Οι μεγάλες αγροτικές εξεγέρσεις και συγκρούσεις στις αρχές του 20ου αιώνα (Κιλελέρ), είχαν ως αποτέλεσμα των διαδοχικών απαλλοτριώσεων που επακολούθησαν με τελευταία αυτή του 1928, τη διαμοίραση της γης στους φυσικούς δικαιούχους, τους έως τότε κολίγους.
Συνεπώς δυνάμεθα να ισχυριστούμε ότι σε γενικές γραμμές το βασικό για τον αγροτικό κόσμο ζήτημα της γης κατά το μεγαλύτερο μέρος του λύθηκε στην πρώτη του φάση. Κρατικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις έχουν μείνει ελάχιστες.
Παραμένει όμως το ζήτημα των εναπομεινάντων τσιφλικιών σε δασικές και ορεινές περιοχές και κυρίως παραμένει το θέμα της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας.
Έκτοτε, συνέπεια των εκάστοτε κυβερνητικών «αγροτικών πολιτικών», αλλά κυρίως των καπιταλιστικών κανόνων λειτουργίας, παρατηρήθηκε ως ήταν φυσικό, συρρίκνωση του κυρίως αγροτικού πληθυσμού με συγκέντρωση της γης σε όλο και μικρότερα ποσοστά πληθυσμού.
Ιδιαίτερα μετά τη μεταπολίτευση οι ρυθμοί συγκέντρωσης της γης επιταχύνθηκαν, με το ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού από 25% να κατέβει στο ήμισυ και πλέον, καθιστώντας την καπιταλιστική ολοκλήρωση στην ύπαιθρο, τηρουμένων των ελληνικών αναλογιών, σχεδόν τελεσμένη.
Σε ορισμένες περιοχές κατεξοχήν αγροτικές η μείωση του αγροτικού πληθυσμού είναι πολύ μεγαλύτερη, όπως π.χ. στην περιοχή του Τυρνάβου. Το γεγονός αυτό, της μείωσης του αγροτικού πληθυσμού, συμβάλλει από αυτήν την άποψη στη μικρή μαζικότητα των κινητοποιήσεων έναντι προηγούμενων δεκαετιών και στη γήρανση του πληθυσμού στα χωριά, με τη μετακίνησή των στα μεγάλα αστικά ή τοπικά κέντρα.
Παρά τους ραγδαίους ρυθμούς η ήπια αυτή αναδιανομή της γης συντελείται με στρεβλό τρόπο, κυρίως όχι από τους «φυσικούς φορείς» τους αγρότες, αλλά από άλλα μικροαστικά στρώματα όπως επιστήμονες, δημοσίους υπαλλήλους και άλλους. Δεδομένης της χαμηλής απόδοσης των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και της δεινής θέσης των αγροτών, θα οδηγηθούμε σε εγκατάλειψη μεγάλου μέρους καλλιεργήσιμης γης.
Η ταξική λοιπόν διαστρωμάτωση των αγροτών πλην ενός ελάχιστου, μετρημένου στα δάχτυλα μέρους μεγαλοϊδιοκτητών, αποτελείται κατά κύριο λόγο από μεσαίους κατόχους γης, καθώς επίσης και ενός σημαντικού και πολυάριθμου μέρους μικροκατόχων γης, οι οποίοι όμως δεν ασχολούνται κατά κύριο επάγγελμα με την εκμετάλλευσή της. Αποτελούν στην πλειοψηφία των, την αποκαλούμενη γενιά των 700 ευρώ.
Τα προαναφερθέντα οξύνονται εξαιτίας του κατακερματισμού των εκμεταλλεύσεων, την παντελή έλλειψη σχεδίου αναδιαρθρώσεων, τη μη ανάπτυξη καλλιεργειών βιολογικής κατεύθυνσης καθώς και της μεγάλου βαθμού πολυκαλλιέργειας.
Η ζοφερή εικόνα της υπαίθρου ολοκληρώνεται με την τάση φυγής και ερήμωσής της, τη γήρανση του πληθυσμού, την επικίνδυνη εμφάνιση αντιλήψεων απαξίωσης και ανταγωνισμού με τα αστικά κέντρα και τις άλλες λαϊκές κατηγορίες και στρώματα του πληθυσμού.
Το ζήτημα είναι τόσο σοβαρό που υποχρεώνει τη λήψη ιδιαίτερης μέριμνας.
Σαν μία αρχική ιδέα θα μπορούσε να εξετασθεί η κατά προτίμηση (έναντι αποζημίωσης) μεταβίβαση μέσω συνεταιριστικών διαδικασιών της γης στους αγρότες, με πιθανή πρόβλεψη της αλλαγής του κληρονομικού δικαίου και την ίδρυση συνεταιριστικής τράπεζας γης.
Η συνοπτική αυτή περιγραφή της κατάστασης, που ασφαλώς περιέχει και πολλές ανακρίβειες και λανθασμένες προσεγγίσεις, επιλέχθηκε για να θεμελιωθεί η αντίληψη ότι τυχόν μέτρα, ρυθμίσεις και αλλαγές στο νομικό πλαίσιο με έμφαση στο Συνεταιριστικό ή Συνδικαλιστικό Νομοσχέδιο, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τη σημερινή κατάσταση και να προτείνει τρόπους αντιμετώπισης στο υπάρχον κοινωνικό σύστημα, αλλά αποτολμώ επίσης να πω, ότι απαιτείται να χαράσσει δρόμους και να συνδέεται με τη σοσιαλιστική προοπτική.
ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Κάνοντας μια αναδρομή, οι νόμοι 602 και 921 ανταποκρινόμενοι στις ανάγκες της εποχής και τις σκοπιμότητες διατήρησης χαμηλού επιπέδου συνεταιριστικής συνείδησης και κινήματος, εξασφάλιζαν μόνον τις αρχές της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, της ελεύθερης εισόδου και εξόδου, της αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας και των δραστηριοτήτων και οργάνωσης στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο.
Δεν διασφάλιζαν τη δημοκρατική αναλογική έκφραση και εκπροσώπηση, καταστρατηγώντας την αρχή της ισότητας μεταξύ των φυσικών προσώπων μελών του συνεταιρισμού, εφόσον θέσπιζαν την πολλαπλή ψήφο ανάλογα με το μέγεθος της ιδιοκτησίας. Επίπλέον αποθαρρύνονταν η εμπορική δραστηριότητα και η απόκτηση υποδομών, με τις πολλές κρατικές παρεμβάσεις, την ασφυκτική κηδεμονία της Αγροτικής Τράπεζας, και τα πλείστα όσα γραφειοκρατικά προσκόμματα και εμπόδια στις λειτουργίες των διοικητικών συμβουλίων και της γενικής συνέλευσης.
Στην πράξη όμως το συνεταιριστικό κίνημα, υπερέβη σε μεγάλο βαθμό τις δυσκολίες αυτές αποκτώντας κυρίως στο μεταποιητικό επίπεδο σοβαρή υποδομή και σε μερικές περιπτώσεις καθετοποίηση των βιομηχανικών εγκαταστάσεων.
Μεγάλη προοδευτική ώθηση έδωσε στο συνεταιριστικό κίνημα το σχέδιο νόμου 1541 της πρώτης περιόδου διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ και επιβάλλεται να μελετηθεί, καθώς και οι προτάσεις που κατέθεσαν οι δευτεροβάθμιες συνεταιριστικές οργανώσεις, πριν αυτός τορπιλιστεί από τα ίδια τα συνεταιριστικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ.
Ο σημερινός ισχύων νόμος «έμπνευσης» του Δρυ, αναιρεί όλα τα προοδευτικά σημεία του 1541 και πισωγυρίζει το συνεταιριστικό νομικό πλαίσιο, στην προ-χουντική εποχή…
Ο έτερος κλάδος του αγροτικού κινήματος, οι αγροτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, περιορίστηκε στις καταγγελτικές μεθόδους διεκδίκησης, προσέφερε πολλά, μέχρι που τελικά πολυδιασπάστηκε και αποδυναμώθηκε από τον ίδιο το συνδικαλιστικό νόμο και τις μικροκομματικές σκοπιμότητες.
Εν κατακλείδι μπορούμε να συνοψίσουμε τις γενικές αρχές που πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να διέπουν το αγροτικό ζήτημα ως εξής:
Α) Οργανωτική διάρθρωση
1) Ενοποίηση των δύο αγροτικών κλάδων οργάνωσης, όπου θα διέπονται από έναν κοινό νόμο περί αγροτικών οργανώσεων.
2) Ιδιαίτερη βαρύτητα να δίδεται στον πρωτοβάθμιο συνεταιρισμό, ο οποίος ελέγχεται και διοικείται άμεσα από τους αγρότες.
Η υποδομή, τόσο στην εμπορία και μεταποίηση, όσο και στη βιομηχανική επεξεργασία ορισμένων ιδίως κατηγοριών συνεταιριστικών οργανώσεων ειδικού σκοπού π.χ. οινοποιητικών, να ανήκει στις πρωτοβάθμιες οργανώσεις.
3) Οι δευτεροβάθμιες οργανώσεις συνεταιρισμών θα αναλαμβάνουν την παραπέρα καθετοποίηση και επεξεργασία των αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων έως τον τελικό καταναλωτή, με στρατηγικό στόχο η απαιτούμενη βιομηχανική υποδομή και εμπορία να περάσει στα χέρια των συνεταιριστικών οργανώσεων κατά το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό.
4) Κατάργηση των τριτοβάθμιων κλαδικών οργανώσεων, ώστε να πάψει ο μεταφυσικός διαχωρισμός της παραγωγής και η πολυδιάσπαση που συνεπάγεται.
Αντικατάσταση από μία ενιαία Πανελλαδική οργάνωση τύπου ΠΑΣΕΓΕΣ η οποία θα αναλαμβάνει τον επιτελικό σχεδιασμό του όλου αγροτικού ζητήματος, την εκπροσώπηση απέναντι στο κράτος, τον προγραμματισμό καλλιεργειών, τα αναπτυξιακά κίνητρα και αιτήματα, τις αγροτικές διακρατικές συμφωνίες, την εκπροσώπηση στο εξωτερικό και στους διεθνείς οργανισμούς και γενικά θα αναλαμβάνει έναν ρόλο ανάλογο με τους συνδέσμους και τα επιμελητήρια.
Προσωρινά θα περιλάβει στις δραστηριότητές της και τις εναπομείνασες συνεταιριστικές Ανώνυμες Εταιρίες, για όσες εξ αυτών δεν εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τις ενώσεις συνεταιρισμών.
5) Η ανωτέρω οργανωτική δομή θα ακολουθεί την αντίστοιχη διοικητική διάρθρωση της χώρας μέχρι το δευτεροβάθμιο επίπεδο. Βασική αρχή είναι η εθελοντική με κίνητρα συνένωση των οργανώσεων ώστε να καταλήξουμε σε έναν συνεταιρισμό σε κάθε δήμο, μία ένωση συνεταιρισμών στο Νομό και μία πανελλαδική οργάνωση.
Εξαιρέσεις αυτού του κανόνα μπορούν να αποτελούν οι ειδικού σκοπού συνεταιρισμοί όπως π.χ. Οινοποιητικοί, Δασικοί, Αλιευτικοί, Κτηνοτροφικοί κ.τ.λ.
Β) Εκπροσώπηση, σκοποί, μέσα.
1) Σε όλα τα επίπεδα η εκλογή διοικητικών συμβουλίων και αντιπροσώπων στις ανώτερου βαθμού οργανώσεις, θα γίνεται με το σύστημα της απλής αναλογικής.
Κάθε φυσικό μέλος θα δικαιούται ΜΙΑΣ μόνον ψήφου ανεξαρτήτως του μεγέθους της ιδιοκτησίας ή του ύψους των συναλλαγών με την αντίστοιχη οργάνωση. Υπενθυμίζεται ότι σήμερα ισχύει μέχρι τριπλή ψήφος…
Στους πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς κατόπιν απόφασης της Γενικής συνέλευσης και την αντίστοιχη καταστατική τροποποίηση, δύναται η εκλογή του Δ.Σ. και μόνο, να πραγματοποιείται σε ένα κοινό ψηφοδέλτιο περιορισμένης σταυροδότησης.
Σε κανένα άλλο επίπεδο αντιπροσώπευσης, δεν θα παραβιάζεται η απλή αναλογική μέθοδος εκλογής…
2) Στους κόλπους του ενιαίου συνεταιρισμού μπορούν να αναπτύσσονται κλαδικές άτυπες οργανώσεις, όπως ομάδες παραγωγών κοινής εκμετάλλευσης και καλλιέργειας και άλλες μορφές δραστηριοτήτων. Στις περιπτώσεις αυτές στα αντίστοιχα όργανα, η εκλογή δύναται να γίνεται ανάλογα με το ύψος των συναλλαγών και κατόπιν ομόφωνης απόφασης.
Η εξαίρεση αυτή δύναται επίσης να ισχύει (πάντοτε στην εκλογή του διοικητικού Συμβουλίου) και στις περιπτώσεις μόνον οργανώσεων ειδικού σκοπού, πάντοτε κατόπιν καταστατικής τροποποίησης.
3) Σε κάθε περίπτωση, στο πλαίσιο των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών εφόσον η είσοδος προφανώς προϋποθέτει ελεύθερη επιλογή, να καθίσταται υποχρεωτική η παράδοση της παραγωγής στον συνεταιρισμό με σκοπό την εμπορία ή την κατεργασία των προϊόντων. Η υποχρέωση αυτή κατά περίπτωση και ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης της συνεταιριστικής συνείδησης, μπορεί να αναστέλλεται.
4) Οι σκοποί και τα μέσα τα οποία στη γενικότητά τους περιγράφηκαν ανωτέρω, παρά τον ειδικό νόμο περί Αγροτικών Οργανώσεων, επιπλέον κατά τις γενικές διατάξεις του Συντάγματος, να προνοούν για την απρόσκοπτη λειτουργία, εμπορικότητα, απόκτηση υποδομών, ευελιξία και αυτοτελή λειτουργία, χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια και κρατικές επεμβάσεις ή εποπτεία, που νοθεύουν τη βούληση των αγροτών σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα αρνητικότατες εμπειρίες και βιώματά μας...
Καταλήγοντας, η πρόχειρη αυτή προσέγγιση περιέχει πολλά σφάλματα και ελλείψεις, όπως παραδείγματος χάριν το κεφαλαιώδες θέμα της λειτουργίας και του καθεστώτος των Λαχαναγορών...
* Ο Γιώργος Κολοβός είναι πρώην πρόεδρος της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λάρισας-Τυρνάβου και Αγιάς
