Γεγονός μέγα για την πόλη μας η έκθεση έργων του Γιάννη Μόραλη στη Δημοτική Πινακοθήκη.
Ο Γιάννης Μόραλης φυσικά δεν έχει ανάγκη από καμία κριτική πλέον ως καταξιωμένος ζωγράφος, απ’ τους μεγαλύτερους της εποχής μας. Η πόλη μας όμως έχει ανάγκη να τον ευχαριστήσει για την τιμή που μας έκανε με την έκθεση ενός μεγάλου μέρους του έργου του στον φιλόξενο και πολιτιστικά ευπροσήγορο χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης.
Όσον αφορά τώρα στη δική μου πρόθεση, η αναφορά μου θα είναι γενικότερα στο έργο του, δίνοντας έτσι μια συνολική εικόνα για τη ζωγραφική του, πράγμα πολύ δύσκολο για ένα τόσο σύντομο εγχείρημα, και εξαιρετικά τολμηρό. Γι’ αυτό εκ των προτέρων επικαλούμαι την επιείκεια πρώτα του κ. Μόραλη και έπειτα όλων των αναγνωστών.
Ο Γιάννης Μόραλης ο πιο νηφάλιος και ο πιο βαθυστόχαστος ίσως εκπρόσωπος της γενιάς του ’30 είναι ο μόνος ζωγράφος που μελέτησε και αφομοίωσε το ύφος και το ήθος της αρχαίας τέχνης, όπως μας παραδόθηκε κυρίως από τις επιτύμβιες στήλες και από τις τοιχογραφίες της Πομπηίας, για να τα προωθήσει ύστερα ως τη σύγχρονη ζωή σφραγίζοντας τη ζωγραφική του με σεβασμό προς τον θάνατο και δοξάζοντας τον έρωτα με μια μελαγχολική ενατένιση για τις ωραίες στιγμές που έρχονται πολύ αργά και φεύγουν πολύ γρήγορα. Πράγματι, αν δούμε τις επιτύμβιες συνθέσεις με τα γυμνά γυναικεία σώματα στο απόγειο της ομορφιάς τους και τη σινδόνη έτοιμη με μια κίνηση αποχαιρετισμού να τα σκεπάσει με το αιώνιο σκοτάδι, θα παρακολουθήσουμε τον διαλογισμό του καλλιτέχνη πάνω στο θάνατο: γυμνές γυναικείες μορφές να υμνούν με την ομορφιά τους την αλήθεια χωρίς κανένα εξάρτημα της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Με τα μάτια κλειστά σε μια αναπόληση της ζωής που έφυγε αντιμετωπίζουν το τέλος με γραμμικούς τύπους και χρωματικές αξίες δίνοντας μια νέα διάσταση «ποιητική» μας υποβάλλει απανωτά ερωτήματα χωρίς απάντηση. Γιατί η έκσταση δεν έχει ανάγκη από καμία απάντηση, είναι η μαγεία της ζωής στο αποκορύφωμά της. Αλλά και στα ερωτικά του η διαχρονική γλώσσα της γεωμετρίας, οι δυνατότητες του χρώματος, η επιβλητική κίνηση των πλαστικών όγκων των σωμάτων δίνουν μια άλλη διάσταση συμπαντική, χωρίς νικητές και ηττημένους στην ερωτική συνάντηση. Στην ίδια τη ζωή, δηλαδή, που μέσα από την αγάπη και τον έρωτα μεγαλουργεί και υπάρχει.
Όλα τα έργα, εξάλλου, του μεγάλου δημιουργού: επιτύμβια, επιθαλάμια, ερωτικά, προσωπογραφίες περνούν μέσα από μια σφύζουσα ζωή και φτάνουν σε μια θλίψη, απείρου κάλλους, στο βάθος της αλήθειας. Γιατί όλοι θέλουμε να σφίξουμε τις ωραίες στιγμές στα χέρια μας, μα εκείνες γλιστρούν ανάμεσα απ’ τα δάχτυλα μας, όπως το δροσερό νερό πηγής, και φεύγουν πριν μας ξεδιψάσουν.
Πράγματι ο Γιάννης Μόραλης μιλά με χρώματα και σχήματα για τις μνήμες που μας καίνε. Αφηγείται, με συνδυασμό καμπυλόγραμμων θεμάτων, κάθετων και οριζόντιων, τον διάλογο όλων των στοιχείων με τις μνημειακές μορφές που δεσπόζουν στη ζωγραφική επιφάνεια και ασκούν μια μοναδική γοητεία μέσα... και πέρα από το χρόνο. Αφηγείται με χρώματα, με γκρίζα, γαλάζια ως το βαθύ μπλε, με παστέλ, με κόκκινα σαν το χυμένο αίμα, που διαλύεται σ’ όλες του φάσματος τις αποχρώσεις, για την ελευθερία των έργων του να κινούνται, ως μετάρσια οράματα, για να ανταμώσουν την αιωνιότητα, που δεν αντέχει μόνη της. Μας μιλά, με σκιές και με φως πάνω στο άσπρο της ληκύθου ή στο παλίμψηστο λευκό, που χρόνια τώρα, κυοφορεί το μαύρο όπως το σύννεφο την καταιγίδα, για τα τωρινά και τα μελλούμενα. Γεμίζει το άπειρο με γραμμές και σημεία αφαίρεσης. Επειδή η αφαίρεση υπαινίσσεται την αρμονία του κόσμου με τις σιωπές της ώχρας και τις εξάρσεις του ενιαίου κόκκινου που σμίγει τα σώματα των εραστών με το διάφανο γαλάζιο σε μια μέθεξη, υπερβατική, ζωγραφική κυρίως. Έτσι βάζει τάξη στο χάος με τη διαλεκτική των χρωμάτων που γίνεται μύθος και σκέψη απειρόγαμη και διαλογισμός όλων των αντιθέσεων μέσα από ψήγματα αρχέγονων στοχασμών και θραύσματα αγάπης για τη ζωή που έρχεται και φεύγει. Δημιουργεί μια ουράνια σκαλωσιά με γραμμές και μορφές γεμάτες κατάνυξη για να μπορούν να σκαρφαλώνουν τα όνειρά μας πάνω απ’ τις ελπίδες ή να κατεβαίνουν οι άγγελοι στη Γη να πιάνουν κουβέντα με τον καλλιτέχνη. Οι Άγγελοι εξάλλου του Μόραλη –μικρά γλυπτά- σαν φτερωτές ελπίδες που έπεσαν στη γη να μας ανοίξουν έναν άλλο δρόμο προς την ομορφιά και την αλήθεια, είναι μορφές… που εκτείνονται πάνω σ’ ένα νοητό σταυρό με προοπτική τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και βάθος την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Μοιάζουν με πεταλούδες με φτερά ανοιγμένα για ένα ταξίδι της ψυχής μας στων ιδεών τον κόσμο, γιατί η ψυχή πριν έρθει στο κορμί μας πετούσε, όπως λέει και ο Πλάτωνας στο «Φαίδρο», στον ουρανό όπου και γνώρισε την ουσία των πραγμάτων. Έχασε όμως τα φτερά της και ψάχνει να τα βρει από τότε δίπλα σε τούτο το μεγάλο καλλιτέχνη και τους αγγέλους του, που ίσως της δώσουν τα δικά τους όταν, φτάσει στην έκσταση αντικρίζοντας την απόλυτη ομορφιά... ξανά.
Η ζωγραφική του Γιάννη Μόραλη συμπυκνώνει αρχέγονες αλήθειες με εύθραυστες ισορροπίες ανάμεσα σε καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Κάνει θαυμαστές μαλάξεις, δίνοντας ένα επίμονο φιλί ζωής, στα πράγματα που πεθαίνουν. Πράγματι τα σκηνικά και τα κουστούμια του ζωντανεύουν το αρχαίο θέατρο μ’ όλο το βάρος της σοφίας, που κουβαλάει, στη σύγχρονη σκηνή. Έτσι ηθοποιοί και χορευτές, δρουν καταμεσής στο αιώνιο γίγνεσθαι μέσα από μια ενότητα χρόνου, πάνω σε μια σκηνή της εποχής μας, με σκηνικά από την αρχαιότητα, μοτίβα λαϊκά , και σχήματα συμπαντικά. Οι χορευτές είναι μορφές τόσο επιβλητικές και μεγαλόπρεπες, όσο και τραγικές, που με την κίνηση, τον όγκο και τη νοσταλγική τους έκφραση, μοιάζουν να αφηγούνται μύθους και ιστορίες για τα αρχαία πάθη με εμβέλεια το φόβο μας για τα δικά μας λάθη και πρόθεση την κάθαρση. Άλλωστε παράδοση και νεοτερικότητα στο έργο του Μόραλη συνοδοιπορούν, όπως οι ρίζες ενός δέντρου με τα άνθη και τους καρπούς του. Τα εξώφυλλα, ας πούμε, υψηλής ζωγραφικής σε βιβλία και δίσκους μπολιάζουν το ωραίο, μέσα και πέρα από τον ιστορικό χρόνο, στο σώμα της αιωνιότητας.
Ο Μόραλης μας δίδαξε τον σεβασμό προς την παράδοση αλλά και την γενναιοδωρία προς τη νεοτερικότητα μ’ ένα ονειρικό ταξίδι γεμάτο από χρώματα, κάθετες και οριζόντιες γραμμές, μορφές και αγγέλους. Μας έμαθε να βλέπουμε τη ζωή σαν συναρπαστικό παραμύθι, να ζούμε όλες τις περιπέτειές του μέσα από το πνεύμα της τέχνης αναζητώντας τη βαθύτερη κουλτούρα τού «είναι» μας και τον προορισμό μας στην εξέλιξη του πολιτισμού. Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι μόνο ευθύνη του καλλιτέχνη αλλά και αυθόρμητη και πηγαία έκφραση του κάθε ανθρώπου.
Μας δίδαξε να βλέπουμε τον κόσμο όχι μόνο με τις αισθήσεις αλλά και με την νόηση ενσαρκώνοντας στα έργα του την πλατωνική θεωρία των ιδεών με την αισθητική ελευθερία χωρίς προκαταλήψεις και ιδεολογήματα. Μας μίλησε και μας μιλά με μια ζωγραφική, πληθωρική, γλώσσα επιμένοντας και τονίζοντας πως η ομορφιά στη ζωή μας είναι αυτονόητη και η αλήθεια φυσική σαν την αναπνοή μας και μεταφυσική σαν την αγωνία μας να δούμε και να μάθουμε ποια είναι η ουσία των πραγμάτων.
Τέλος η ζωγραφική του Μόραλη δεν είναι εικονογραφία είναι απόσταγμα σοφίας, πείρας, γνώσης και αιώνιας προβολής του ερέβους της ψυχής μας πάνω σε ένα ουράνιο φως, διάφανο φως και αλάθητο σαν τον καθρέφτη.
Φαίνεται πως ο Θεός είχε και για τον Μόραλη το σχέδιό του: να κατεβάσει ζωγραφίζοντας τον ουρανό στη γη και μεις, αν καταφέρουμε, να τον αγγίξουμε. Θα ‘ναι μεγάλη χάρη!
