Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι η αρχή και η κεφαλή όλων των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών, γιατί από αυτήν ξεκινούν όλες οι άλλες. Όπως η ρίζα του φυτού, λέγει ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος, είναι η αιτία του κορμού, των κλάδων του και των καρπών, έτσι και η γιορτή αυτή είναι η μητέρα και η εφόρμηση όλων των άλλων χριστιανικών εορτών. Τα σπουδαιότερα δε περιστατικά του γεγονότος αυτού, που «χαράν εμήνυσεν πάση τη οικουμένη», ώστε να ψάλει ο ποιητής το «Ευαγγελίζου γη χαράν μεγάλην» είναι τα εξής:
α) Ο χαιρετισμός της Μαριάμ από τον αρχάγγελο Γαβριήλ
Σύμφωνα με τη διήγηση του Ευαγγελιστού Λουκά, τον έκτο μήνα, ύστερα από την εμφάνιση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ στον ιερέα Ζαχαρία, ο ίδιος ο αρχάγγελος, που το όνομά του σημαίνει «Θεός και άνθρωπος», εμφανίστηκε και στην παρθένο Μαριάμ και τη χαιρέτισε λέγοντας:
- «Χαίρε κεχαριτωμένη ο Κύριος μετά σου. Ευλογημένη σοι εν γυναιξί» (Λουκ. α’ 28). Χαίρε, δηλαδή, εσύ που χαριτώθηκες ιδιαίτερα, γιατί ο Κύριος είναι μαζί σου. Ερμηνεύοντας τα λόγια του χαιρετισμού αυτού ο άγιος Ανδρέας Κρήτης αναφέρει κατά τρόπο αντιθετικό τα εξής: «Χαίρε το της χαράς όργανον, δι’ ου το της αράς (=της κατάρας) ελύθη κατάκριμα και το της χαράς αντεισήχθη δικαίωμα». Κατά παρόμοιο δε τρόπο λέγει και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης ότι η Παναγία ονομάζεται Κεχαριτωμένη, διότι έλαβε μέσα της όλην την χάριν του Θεού και έγινε από τότε «η μετά Θεόν θεός, έχουσα τα δευτερεία της θεότητος». Για το λόγο δε αυτό από τότε η Παρθένος Μαρία είναι μέσα στους αιώνες η πιο ευλογημένη από όλες τις γυναίκες, αποτελώντας «της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις».
Αυτή δε ακριβώς τη σκηνή ο Αρ. Βαλαωρίτης την αποδίδει ποιητικά γράφοντας τα πιο κάτω:
- «Με μιας ανοίγει ο ουρανός, τα σύννεφα μεριάζουν
κι οι κόσμοι εμείνανε βουβοί, παράλυτοι κοιτάζουν.
Μια φλόγα αστράφτει, ακούγονται ψαλμοί και μελωδία.
Πετάει έν’ άστρο..., σταματά εμπρός εις την Μαρίαν,
χαίρε, της λέει, αειπάρθενε, Ευλογημένη, χαίρε!
Ο Κύριός μου είναι με Σε, χαίρε, Μαρία, χαίρε!».
β) Η συγκατάθεση της Μαριάμ για την εξ αυτής γέννηση του Σωτήρος
Τα αναφερόμενα βέβαια στον πιο πάνω χαιρετισμό είναι σε όλους γνωστά. Δεν είναι όμως γνωστό το ότι δεν έγινε η σύλληψη του Ιησού «εκ Πνεύματος Αγίου» στα σπλάχνα της Παρθένου ευθύς αμέσως με το χαιρετισμό του Αρχαγγέλου, γιατί χρειαζόταν και η δική της συγκατάθεση.
Η ίδια όμως βασανιζόταν τη στιγμή εκείνη από ένα πολύ βασικό ερώτημα, που το εξέφρασε ευθύς αμέσως λέγοντας:
- «Πώς έσται μοι τούτο, επεί άνδρα ου γιγνώσκω» (α’,34). Πώς δηλαδή είναι δυνατόν να γίνει αυτό εφόσον δεν έχω σχέση με άνδρα; Το πώς δε αυτό της το αποκάλυψε τότε ο Αρχάγγελος λέγοντας:
- «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε και δύναμις Υψίστου επισκιάσει σοι, διό και το γεννώμενον εκ σου κληθήσεται Υιός Θεού» (Λουκ. α’, 35). Η Χάρη του Αγίου Πνεύματος δηλαδή θα έλθει σε σένα και η δύναμη του Θεού – Πατέρα θα σε επισκιάσει. Για τούτο, αυτό που θα γεννηθεί από σένα θα είναι και θα ονομάζεται Υιός του Θεού.
Για τον πιο πάνω λόγο έλεγε και ο ιερός Αυγουστίνος ότι «Η της Μαρίας σύλληψις και ο τόκος ενέργεια της Τριάδος εστίν». Αυτό δε συμβαίνει γιατί και κατά τον ιερό Χρυσόστομο «αδιαστάτως έχει η Τριάς προς εαυτήν και ήνωται μετ’ ακριβείαν απάσης».
Όπως δηλαδή κατά τη δημιουργία του κόσμου, λέγει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Θεός-Πατέρας προέτρεψε τον Υιόν και το Πνεύμα ειπών «Ποιήσωμεν άνθρωπον», ούτω και νυν της αναπλάσεως γενομένης πάρεστι πάλιν αρρήτως η Τριάς, ης γαρ η πλάσις μία, ταύτης και η ανάπλασις πάλιν καινή».
Ύστερα δε από τις πιο πάνω διαβεβαιώσεις αυτές λύθηκε κάθε δισταγμός στην καρδιά της Μαριάμ που αποφάσισε να δεχθεί την πάρα πολύ μεγάλη και κοσμοϊστορική εκείνη αποστολή, σκύβοντας ταπεινά το κεφάλι της και λέγοντας: «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου» (α’, 30). Εγώ δηλαδή είμαι δούλη του Θεού, έτοιμη να εκτελέσω το θέλημά Του. Ας γίνει αυτό που θέλει ο Κύριος. Ερμηνεύοντας τα πιο πάνω λόγια ο άγιος Ανδρέας Κρήτης λέγει ότι στην πραγματικότητα η Παναγία έλεγε ότι «Ιδού έτοιμη πρόκειμαι και κωλύον ουδέν. Η ψυχή πρόθυμος, η γαστήρ εύκαιρος... μόνω τω πλάστη τηρουμένη»
Κατά παρόμοιο δε τρόπο λέγει και ο Γρηγόριος Νύσσης ότι με την απάντησή της αυτή η Παναγία έλεγε ότι «ως δούλη τω Δεσποτικώ πρόκειμαι νεύματι, ως πηλός υπόκειμαι ταις του κεραμέως χερσίν. Ως θέλει εν εμοί θαυματουργήτω την παράδοξον κύησιν».
Αυτή δε την απάντηση της Θεοτόκου πρέπει να ενθυμούμεθα όλοι οι χριστιανοί ως σωτηριώδη και αυτό το νόημα έχει πιθανότατα η φράση του Δαμασκηνού ότι «Εμνήσθην της Θεοτόκου και εσώθη η ψυχή μου». Μαζί δε με το Μελωδό της Εκκλησίας μας ποιητή κάθε χριστιανός ας ψάλλει το «Χαίρε των θαυμάτων Θεού το προοίμιον».
- «Χαίρε η κλίμαξ η γήθεν
προς ουρανούς η μεταγούσα».
- «Συ γαρ απειρόγαμε Παρθένε
έσχες εν μήτρα τον επί πάντων Θεόν
και τέτοκας άχρονον Υιόν
πάσι τοις υμνούσι σε
σωτηρίαν βραβεύοντα».
γ) Η ενσάρκωση του Θεού - Λόγου
Την ίδια δε στιγμή που η Μαριάμ πρόφερε τα πιο πάνω λόγια της συγκατάθεσης, έγινε η ενσάρκωση του Χριστού στα σπλάχνα της κατά τρόπο ανερμήνευτο. Για τούτο έγραψε χαρακτηριστικά και ο Νικόλαος Καβάσιλας ότι: «Όσην ώρα η Παρθένος ζητούσε να μάθει τον τρόπο με τον οποίο θα γινόταν η κύηση, ο Θεός δεν κατερχόταν. Ενώ τη στιγμή που πείσθηκε και αποδέχτηκε την πρόσκληση, ολόκληρο το έργο μεμιάς πραγματοποιήθηκε».
Με τη συγκατάθεση, δηλαδή, αυτή της Παρθένου, που ενήργησε κατά τους Πατέρες εξ ονόματος ολόκληρου του ανθρώπινου γένους, η «αλήθεια εκ της γης ανέτειλε» και «η δικαιοσύνη εκ του ουρανού διέκυψε» (ψαλμ. 84, 12). Ενώθηκε δηλαδή ο ουρανός και η γη, εφόσον «ο Λόγος σαρξ εγένετο» (Ιω. 1, 14)
«Ο Υιός του Θεού, λέγει για τούτο ο ιερός Δαμασκηνός, συνέπηξεν εαυτώ εκ των αγνών και καθαρωτάτων της Παρθένου αιμάτων σάρκα εμψυχωμένην ψυχή λογική τε κα νοερά απαρχήν του ημετέρου φυράματος, ου σπερματικώς, αλλά δημιουργικώς διά τού Αγίου Πνεύματος. Έτσι έγινε «του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις», εφόσον ύστερα από λίγο «ο Θεός εφανερώθη εν σαρκί» (Α’ Τιμ. γ’ 16).
Για το λόγο δε αυτό και ο ο Άγιος Ανδρέας γράφει διθυραμβικά ότι «Σήμερον χαράς ευαγγέλια. Παρθενική πανήγυρις. Τα κάτω τοις άνω συνάπτεται. Ο Αδάμ καινουργείται. Η Εύα της πρώτης λύπης ελευθερούται και η σκηνή της καθ’ ημάς ουσίας τη θεώσει τού προσληφθέντος φυράματος ναός Θεού κεχρημάτικεν».
Για το λόγο δε αυτό και ο ασματογράφος της Εκκλησίας, που θέλησε να εξυμνήσει την υπεραγίαν Θεοτόκο ως αίτια χαράς όλων των ανθρώπων, έγραψε στην αρχή του υπέροχου ασματικού κανόνα το:
«Ανοίξω το στόμα μου
και πληρωθήσεται Πνεύματος
και λόγον ερεύξομαι
τη Βασιλίδι Μητρί
και οφθήσομαι φαιδρώς πανηγυρίζων
και άγω γηθόμενος ταύτης τα θαύματα»
Ύστερα από τα πιο πάνω, θα έλεγα ότι όλοι οι χριστιανοί πρέπει να τιμούμε ιδιαίτερα την Υπεραγία Θεοτόκο γιατί έγινε η σκάλα «δι’ ης κατέβη ο Θεός» και διά της οποίας οι πιστοί ανέρχονται προς τον ουρανό, εφόσον, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά «κανείς δεν ημπορεί να έλθη προς τον Θεόν παρά διά μέσου αυτής» που αναδείχθηκε «ουρανός και ναός της θεότητος». Την Υπεραγία Θεοτόκο δηλαδή να τη νιώθουμε και να την τιμούμε αρχικά σαν Μητέρα όλου του κόσμου και σαν δική μας μητέρα, ώστε να καταφεύγουμε σε κάθε δύσκολη στιγμή στην άμαχη προστασία της, ζητώντας μαζί με τον Αλ. Παπαδιαμάντη τη μεσιτεία της, λέγοντας:
«Ω! Παναγιά μου, ευλόγα με
και δώσ’ μου το κουράγιο
του Σταυρωμένου Σου του Γιου
το θέλημα το άγιο
να κάνω πάντα με χαρά,
να σε λατρεύω, να ‘μαι αγνός
στη σκέψη και στο σώμα
κι όλο τον κόσμο ν’ αγαπώ
και τους εχθρούς μου ακόμα».
