Η τελευταία εγκύκλιος (Α.Π. 109744/Γ2/26-08-09) για το θέμα της απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών, την οποία παρουσιάσαμε και αναλύσαμε από των στηλών της «Ε» την περασμένη Πέμπτη (28/08/08, σελ. 8), εμφανίστηκε σαν ...«γρίφος», καθώς, παρά το διευκρινιστικό της, υποτίθεται, χαρακτήρα για την ερμηνεία δύο προηγηθεισών εγκυκλίων για το ίδιο θέμα, άφησε πίσω της αναπάντητα καίρια ερωτήματα.
Η νέα εγκύκλιος ήλθε μεν, κατά πρώτον, να επισημάνει ότι η δυνατότητα απαλλαγής για «λόγους συνείδησης» αφορά μόνο στους «μη Ορθοδόξους» και, κατά δεύτερον, να καθιερώσει το πολύ ορθό από παιδαγωγικής απόψεως μέτρο της απασχόλησης των απαλλασσόμενων μαθητών με τη διδασκαλία άλλου μαθήματος, αλλά για το τι μέλλει γενέσθαι με τους Ορθόδοξους μαθητές που ενδεχομένως ζητήσουν απαλλαγή - ζήτημα που αποτελεί, κατά τη δημοσιογραφική ορολογία και με όρους πολιτικής, και την «καυτή πατάτα» της υπόθεσης...- ουδεμία αναφορά, λες και το θέμα δεν απασχόλησε κανέναν... Αν και αυτό ήταν το μείζον και κρίσιμο ζήτημα που προκάλεσε τη - μεσούντος του θέρους - χιονοστιβάδα αντιδράσεων εκ μέρους του θεολογικού κόσμου.
ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ;
Ας πούμε, παραδείγματος χάριν, ότι τη μεθεπόμενη Πέμπτη, 11η Σεπτεμβρίου, οπότε αρχίζουν τα μαθήματα, έρχεται στο σχολείο ο Ορθόδοξος γονιός του τάδε Ορθόδοξου μαθητή και καταθέτει στο Διευθυντή του σχολείου υπεύθυνη δήλωση στην οποία θα αναφέρεται η επιθυμία απαλλαγής απ’ το μάθημα των Θρησκευτικών. Τι οφείλει να πράξει ο Διευθυντής;
- Αν λάβουμε υπόψιν τις δύο προηγηθείσες εγκυκλίους (91109/Γ2/10-07-08 και 104071/Γ2/04-08-08), οφείλει να κάνει δεκτή την αίτηση, διότι σ’ αυτές ουδεμία θρησκευτική διάκριση γινόταν ανάμεσα στους μαθητές (αν δηλαδή το περιεχόμενό τους αφορούσε μόνο στους μη Ορθοδόξους και εξαιρούσε τους Ορθοδόξους), γεγονός που είχε σαν συνέπεια να δοθεί απ’ όλους η (λογική!) ερμηνεία ότι η δυνατότητα απαλλαγής είχε καθολικό χαρακτήρα, αφορούσε, δηλαδή, σε άπαντες τους μαθητές, που σημαίνει ότι περιλάμβανε και τους Ορθοδόξους. Αυτό κατάλαβαν, αυτό πίστεψαν ακόμη και πανεπιστημιακοί καθηγητές, η Ιερά Σύνοδος, και στη βάση αυτής της προσέγγισης του θέματος αρθρογραφούσαν...
- Αν λάβουμε, όμως, υπόψιν την τελευταία εγκύκλιο (η οποία, ως μεταγενέστερη, υποτίθεται ότι κατισχύει των δύο προηγηθεισών) ο Διευθυντής οφείλει να μην κάνει δεκτή την υπεύθυνη δήλωση και να ενημερώσει το γονέα του μαθητή ότι βάσει εγκυκλίου δικαίωμα απαλλαγής έχουν μόνο οι αλλόθρησκοι και οι ετερόδοξοι. Και ότι, κατά λογική ακολουθία, για τον (Ορθόδοξο) μαθητή το μάθημα είναι υποχρεωτικό, συνεπώς δεν νοείται απαλλαγή. Γιατί, όμως, ο Διευθυντής να αναγκαστεί να βγάλει από μόνος του το συμπέρασμα αυτό, στηριζόμενος στη λογική, και να μην έχει στα χέρια του συγκεκριμένη και σαφή οδηγία από το ΥΠΕΠΘ;
«ΓΟΡΔΙΟΣ ΔΕΣΜΟΣ»...
Πρόκειται για ...«γόρδιο δεσμό», τoν οποίο, ασφαλώς οφείλει να λύσει το υπ. Παιδείας και όχι ο κάθε διευθυντής χωριστά, ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τις σχετικές εγκυκλίους. Σημειωθήτω ότι συναφές με την τελευταία εγκύκλιο περιεχόμενο είχε και η προ 6ετίας εγκύκλιος (Α.Π. 61723/Γ2/13-06-02) του υφυπουργού κ. Νικ. Γκεσούλη, στην οποία οριζόταν ότι η απαλλαγή απ’ το μάθημα των Θρησκευτικών στηρίζεται στη δήλωση του ίδιου του μαθητή (ή του γονέα του, αν είναι ανήλικος) ότι «δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει». Η διαφορά εκείνης της εγκυκλίου, του κ. Γκεσούλη (υπέρ της οποίας τάχθηκε στη συνεδρίαση της περασμένης Πέμπτης η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος), με τις τωρινές είναι ότι σήμερα οι αιτούμενοι απαλλαγής δεν είναι υποχρεωμένοι να αιτιολογήσουν την άρνησή τους να παρακολουθήσουν το μάθημα. Η προϋπάρχουσα στην εγκύκλιο Γκεσούλη αυτή προϋπόθεση θεωρήθηκε ως «επαχθής» από το Συνήγορο του Πολίτη (ΣτΠ) και έτσι με τις τωρινές εγκυκλίους εξαλείφθηκε, καθώς θεωρούνταν ότι παραβίαζε «ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα».
ΤΑ «ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ»
Θα μπορούσε και τώρα, μετά την έκδοση της τελευταίας εγκυκλίου, να τεθεί θέμα παραβίασης «προσωπικών δεδομένων»; Oρισμένοι - κυρίως από το χώρο των υποστηρικτών του μοντέλου του λεγόμενου «ουδετερόθρησκου» σχολείου – δεν το αποκλείουν, θεωρώντας ότι «μετά την άρση του καθολικού χαρακτήρα της δυνατότητας απαλλαγής και το σαφή περιορισμό της εφαρμογής της στους μη Ορθοδόξους, τίθεται θέμα διάκρισης. Εάν το δικαίωμα απαλλαγής», λένε, «το είχαν όλοι (ορθόδοξοι, ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι κ.λπ.), όπως θεωρήθηκε να συμβαίνει στις δύο προηγηθείσες εγκυκλίους και μπορούσαν να αρνηθούν την παρακολούθηση του μαθήματος χωρίς να αιτιολογήσουν αυτή τους την απόφαση, από πουθενά δεν θα προέκυπτε τι πιστεύει - κι αν πιστεύει - ο καθείς. Ενώ τώρα με την οριοθέτηση του περιεχομένου της τελευταίας εγκυκλίου στους μη Ορθοδόξους, αυτομάτως τεκμαίρεται ότι οι αιτούμενοι απαλλαγής θα ΄ναι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε αυτομάτως έμμεση αποκάλυψη των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το γεγονός αυτό», υποστηρίζουν, «αντιβαίνει στην προστασία των προσωπικών δεδομένων». Στις απόψεις αυτές, όμως, θα μπορούσε να αντιπαραθέσει κανείς επιχειρήματα, υπέρ της νομιμότητας της τελευταίας εγκυκλίου, αρυόμενα από το σχετικό πόρισμα του ΣτΠ, υπέρ του οποίου «ομνύουν» οι θιασώτες του «ουδετερόθρησκου» σχολείου.
ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ
Τι λέει, λοιπόν, στο (με Α.Π. 19905.04.2.1/15-11-2004, βλ. «Νομοκανονικά», εκδ. Αντ. Σάκκουλα, τεύχος Οκτ. 2005, σελ. 168 – 170) πόρισμά του ο ΣτΠ για τα επίμαχα ζητήματα – και τι ζητά από το ΥΠΕΠΘ:
α) Με την επίκληση της Συνταγματικής διάταξης περί θρησκευτικής ελευθερίας (άρθ. 13, παρ. 1), και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθ. 9 ) υποστηρίζει ότι «επιβάλλεται η απαλλαγή των ετερόθρησκων μαθητών από την παρακολούθηση του μαθήματος, χωρίς η απαλλαγή αυτή να συνοδεύεται από οιαδήποτε επαχθή προϋπόθεση (όπως, π.χ. η απαίτηση αποκάλυψης των πραγματικών θρησκευτικών πεποιθήσεων)». Αυτό ακριβώς έρχεται να ρυθμίσει ολοκληρωτικά η τελευταία εγκύκλιος, καθώς και παραχωρεί το δικαίωμα απαλλαγής στους ετεροθρήσκους και τους απαλλάσσει από την επαχθή προϋπόθεση (αιτιολογία για την άρνηση παρακολούθησης) που προϋπήρχε στην εγκύκλιο Γκεσούλη. ΄Αρα η εγκύκλιος εναρμονίζεται πλήρως με τις συστάσεις του ΣτΠ.
β) Για τους Ορθοδόξους, όπως σημειώσαμε στο άρθρο μας στην «Ε» της περασμένης Πέμπτης, ο ΣτΠ, προς το πόρισμα του οποίου εναρμονίζει τις εγκυκλίους του το ΥΠΕΠΘ, ναι μεν καταγράφει, ως θεωρητική προσέγγιση, την άποψη ότι το δικαίωμα της απαλλαγής πέραν των ετεροδόξων και αλλοθρήσκων θα μπορούσε να αναγνωριστεί ακόμη και στους ορθόδοξους μαθητές, επισημαίνει, όμως, και την εκ του Συντάγματος «υποχρέωση των ορθόδοξων μαθητών να παρακολουθούν το μάθημα», τονίζοντας μάλιστα ότι «είναι νοητή η υποχρέωση αυτή, της παρακολούθησης του μαθήματος, για όσους δηλώνουν ότι είναι ορθόδοξοι και όχι για τους σιωπούντες σχετικώς». Με τους συλλογισμούς του ο ΣτΠ «ουδόλως αμφισβητεί τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, παρά μόνον επιζητεί την απεξάρτηση του δικαιώματος απαλλαγής από την απεχθή προϋπόθεση της αποκάλυψης των θρησκευτικών πεποιθήσεων». ΄Αρα, όπως προκύπτει, ούτε ο ΣτΠ φαίνεται να έχει αντιρρήσεις για την υποχρεωτική διδασκαλία του θρησκευτικού μαθήματος για τους Ορθοδόξους, που σημαίνει ότι το περιεχόμενο της εγκυκλίου του ΥΠΕΠΘ είναι και σ’ αυτό το σημείο συμβατό με τις συστάσεις της Ανεξάρτητης Αρχής (ΣτΠ).
ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
Βεβαίως, πέραν της τυπικής, υπάρχει και η ουσιαστική – παιδαγωγική διάσταση για το θέμα της παρακολούθησης των Θρησκευτικών εκ μέρους των Ορθόδοξων μαθητών. ΄Οπως επισημαίνουν έμπειροι παιδαγωγοί «είναι αδιανόητο έως παράλογο να τίθεται θέμα «συνειδησιακό» στην παρακολούθηση του θρησκευτικού μαθήματος από ένα βαπτισμένο χριστιανό μαθητή ή τους βαπτισμένους γονείς του... Η παρακολούθηση για τους Ορθοδόξους θα πρέπει να είναι όχι υποχρεωτική, αλλά οικειοθελής και αυτονόητη...». Το υπουργείο - ο ίδιος ο υπουργός! - τονίζουν ότι το μάθημα παραμένει υποχρεωτικό για τους Ορθόδοξους. Αν, όμως, - λέμε αν... – βρεθούν ορθόδοξοι μαθητές, οι οποίοι με στόχο να «γλιτώσουν» μια ώρα Θρησκευτικά σπεύσουν να επικαλεσθούν γενικώς και αορίστως «λόγους συνείδησης» (χωρίς, μάλιστα, να είναι υποχρεωμένοι, σύμφωνα με την πρώτη και τη δεύτερη εγκύκλιο, να προβούν σε περαιτέρω αιτιολόγηση της άρνησής τους να παρακαλουθήσουν το μάθημα), τότε, τι μέλλει γενέσθαι;... Tι οφείλει να πράξει ο διευθυντής του σχολείου;
* Φυσικά, για όλους τους παραπάνω προβληματισμούς και τα ερωτήματα – και κυρίως για την αποσαφήνιση της τελευταίας εγκυκλίου - το ΥΠΕΠΘ οφείλει να τοποθετηθεί υπεύθυνα και ξεκάθαρα, εκδίδοντας (γιατί όχι;) και ...τέταρτη εγκύκλιο. H τελευταία (τρίτη, κατά σειρά...) εγκύκλιος κινείται κατά τη γνώμη μας σε καταρχήν θετική κατεύθυνση, αλλά υπάρχει θέμα κρίσιμων διευκρινίσεων, όπως, π.χ. το θέμα ενδεχόμενης αίτησης απαλλαγής από Ορθόδοξο μαθητή. Το θέμα είναι πολύ λεπτό - κι ακριβώς γι’ αυτό η εκπαιδευτική κοινότητα χρειάζεται σαφείς και ξεκάθαρες οδηγίες για τη διδακτική εφαρμογή του μαθήματος.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος ΑΠΘ, συνεργάτης της εφημ. «Ελευθερία», του Ρ/Σ της Ιεράς Μητρόπολης (96, 3 FM), καθηγητής Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και Γεν. Γραμματέας της ΄Ενωσης Θεολόγων ν. Λάρισας (http://theologylar.blospot.com)
