Ανεξάρτητα από την ιδεολογία του καθενός ή από τη στάση που παίρνει απέναντι στη θρησκεία και στην ελληνική παράδοση, οι άνθρωποι τούτες τις μέρες, αισθάνονται κάποια δυσφορία, όταν τα παιδιά, δεν κτυπήσουν την πόρτα τους, να τους πουν τα κάλαντα. Και ποιος δεν θέλει ν' ακούσει τα ευχαριστήρια και εγκωμιαστικά αυτά άσματα, που αντηχούν σ' όλη την πόλη, τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και των Φώτων. Δεν λέμε για τη Μεγάλη Παρασκευή. Εκείνα είναι θρηνητικά. Του πόνου.
Τα κάλαντα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαχρονικής μας Λαογραφίας. Τα παιδάκια, δίχως να το ξέρουν γίνονται συνεχιστές των «Ασμάτων του αγερμού». Μία ακόμα απόδειξη της διαχρονικότητας της φυλής μας.
Ο ανυπέρβλητος λαογράφος μας Νικ. Πολίτης, παραθέτει στο έργο του τα εξής: «Τα άσματα του αγερμού, άτινα εις τακτάς ημέρας του έτους τραγουδούν όμιλοι παίδων περιερχόμενοι από θύρας εις θύραν, προς συλλογήν μικρών φιλοδωρημάτων εις είδη ή κέρματα, στενήν έχουν σχέσιν, προς συνηθείας της αρχαίας λατρείας. Διότι κατάδηλος είναι η συγγένεια αυτών, προς τα αρχαία έθιμα της Ειρεσιώνης. (Ειρεσιώνη ήταν μια γιορτή των αρχαίων, κατά την οποία πρόσφεραν κλαδί ελιάς στη θεά Αθηνά, με συνοδεία ασμάτων, παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα). Και δεν έχουν το θέμα μόνον όμοιον, τα άσματα αυτά, προς τα αντίστοιχα αρχαία, αλλά ομοίαν έχουν και την σύνθεσιν καθώς και τον χαρακτήρα και την ουσίαν των εκφραζομένων, συναισθημάτων και εννοιών. Εις αμφότερα, τα αυτά εγκώμια επιδαψιλεύονται εις εκείνον προς ον υποβάλλεται η αίτησις, αι αυταί φιλικαί ευχαί υπέρ ευημερίας του οίκου του. Και αν εις τα αρχαία άσματα, η διατύπωσις των επαίνων και των ευχών, έχει μείζονα χάριν, φυσικότητα και απλότητα των σημερινών δ' όμως ο τρόπος, δύναται ίσως να κριθεί ως ζωηρότερος πρωτοτυπώτερος και τρυφερότερος».
Όσο πάνε οι στίχοι από τα κάλαντα, σμικρύνονται ξακρίζονται με μια αφήγηση ανολοκλήρωτη. Κι έτσι είναι αφού από τη μια μεριά, η πιτσιρικάδα παύει να άδει μόλις πάρει το κέρασμα και βιάζεται να πάει στην παρακάτω πόρτα. Κι από την άλλη, ο σύγχρονος άνθρωπος, ως αγχόμενος οικοδεσπότης, βαρύνεται ν' ακούσει τα επαναλαμβανόμενα σχινοτενή κάλαντα.
Η βιασύνη των καλαντιστών και των ακροατών, ίσως ανάγεται σ' ένα παλιότερο δόγμα, που επιμένει, πως ο χρόνος είναι χρήμα (κατά το Αγγλοσαξωνικόν Time is Money).
Αν και είναι βέβαιο, πως όσα χρήματα κι αν έχεις κι ας είσαι και ο Κροίσος ο Λυδός δεν μπορείς ούτε καν ένα λεπτό του χρόνου ν' αγοράσεις.
Τα κάλαντα συχνά συνοδεύονται από ένα τρίγωνο, μια μελόντικα ή τα ζίλια. Σε άλλα μέρη όπου τα κάλαντα, ψάλλονται κυρίως από μεγάλους, εμπλουτίζονται με κανένα τουμπερλέκι, κλαρίνο κ.λπ. Όλα τα κάλαντα υφαίνονται σ' ένα βασικό τύπο με λεπτομερειακές παραλλαγές κατά τόπους. Τις τοπικές αυτές εκδοχές, όπως και στα δημοτικά τραγούδια, μόνον στα βιβλία μπορεί να τα βρει κανείς σήμερα.
Συχνά απολαμβάνει κανείς την απόληξη των καλάντων εκεί που αρχίζουν τα εγκώμια για τους ενοίκους. Ο οικοδεσπότης είναι:
«Ο αφέντης», «Ο ευγενικός», «οπώχει πλάτες γι' άρματα
κι αρμούς για το λιθάρι». «Ο καλός και άξιος» κ.λπ.
Η Κυρά γίνεται «καλή», «αρχόντισσα», «πονόψυχη μητέρα»
Εύχονται ακόμα και για το σπίτι:
«Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε
πέτρα να μην ραγίσει
Κι ο νοικοκύρης ο αψηλός
χρόνια πολλά να ζήσει».
Αποχωρούν οι καλαντιστές με ευχές, αλλά καμιά φορά και με κατάρες, όταν το κέρασμα είναι γλίσχρον ή είναι κατώτερο των προσδοκιών τους. Φεύγουν μουτρωμένοι λέγοντας:
«Εσένα πρέπει αφέντη μου
ντορβάς και δεκανίκι
Να σε τραβούνε τα σκυλιά
και δεκαπέντε λύκοι».
Κι αλλού λένε:
«Και σε Κυρά η ομορφιά
γρήγορα να σ' αφήσει
ο άντρας σου να σε δεί
και μη σ' αναγνωρίσει».
Και συνεχίζουν τις κατάρες:
«Την κόρη σου την όμορφη
βάλ'τηνε στο ζεμπίλι
και κρέμασέ την ε ψηλά
να μην τη φάν' οι ψύλλοι».
Τα κεράσματα, τότε που ο κόσμος ήταν πιο απλός ή και δυστυχούσε, ήταν καλούδια του σπιτιού. Γλυκά, κοκόσιες (καρύδια) σταφίδες, κανένα ρόδι ή αυγό. Σήμερα οι καλαντιστές απαιτούν: «Εν τη παλάμη και ούτω βοήσωμεν». Παραδάκι και το κοιτάνε εξεταστικά. Είναι ικανοποιητικό;
Η λαογραφική έρευνα περιέσωσε κάλαντα από κάθε γωνιά της πατρίδας μας. Κρύβουν μέσα τους, τη λαϊκή σοφία και τον ψυχισμό του Έλληνα. Κι είναι χαρά να τα μελετά κανείς.
Σε ορισμένα μέρη φανερώνουν την ολιγάρκεια των καλαντιστών:
«Τι τα ζητάμε τα πολλά
που καταντάνε βαρετά
τα λίγα αυτά αρκούνε
κι άλλα μας καρτερούνε».
Παρόμοια είναι και τα κυπριακά:
«Τι ωφελούν τα περιττά
που καταντάνε βαρετά
τα λίγα αυτά αρκούσι
κι αλλού μας καρτερούσι».
Αλλού πάλι δεν αποποιούνται το πιο πολύ. Τουναντίον μάλιστα, απαιτητικά το ζητούν:
«Άνοιξε το πουγγάκι σου τ' αργυροβελουδένιο
και πλήρωσε τον κόπο μας τον καταπιδευμένο».
Κι αλλού:
«Αν έχεις γρόσια δώστα μας
φλουριά μην τα λυπάσαι
τα παίρνουμε κι εκείνα
κι αν εχοιροσφραγίσατε
θέμε κι εμείς κομμάτι
κι από τον πίρο του βατσιού
θέμε και μια γεμάτη
ας είν' και περισσότερο
βαστούμε και φλασκάκι».
Κι αν οι καλαντιστές, δεν θέλουν να φανούν αγενείς λένε:
«Εμείς εδώ δεν ήλθαμε
λεφτά για να μας δώσεις
είν' όμως ντροπή να φύγουμε
χωρίς να μας πληρώσεις».
Είναι λοιπόν μεγάλη απόλαυση κάθε χρόνο, όταν τα παιδάκια χτυπούν την πόρτα μας, να μας τα ψάλλουν. Και πιο μεγάλη, να διαβάσει κανείς τον λαογράφο μας Νικ. Πολίτη, για τα χιλιάδες κάλαντα, που διέσωσε από κάθε περιοχή. Επίκαιρος, όμως παραμένει τις μέρες τούτες ο περίφημος ζωγραφικός πίνακας του Γκίζη «Τα κάλαντα». Κι όπως λένε στη Φολέγανδρο: «Τούτα δα σας λέμε μόνο, καλά να είστε και του χρόνου». ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
