«Ουδεμία εξάρτησις εκ της
Πύλης και του Φαναρίου»
Αδαμάντιος Κοραής
«Εδώ ο κόσμος χάνεται, βαρκούλες αρμενίζουν. Τόσα προβλήματα μας ζώνουν καθημερινά κι εσύ μας μιλάς για το Αυτοκέφαλον». Ίσως έτσι ισχυρισθεί κάποιος αναγνώστης. Κι όμως το Αυτοκέφαλον της Ελλαδικής Εκκλησίας υπήρξεν έντονο και καυτό θέμα, ζωτική επιδίωξη του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Μια σκληρή διαμάχη και αντιπαλότητα, ανάμεσα στην Εκκλησία της Ελλάδας και της τουρκικής Πύλης, με το καθοδηγούμενο και κατευθυνόμενο Πατριαρχείο της Κων/λεως. Σχέσεις που ποτέ δεν ήσαν καλές και ούτε πρόκειται να γίνουν.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κων/λεως, ήταν ένας θεσμός, που υπηρέτησε πιστά τις δυο Αυτοκρατορίες. Τη Βυζαντινή και την Οθωμανική, με το υποτιθέμενο Βυζαντινό μεγαλείο (κατάλοιπο, η σημερινή εμφάνιση των Εκκλησιαστικών ηγητόρων) και τον μοχλό διαχείρησης, του υποδούλου Ελληνισμού. Έχει χάσει πια την αίγλη, αλλά και τον ρόλο του, στην παγκόσμια σκηνή της Ορθοδοξίας. Το σύνθημα της Αυτοκεφαλίας, δόθηκε με την κατάρρευση των Τούρκων από τις εκκλησίες όλων των βαλκανικών χωρών, που επετίναξαν τον τουρκικό ζυγό, μαζί με την εξάρτησή τους από το Πατριαρχείο.
Στην Ελλάδα, σημαντικό ρόλο στο θέμα του Αυτοκέφαλου, έπαιξε, ο Σοφός Γέροντας, κύριος εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Αδ. Κοραής. «Γραικών κλήρος είναι απρεπέστατον να υπακούσει εις Οικ. Πατριαρχείον Κων/λεως εκλεγόμενος υπό τυράννων και ηναγκασμένος να προσκυνά τον τύραννον». Η Ελλάδα είχε καταστεί ένα Έθνος ελεύθερον και αυτόβουλον. Τέτοια έπρεπε να είναι και η εκκλησία. Ελεύθερη, αυτόβουλος και αυτοδιοικούμενη και όχι κάτω από τη Διοίκηση και τον έλεγχο της Οθωμανικής δεσποτίας. Τις ιδέες αυτές, πραγμάτωσε, ο λιπόσαρκος Ιερωμένος και Θεσσαλός Δάσκαλος του Γένους, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. Συνεργάτες του ο Μάουερ, μεγάλη μορφή του 19ου αιώνα, ο Ψαλλίδας, ο Γεννάδιος, ο Ευγένιος Βούλγαρης κ.ά.
Σφοδρός πολέμιος του Αυτοκέφαλου και σκληρός αντίπαλος του Φαρμακίδη ο Οικονόμου εξ Οικονόμων, επιδοτούμενος από τη Ρωσική κυβέρνηση και προστατευόμενος από το υπό των Τούρκων ενεργόν Πατριαρχείον. Πάνω από 20 χρόνια κράτησε η διαμάχη.
Το Πατριαρχείο έκανε μια προσπάθεια συμβιβασμού με τον Συνοδικόν Τόμον «διαβόητον έγγραφον, αποκύημα πονηρίας και δόλου», τον οποίον λυσσαλέα ανήρεσεν ο Φαρμακίδης λέξη προς λέξη. Τελικώς το Αυτοκέφαλον της Ελλαδικής Εκκλησίας, έγινε Νόμος και ο Φαρμακίδης διορίζεται πρώτος Γραμματεύς της αρτισύστατης Ιεράς Συνόδου.
Η ελληνική Πολιτεία, πάντα ήταν φιλική με το Πατριαρχείο γιατί συνυπολόγιζε με τα εκκλησιαστικά και τις πολιτικές επιπτώσεις και σκοπιμότητες. Εξαιτίας αυτής της στάσης ναυάγησε και μια πρόσφατη προσπάθεια του Μακαριστού Χριστοδούλου, με συνεργό τον άξιο Ιεράρχη Καισαριανής κ. Δανιήλ, για την περαιτέρω απεξάρτηση των «Νέων χωρών». Ο Χριστόδουλος ηττήθη, εξαιτίας πολιτικής παρέμβασης και ο Πατριάρχης, χαρακτήρισε τον μαχητή Δανιήλ ως «Φαρμακίδειον φωνήν». Και τούτο γιατί αμφισβητούσε τα δικαιώματα του Πατριαρχείου στον ελλαδικό χώρο.
Πάντως, βέβαιον είναι πως όσο καλή πρόθεση κι αν έχει ο Πατριάρχης, δεν μπορεί παρά σε όποια απόφασή του, να έχει την έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Αψευδής μάρτυς η Ιστορία. Ο Γρηγόριος Ε΄ και άλλοι τρεις Πατριάρχες που είχαν το σθένος ν' αντιταχθούν στα τουρκικά σχέδια, οι Τούρκοι τους απαγχόνισαν και εσκύλευσαν τα σώματά τους. Οι Τούρκοι θέλουν τον Πατριάρχη, υπηρέτη των άνομων συμφερόντων τους. Κάθε Πατριάρχης εκλέγεται με απόλυτη κρίση και απόφαση της τουρκικής Κυβ/σης. Πρέπει δε να είναι υπήκοος Τούρκος. Και είναι φανερό, ότι ο εκάστοτε Πατριάρχης, δεν μπορεί, έστω και αν το θέλει, να συνταχθεί με θέσεις υπέρ του Ελληνισμού. Δεν ακούσαμε τον Πατριάρχη να πεί κάτι για την κατοχή της Κύπρου, ούτε κάτι για τη σοβούσα διαμάχη της Ελλάδας με το μουσουλμανικό FYROM, ούτε για την παραποίηση της Ιστορίας που συντελείται από τους Τούρκους στα Ιονικά παράλια, ούτε για τους καθημερινούς παράλογους λεονταρισμούς στο Αιγαίο, ούτε…
Η ουσία της διένεξης μεταξύ Πατριαρχείου και ελλαδικής Εκκλησίας, έχει οσμή οικονομική. Ο καυγάς για το πάπλωμα. Το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας μας εκτείνεται μόνον στο χώρο των χωρών, που ανεξαρτοποιήθηκαν από τον επάρατο ζυγό. Όσες χώρες ελευθερώθηκαν μετά το 1912 ονομάσθηκαν, «Νέες χώρες» και υπήχθησαν κατά παράδοξο τρόπο στο Φανάρι. Σ' αυτές ανήκουν η Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη και Δωδεκάνησος. Δεν γνωρίζω ποιες σκοπιμότητες επέβαλαν αυτήν την παραχώρηση προς το Πατριαρχείο. Εφόσον τα μέρη αυτά ενσωματώθηκαν με την Ελλάδα ως ελεύθερα και αυτόβουλα, έπρεπε και η Εκκλησία τους να είναι ελεύθερη πάσης άλλης ξένης επιρροής. Το βέβαιο είναι πάντως, πως το Πατριαρχείο, που έχασε τα Διοικητικά και Εξουσιατικά του δικαιώματα, μετά την κατάλυση της Βυζαντινής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που τόσο πιστά τις υπηρέτησε, εκκλησιακά έβαλε χέρι στη μισή Ελλάδα. Αυτό σημαίνει, πως τεράστια χρηματικά ποσά εκταμιεύονται από τα παγκάρια των Ενοριών των «Νέων χωρών» και αποστέλλονται στο εκάστοτε Πατριαρχείο για τις «ανάγκες» του, χωρίς να γνωρίζει κανείς πώς και πού πάνε.
Το τραγελαφικόν δε είναι, πως το αφελές κράτος μας, χρηματοδοτεί τις Εκκλησίες των «Νέων χωρών», πληρώνει μισθούς και συντάξεις των παπάδων τους, κ.ά. και αιμορραγεί, χωρίς να γνωρίζει, πού πάνε τόσα χρήματα του λαού. Κι όταν ο λαός αυτός σήμερα στενάζει οικονομικά, είναι κρίμα να αφαιμάζεται, για χρήματα που πάνε κατά Τουρκία μεριά.
Όταν ο Φαρμακίδης συνύφανε την ανεξαρτησία της Ελλάδας με την ανεξαρτησία τής Εκκλησίας, πίστευε, πολύ σωστά πως κάθε ανεξαρτοποιούμενη περιοχή θα εντασσόταν στην Αυτοκεφαλία. Συνεπές, λογικό, και φυσικό. Το παράλογο είναι μία ελεύθερη, ανεξάρτητη και πολιτισμένη χώρα, να έχει διπλή επιρροή στον Εκκλησιαστικό χώρο.
Σέβομαι απόλυτα τον εκάστοτε Πατριάρχη, όπως και τη στάση της Πολιτείας, να θεωρεί το Πατριαρχείο Κων/λεως σαν Ορθόδοξη πνευματική παρουσία. Αλλά σκέφτομαι, πώς είναι δυνατόν ο Φάρος αυτός της Ορθοδοξίας να διατηρηθεί εν μέσω ωκεανού, εκατομμυρίων φανατισμένων Μωαμεθανών, με ένα ισχνό Εκκλησίασμα; Και κάτω από την προαιώνια τουρκική θηριωδία. Μόνον αν αφανώς την υπηρετεί, όπως μέχρι τώρα γίνεται.
