Μια διαφορετική γιορτή με οικοδεσπότες τους ερευνητές του τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας της Λάρισας και καλεσμένους τους συμπολίτες μας διοργανώθηκε στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής ημέρας του ερευνητή την Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου στο ομώνυμο τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με αρωγό το Ινστιτούτο Βιοϊατρικής Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΒΕΤ).
Το τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας άνοιξε τις πόρτες του στο ευρύ κοινό και κάλεσε όλους να γίνουν ερευνητές για μία ημέρα. Όσοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τους ερευνητές και να συνομιλήσουν μαζί τους, που άλλωστε ήταν και ο στόχος της εκδήλωσης. Παράλληλα, είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στις εργαστηριακές εγκαταστάσεις, να δουν από κοντά τον εργαστηριακό εξοπλισμό, να εντυπωσιαστούν από την όψη λεπιών καρχαρία και να παρατηρήσουν τους μικοοργανισμούς που κολυμπούν μαζί μας μέσα από ένα μικροσκόπιο, να παρακολουθήσουν πρωτεϊνες να «χορεύουν» στην οθόνη ενός υπολογιστή, να συζητήσουν και να λύσουν τις απορίες τους σχετικά με το επιστημονικό έργο και την επιστημοσύνη. Ο διαγωνισμός φωτογραφίας με θέμα «Φωτογραφίζοντας έναν Ερευνητή» ανέδειξε την καλλιτεχνική φύση των ερευνητών φέρνοντας πιο κοντά τους επιστήμονες και το έργο τους στην καθημερινότητα.
Στο πλαίσιο της «Βραδιάς του ερευνητή» προσκλήθηκαν ερευνητές από τον ελληνικό χώρο να μιλήσουν για τη βιοτεχνολογία και την καθημερινή ζωή, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν θερμά και παρουσίασαν μερικούς από τους πολλούς τομείς όπου εφαρμόζονται βιοτεχνολογικές μέθοδοι. Μέσα από τις ομιλίες έγινε φανερή η παρείσφρυση της βιοτεχνολογίας στην καθημερινότητα με τις ποικίλες εφαρμογές της ενώ ενθαρρύνθηκε το κοινό να συμμετάσχει σε συζήτηση σχετικά με τη βιοτεχνολογία.
- Τι γνωρίζουμε όμως για τη βιοτεχνολογία;
Η Ευρωπαϊκή Εταιρία Βιοτεχνολογίας ορίζει τη βιοτεχνολογία ως τη σύγκλιση των γνώσεων των φυσικών επιστημών, ώστε οργανισμοί, κύτταρα και βιολογικές αρχές να χρησιμοποιηθούν για εφαρμοσμένους σκοπούς, όπως για παράδειγμα στην παραγωγή νέων προϊόντων και στην παροχή νέων υπηρεσιών (π.χ. διάγνωση, θεραπεία, πρόληψη). Με απλά λόγια, οι μικροοργανισμοί και οι μηχανισμοί που διέπουν τη λειτουργία τους βρίσκονται στην υπηρεσία των ερευνητών που συμβάλλουν τα μέγιστα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Ας μην ξεχνούμε ότι η βιοτεχνολογική παραγωγή τροφίμων και ποτών έχει τις ρίζες της βαθιά στους αιώνες. Από το 6.000 π.Χ. οι Βαβυλώνιοι έπιναν μπύρα ενώ οι Αιγύπτιοι ζύμωναν ψωμί το 4.000 π.Χ. Η παραγωγή τυριού και οίνου βασίζεται επίσης στη ζύμωση που συντελείται από μικροοργανισμούς ενώ πιο πρόσφατα η μαζική καλλιέργεια μικροοργανισμών χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή αντιβιοτικών και άλλων φαρμακευτικών ουσιών.
- Από το χθες στο σήμερα...
Με την πάροδο των χρόνων, νέες ανακαλύψεις και τεχνικές, όπως η αποκρυπτογράφηση και η απομόνωση του DNA, η γενετική μηχανική και η κλωνοποίηση έδωσαν νέα ώθηση στη βιοτεχνολογία, προμηθεύοντας τους ερευνητές με καινοτομικά εργαλεία, που χρησιμοποιούνται στην ιατρική, στη γεωργία, στη βιομηχανία, και αλλού. Παραδείγματος χάριν, ποικιλίες φυτών με μεγάλη απόδοση έχουν γενετικώς τροποποιηθεί ώστε να αντέχουν σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες ή να είναι απρόσβλητες από φυσικούς εχθρούς. Ένζυμα ή άλλες ουσίες, που παράγονται σε βιομηχανική κλίμακα ή απομονώνονται από μικροοργανισμούς σε καλλιέργεια, τροφοδοτούν εταιρίες τροφίμων, ποτών, καλλυντικών και φαρμάκων ή ακόμα και οι ίδιοι οι τροποποιημένοι μικροοργανισμοί χρησιμοποιούνται για τη βιολογική απορρύπανση μολυσμένων εδαφών, πετρελαιοκηλίδων ή απορριμμάτων. Επιπρόσθετα, έδαφος κερδίζει διαρκώς η παραγωγή βιοπλαστικών, δηλαδή πλαστικών συσκευασιών παραγόμενων και διασπόμενων από γενετικά τροποποιημένους μικροοργανισμούς, που συνεισφέρουν στη μείωση της περιβαλλοντικής μόλυνσης. Στον τομέα της ιατρικής καταφθάνει η ώρα της εξατομικευμένης διάγνωσης και θεραπείας συμβάλλοντας στην ευζωία και την αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής. Ας κρατούμε στο μυαλό μας και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μια ελπίδα για τα υπογόνιμα ζευγάρια. Μεγάλο επίτευγμα της βιοτεχνολογίας αποτελεί η παραγωγή βιοκαυσίμων, που σταδιακά ίσως θα αντικαταστήσουν τα συμβατικά καύσιμα. Ο λόγος για το βιοαέριο, τη βιοαιθανόλη, το υδρογόνο και το βιοντίζελ, που παράγονται όλα από μικροοργανισμούς σχετικά ανέξοδα και ανεξάντλητα.
- Ποια είναι τα ηθικά όρια της βιοτεχνολογίας;
Από τα προαναφερόμενα παραδείγματα εφαρμογών της βιοτεχνολογίας εγείρονται πολλά ερωτήματα που αφορούν στο έσχατο σημείο που ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να παρέμβει πάνω στο περιβάλλον τροποποιώντάς το και τα όρια παρέμβασής του πάνω στον ίδιο τον άνθρωπο. ‘Οσον αφορά στο πρώτο σκέλος, οι ερευνητές δε γνωρίζουν ακόμη τη συμπεριφορά των τροποποιημένων οργανισμών μέσα στο οικοσύστημα και τις νέες σχέσεις που πιθανώς θα προκύψουν. Και αν υπάρχουν επιπτώσεις είναι σε θέση να τις διαχειριστούν; Η κοινή γνώμη υποστηρίζει ή όχι την εφαρμογή των πρωτοπόρων τεχνολογιών; Σε μερικές χώρες θα γίνουν δημοψηφίσματα. Οι ‘Ελληνες αποδέχονται τη βιοτεχνολογία σε υψηλότερο ποσοστό μέσα στην Ευρωπαϊκή ‘Ενωση, αν και παραδέχονται ότι έχουν ελλιπέστερη έγκυρη ενημέρωση πάνω στο θέμα.
Περαιτέρω, με την εφαρμογή της βιοτεχνολογίας στην ιατρική ίσως ανίατες μέχρι τώρα ασθένειες να εξαλειφθούν αλλά οι ψυχολογικές, κοινωνικές, νομικές, οικονομικές και άλλες επιπτώσεις είναι άγνωστες. Στην περίπτωση της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σταδιακά θα μπορούμε να επιλέγουμε το γενότυπο και το φαινότυπο του εμβρύου που θα γεννηθεί αλλά πόσο ηθικό θα είναι αυτό; Πώς θα διαφοροποιηθούν οι ανθρώπινες σχέσεις;
Η γνώση που έχουν στα χέρια τους οι επιστήμονες παρουσιάζεται σαν δίκοπο μαχαίρι. Η αξιοποίηση αυτής της γνώσης πρέπει να γίνεται υπό το πρίσμα της βιοηθικής, που υπαγορεύει στον επιστήμονα να μετέρχεται τη βιοτεχνολογία με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου και την εξυγίανση του περιβάλλοντος. Η αδιάκοπη πρόοδος στον τομέα αυτό φέρνει στο προσκήνιο νέους προβληματισμούς που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Ένα είναι σίγουρο: η κάθε επόμενη γενιά θα θεωρεί τις αντιλήψεις των παλαιοτέρων τουλάχιστον αναχρονιστικές.
* Η Στέλλα Γεωργίου είναι Βιοχημικός – Βιοτεχνολόγος
