ως φοιτητές στο εξωτερικό) σε περίπτωση που δεν εξεταστούν σε κάποια μαθήματα ή στην καλύτερη μειώνοντας το γενικό μέσο όρο του πτυχίου τους. Κατά τη γνώμη μου, είναι κρίμα να σπαταλήσει κανείς μια περίοδο σπουδών στο εξωτερικό, σε ένα περιβάλλον υψηλού επιπέδου όπου δεν θα καταβάλει δίδακτρα και που αναγνωρίζεται πλήρως από τα πανεπιστήμιά μας (αν επιλέξει ορθά τα μαθήματα) απλώς και μόνο για να κάνει διακοπές.
* Πριν την επιλογή
Aς πούμε λοιπόν ότι κάποιος έχει κατασταλάξει για τους λόγους που θα συμμετάσχει στο Erasmus. Αυτό σημαίνει μόνο την αρχή μιας σχετικά πολύπλοκης γραφειοκρατικά διαδικασίας που συχνά αποθαρρύνει τους περισσότερους. Από τη στιγμή που θα κάνει κάποιος αίτηση για να επιλεχθεί από ένα παν/μιο θα πρέπει να γνωρίζει μετά από προσωπική έρευνα το πρόγραμμα σπουδών που θέλει να ακολουθήσει εκεί καθώς και να έχει συμβουλευτεί μέσω διαδικτύου τι είδους συνθήκες επικρατούν από άποψη στέγασης αλλά και γενικά πού βρίσκεται το μέρος που θα πάει. Μια καλή σκέψη θα ήταν να επικοινωνήσει με κάποιο συμφοιτητή που έχει ήδη επισκεφτεί το πανεπιστήμιο. Κατά τη γνώμη μου, η επιλογή του ιδρύματος υποδοχής και της χώρας δεν θα έπρεπε να πραγματοποιείται χωρίς να λαμβάνει κανείς υπ’ όψιν το τι σπουδάζει. Αν, για παράδειγμα, κάποιος βρίσκεται στην Αγγλική Φιλολογία και επιλέξει χώρες όπως η Ισπανία ή η Ιταλία δεν θα έχει να αποκομίσει τόσα οφέλη όσα ίσως αποκομούσε κάποιος που βρίσκεται στην Αρχιτεκτονική. Για ένα φοιτητή της Αγγλικής μια τέτοια επιλογή θα ήταν ισάξια με το παρακολουθεί ένα τμήμα σαν αυτό της Ελλάδας μόνο που αλλάζει... χώρα! Αφού λοιπόν έχει μια ιδέα για το τι ακριβώς θέλει να κάνει και εφόσον η ακαδημαϊκή περίοδος που σκοπεύει να αναχωρήσει (εαρινό/χειμερινό εξάμηνο) συνάδει με τα ακαδημαϊκά του σχέδια, τότε έρχεται σε επαφή με τον υπεύθυνο καθηγητή για περαιτέρω διευκρινίσεις και καταθέτει την αίτηση. Αν όλα πάνε καλά, και λέω «όλα» γιατί, τουλάχιστον για τη δική μου σχολή, το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται είναι μεγαλύτερο του αριθμού θέσεων που ανακοινώνονται. Συχνά περιορίζεται σε 2 θέσεις ανά πανεπιστήμιο και τα κριτήρια επιλογής έχουν να κάνουν με ένα καλό βιογραφικό, γλωσσικά προσόντα αλλά κυρίως με μια καλή αναλυτική βαθμολογία.
* Τα... 3 SOS
Εξασφαλίσαμε λοιπόν τη θέση και χοροπηδάμε απ’ τη χαρά μας όμως... Η πιο κρίσιμη περίοδος μόλις τώρα αρχίζει και υπάρχουν τρία βασικά πράγματα που οφείλει να προσέξει κανείς πριν αναχωρήσει. Πρώτο και κύριο είναι και ο λόγος που πάμε εκεί: το αντικείμενο σπουδών (δηλαδή τα... μαθήματα). Αν ο φοιτητής επιθυμεί να αναγνωριστεί η παραμονή του στο εξωτερικό θα πρέπει να επιλέξει μαθήματα που να είναι σίγουρος ότι δεν έχει ήδη διδαχθεί αλλά και που να είναι βέβαιος ότι υπάρχει κάτι αντίστοιχο στη σχολή του στην Ελλάδα. Μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια μπορεί να είναι σίγουρος ότι δεν κινδυνεύει να χάσει ένα ολόκληρο εξάμηνο σπουδών. Ο καλύτερος τρόπος είναι να συντάξει το πρόγραμμα σπουδών του σε συνεργασία με τον υπεύθυνο καθηγητή στην Ελλάδα αλλά και το συντονιστή του προγράμματος στο εκεί τμήμα που σαφώς γνωρίζει πιο αξιόπιστα το περιεχόμενο των μαθημάτων. Τα υπόλοιπα είναι μια κάπως ανιαρή διαδικασία με πολλά πήγαινε-έλα για υπογραφές. Αν τα παραπάνω δεν επιτευχθούν για χ λόγους, τότε δεν αξίζει τον κόπο να συνεχίσει τη διαδικασία εκτός κι αν πάει διακοπές...
Αφού, λοιπόν, σιγουρέψουμε ότι έχουμε να παρακολουθήσουμε μαθήματα που μας ενδιαφέρουν και κυρίως που θα αναγνωριστούν κατά την επιστροφή, πιστεύω ότι είναι μια καλή στιγμή να αρχίσει κανείς να ανησυχεί για τη χρηματοδότηση του εγχειρήματος αν δεν το έχει ήδη κάνει. Αυτό γίνεται κυρίως γιατί αφενός χορηγείται ένα ποσό υποτροφίας που ανέρχεται συνολικά στα 1.800 ευρώ, αφετέρου το ποσό δεν δίνεται απευθείας αλλά σε τακτά χρονικά διαστήματα και τον πρώτο καιρό κάποια βασικά έξοδα καλύπτονται από προσωπικά... αποθέματα. Αν συνυπολογίσει κανείς ότι για τη στέγαση, που στην περίπτωσή μου ήταν σε εστία του πανεπιστημίου, απαιτείται μια προκαταβολή και κατά την άφιξή μου έπρεπε να καταθέσω μέσα σε διάστημα 10 ημερών το μισό ποσό της συνολικής ενοικίασης για το εξάμηνο που πήγαινα τότε είναι ευνόητο ότι αυτά τα χρήματα δεν προορίζονται για να περάσει κανείς ένα διάστημα εκεί αλλά για να καλύψουν τη διαφορά μεταξύ λίρας και ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε περίπτωση που ο εξερχόμενος φοιτητής αποτύχει να περάσει ένα συγκεκριμένο αριθμό μαθημάτων, τότε το Ι. Κ.Υ, που χορηγεί το επίδομα, μπορεί να ζητήσει την επιστροφή ενός μέρους των χρημάτων. Σε κάθε περίπτωση θα ήταν συνετό να προηγηθεί ένας ρεαλιστικός υπολογισμός των συνολικών εξόδων ώστε να αποτραπούν τυχόν δυσάρεστες εκπλήξεις.
Τελευταίο, απομένει το θέμα της στέγασης κι αυτό τίθεται στο τέλος διότι πληροφορείται κανείς πολύ αργά σχετικά με το αν τελικά του παραχωρήθηκε δωμάτιο στην εστία του Ιδρύματος Υποδοχής. Αυτό δεν έχει να κάνει με έλλειψη οργάνωσης από πλευράς των Ελληνικών Ιδρυμάτων αλλά σχετίζεται με τις διαδικασίες που ακολουθούν τα περισσότερα πανεπιστήμια του εξωτερικού όσον αφορά στη στέγαση των Ερασμιακών υποτρόφων. Ο στόχος των περισσότερων εστιών είναι να παραχωρήσουν αρχικά δωμάτια σε φοιτητές που φοιτούν μόνιμα εκεί και στη συνέχεια αν υπάρχει ελεύθερος χώρος ο ενδιαφερόμενος μπορεί να ειδοποιηθεί μέχρι και μόλις ένα μήνα πριν την αναχώρηση. Εναλλακτική αποτελούν οι ιδιωτικές εστίες όπου βέβαια το κόστος διαμονής αυξάνεται. Γενικότερα, η μη εξασφάλιση στέγασης που να πληροί κάποιες προϋποθέσεις είναι σαφέστατα παράγοντας που ανατρέπει την αναχώρηση. Πολλές φορές αυτό που σε μία χώρα θεωρείται αυτονόητο σε θέματα στέγασης αναιρείται από τους διαφορετικούς όρους που ισχύουν αλλού, όπως είναι για παράδειγμα η παραχώρηση δωματίου χωρίς δικό του μπάνιο αλλά κοινόχρηστο.
* Εμπειρίες και οφέλη
Πέρα, ωστόσο από τα διαδικαστικά, το Erasmus προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία σε όσους θέλουν να γνωρίσουν ένα καινούριο περιβάλλον που διαφορετικά δεν θα είχαν τη δυνατότητα να το πράξουν. Ειδικότερα, μέσω του Erasmus στην Αγγλία, είχα την ευκαιρία να βρεθώ σε ένα πολυπολιτισμικό μέρος, που συγκεντρώνει πολλές διαφορετικές εθνικότητες και διακρίνεται από θρησκευτική ποικιλομορφία. Συμφοιτητές μου ήταν νέοι ακόμα και από την Καραϊβική ενώ διαπιστώνει κανείς όσο περνάει ο καιρός ότι κυριαρχούσα νοοτροπία είναι να κυκλοφορεί κανείς στο δρόμο όπως θέλει ο ίδιος. Όχι απλά να εκδηλώνει ενδυματολογικά κανείς τη θρησκευτική του ταυτότητα, όπως έκαναν πολλοί Ινδοί και μουσουλμάνοι, αλλά και να κινείται κανείς στο χώρο του πανεπιστημίου μέχρι και με ρούχα... περασμένου αιώνα, επιβεβαιώνοντας έτσι τις φήμες για τη βρετανική εκκεντρικότητα.
Η δυνατότητα επιλογών δεν περιορίζεται μόνο σε πολιτιστικές εκφάνσεις αλλά είναι παρούσα και στο ακαδημαϊκό γίγνεσθαι. Για τον φοιτητή που έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με ένα διεθνές περιβάλλον γνώσης, η συνειδητοποίηση των ποικίλων τρόπων διδασκαλίας και αξιολόγησης αποτελεί μια ευχάριστη έκπληξη. Διαπιστώνει, λοιπόν, κανείς ότι οι λεγόμενες παραδόσεις δεν πραγματοποιούνται μόνο με τον παραδοσιακό τρόπο της διάλεξης αλλά περιλαμβάνουν και δραστηριότητες όπως: η διεξαγωγή σεμιναρίων όπου μικρός αριθμός φοιτητών συζητά με το διδάσκοντα ένα εκ των προτέρων ορισμένο θέμα, εργαστήρια στα οποία (σύμφωνα με το αντικείμενό μου) το επίκεντρο ήταν να δούμε πώς εφαρμόζονται στην πράξη κάποιες μέθοδοι διδασκαλίας αλλά και εκπαίδευση μέσα σε περιβάλλον εργασίας, όπως για παράδειγμα η διεξαγωγή μαθήματος από τους ίδιους τους φοιτητές σε τάξη σχολείου. Επιπλέον, στο βήμα της αξιολόγησης η πορεία που ακολουθούσαν οι διδάσκοντες δεν ήταν η πεπατημένη των γραπτών εξετάσεων (κλήθηκα να γράψω εξετάσεις μόνο μία φορά!) αλλά κυρίως η παραγωγή έρευνας. Ως φοιτητές εξοικειωθήκαμε με τη συγγραφή εργασιών που απαιτούσαν εκτενή αναζήτηση σε βιβλιογραφίες, διαδίκτυο, σπάνιες συλλογές περιοδικών, συνδυασμό ποικίλων εποπτικών μέσων όπως τα DVD αλλά και έρευνα σε άλλες βιβλιοθήκες της περιοχής. Σημειώστε ότι όταν μιλάμε για τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Manchester εννοούμε την τρίτη μεγαλύτερη στην Αγγλία που παρέχει μέχρι και 500 υπολογιστές για βιβλιογραφική και δικτυακή έρευνα, δυνατότητα ενοικίασης φορητών υπολογιστών και είσοδο αυστηρά μόνο στους φοιτητές που φέρουν την κάρτα-πανεπιστημιακή ταυτότητα. Επιπρόσθετα, η αξιολόγηση προερχόταν και από παρουσιάσεις είτε ατομικές είτε σε συνεργασία, με χρήση σύγχρονων εποπτικών μέσων και που βιντεοσκοπούνταν κατά τη διάρκειά τους για αντικειμενικότερη αξιολόγηση. Αξίζει να παρατηρήσω σ’ αυτό το σημείο ότι στις εξετάσεις χρησιμοποιούσαν τετράδια όμοια με των Πανελληνίων, κάλυπταν τα ονόματα των φοιτητών ώστε να φαίνεται μονάχα ο κωδικός και διόρθωναν δύο εξεταστές.
Επιπλέον, το Manchester είναι ένα κλασικό αστικό κέντρο καθώς αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγγλίας όπου συνδυάζονται άψογα πολλές καινοτόμοι ιδέες για τα ελληνικά δεδομένα. Πρόκειται για μία πόλη που παρά την πυκνότητα των κατοίκων παραμένει απλωμένη και όχι στοιβαγμένη σε διαμερίσματα και που δεν διακρίνεται από κυκλοφοριακό χάος. Η μετακίνηση πραγματοποιείται και με μέσα μαζικής μεταφοράς, όπως τα λεωφορεία και τα τραμ που τα αναλαμβάνουν ιδιωτικές εταιρίες, και παρόλο που είναι κάπως ακριβά, εκτελούν πολύ συχνά δρομολόγια με αποτέλεσμα το Manchester να έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις πόλεις όπου οι συγκοινωνίες περνούν κάθε 5 λεπτά. Μπορεί βέβαια η κίνηση να είναι αυξημένη τις πρωινές ώρες αλλά το βράδυ τα δεδομένα αλλάζουν και με γνώμονα την πολιτισμική διαφορά οι κάτοικοι δεν κυκλοφορούν συνήθως μετά τις εννιά-δέκα το βράδυ. Αξίζει να σημειωθεί πως για την ενίσχυση της ασφάλειας των κατοίκων εδώ και σχεδόν δέκα χρόνια υπάρχουν παντού κάμερες στους δρόμους όπως και στα πανεπιστήμια ενώ στις εστίες υπάρχουν επίσης κάμερες στις εισόδους και οι φοιτητές εισέρχονται χρησιμοποιώντας κάρτα στην είσοδο τουλάχιστον δύο φορές.
Παρά το σύγχρονο χαρακτήρα της πόλης, το Manchester είναι ένα μέρος με πολύ πράσινο και υπαίθριους χώρους. Μπορεί το κλισέ του καιρού στην Αγγλία να είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα και ο καιρός να εκδηλώνει όντως κάποιες από τις πιο ασυνήθιστες μεταβολές για τους Ερασμιακούς φοιτητές, ωστόσο οι λίγες καλές μέρες με υψηλή θερμοκρασία δεν λείπουν. Όταν λοιπόν, δεν βρέχει παράλληλα με ηλιοφάνεια, τότε οι περισσότεροι ξεχύνονται στα πάρκα που δεν εκλείπουν για το παραδοσιακό πλέον πικ-νικ. Οι φοιτητές αρπάζουν αυτές τις ευκαιρίες ακόμα και για μελέτη στην «ύπαιθρο» ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχουν αδέσποτα στους δρόμους ούτε για δείγμα και όταν αγναντεύει κανείς τον ουρανό ξαπλωμένος στο πάρκο τότε σίγουρα βλέπει ένα γαλάζιο χωρίς... καλώδια από στύλους της Δ.Ε.Η.! Οι Άγγλοι προτιμούν οι οπτικές ίνες να είναι στο υπέδαφος.
Και μιας και μιλάμε για διασκέδαση, οι επιλογές είναι αναρίθμητες. Το ίδιο το πανεπιστήμιο οργανώνει λέσχες για θεατρικές παραστάσεις, ανάγνωση αλλά και συναυλίες καθώς από τις αγαπημένες ασχολίες των νέων είναι η δημιουργία μουσικών συγκροτημάτων. Πρόκειται για μία πόλη που ανέδειξε διάσημα γκρουπ όπως οι Oasis και έχει μια μεγάλη σχέση με τα μουσικά ρεύματα. Το ίδιο καλή αποδεικνύεται η σχέση τους με τον πολιτισμό καθώς τα μουσεία και οι γκαλερί παρέχουν δωρεάν είσοδο και έχουν προγράμματα για μικρά παιδιά και μεγάλους. Η τοπική εφημερίδα που διανέμεται δωρεάν τις καθημερινές έχει ένθετα ειδικά για τις διάφορες παραστάσεις και συναυλίες που τις περισσότερες φορές έρχονται από Λονδίνο και Αμερική ενώ το διάσημο πλέον στάδιο (Οld Trafford) δίνει σχεδόν πάντα στους Mancunians την ευκαιρία να πανηγυρίσουν την ομάδα τους (μετριοπαθώς πλέον γιατί έχουν συνηθίσει λέει). Απογοήτευση για τους πολλούς Έλληνες και Κύπριους φοιτητές είναι οι όχι και τόσο οργανωμένες καφετέριες που προσφέρονται για σύντομες συναντήσεις ενώ οι ντόπιοι προτιμούν να συχνάζουν από νωρίς στις παμπ και να επιδίδονται στο εθνικό τους σπορ που δυστυχώς δεν είναι πάντα ευχάριστο: το να πίνουν μπίρες. Ό,τι κι αν θέλει να πιει κάποιος πάντως, παρόλο που to Manchester έχει μια αγορά που ανοίγει 7 μέρες τη βδομάδα και τα super market είναι 24ώρου βάσης, θα πρέπει να το πιει μέχρι τη 1:30! Από κει και πέρα τα μαγαζιά κλείνουν και τα super market με νομική απαγόρευση δεν πωλούν αλκοόλ. Και φυσικά όλες τις ώρες πουθενά σε κλειστό χώρο δεν επιτρέπεται το κάπνισμα.
Είναι σαφές λοιπόν ότι αν κάποιος επιλέξει να δραστηριοποιηθεί με πρόγραμμα στο πλαίσιο του Erasmus μπορεί να αποκομίσει οφέλη που ίσως να αντισταθμίζουν τις δυσκολίες και την ταλαιπωρία της αρχικής προσαρμογής.
Η Αντωνίου Σίλια είναι φοιτήτρια Αγγλικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ.
