* Του Δ. Παπαβασιλείου
Καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας ΤΕΙ Λάρισας
και συγγραφέα οικονομικών βιβλίων
(Αυτό το άρθρο γράφτηκε με την αισιόδοξη βεβαιότητα ότι η Κ.Ο. του κυβερνώντος κόμματος θα σταθεί υπεύθυνα στην ψηφοφορία για τη μεσοπρόθεσμη ρύθμιση του χρέους χωρίς παλικαρισμούς εντυπωσιασμού. Αυτό μένει σε άλλους, που στο χωριό μου τους αποκαλούν «παλικάρια της φακής).
Θα αποφύγουμε να περιγράψουμε λεπτομέρειες της κατάστασης της
ελληνικής οικονομίας γιατί ξεφεύγει από τις δυνατότητες ενός άρθρου. Μπορούμε όμως να επισημάνουμε απλώς βασικά πράγματα και να καταλήξουμε σε προτάσεις, στο πλαίσιο των κανόνων και των συνθηκών που επικρατούν σήμερα σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Είμαι από εκείνους που ασπάζονται τη θεωρία του J. Keynes, κυρίως περί του ρόλου των δημόσιων δαπανών, της ενεργού ζήτησης και του πολλαπλασιασμού εισοδήματος από την αυξημένη κρατική δαπάνη και την αυτόνομη επενδυτική δαπάνη. Κατά συνέπεια πιστεύω σε ένα μικτό οικονομικό σύστημα με κρατική συμμετοχή και παρέμβαση.
Επισημαίνεται λοιπόν ότι η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται εδώ και
χρόνια από τα εξής: (με υπέρβαση, κατά γενική ομολογία όλων των κριτικών, κάθε ορίου αντοχής από το 2007 και μετά).
- Επαναλαμβανόμενα υψηλά ελλείμματα του προϋπολογισμού
- Ανυπέρβλητο δημόσιο χρέος
- Περιορισμένη ενεργή ζήτηση και
- Αδράνεια επενδυτικής δραστηριότητας.
Ο φαύλος κύκλος της υπερχρέωσης και της οικονομικής ύφεσης, στην ακραία
της μορφή.
Πώς μπορεί μία οικονομία που βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση να εισέλθει σε πορεία «επανεκκίνησης»;
Με ομαλές συνθήκες η θεωρία θέτει στο τραπέζι δύο εκδοχές για την αναπτυξιακή τόνωση.
Η μία είναι η αυξημένη κρατική δαπάνη για επενδύσεις. Παράλληλα έρχεται η αυξημένη ενεργή ζήτηση ως αποτέλεσμα του νεοδημιουργούμενου πρόσθετου εισοδήματος. Αυτή η πρόσθετη κρατική δαπάνη για επενδύσεις προέρχεται από τη διάθεση των κρατικών εσόδων. Περιορίζονται δηλαδή οι καταναλωτικές κρατικές δαπάνες και μεταφέρεται ένα μέρος στις δημόσιες επενδύσεις. Αυτές θα δημιουργήσουν απασχόληση, εργατικά εισοδήματα, ζήτηση στην αγορά, ώστε να γίνει το πρώτο βήμα για το ξεκίνημα μιας αναπτυξιακής διαδικασίας. Στέκει αυτό στη σημερινή μας οικονομία; Αν ήταν κατορθωτό να περιορισθούν και άλλο οι κρατικές καταναλωτικές δαπάνες, και οι μισθοί του δημόσιου τομέα, ένα είναι σίγουρο. Το εξοικονομούμενο χρηματικό ποσό θα διοχετεύονταν στις τρύπες του ελλείμματος και του δημοσίου χρέους. Επομένως κάθε προοπτική για επενδύσεις που δημιουργούνται από τη δυνατότητα του κρατικού προϋπολογισμού είναι ανύπαρκτη.
Η δεύτερη εκδοχή είναι η αναθέρμανση των ιδιωτικών επενδύσεων. Αυτές απαιτούν ως προϋπόθεση την ύπαρξη ή τη δημιουργία εγχώριων ιδιωτικών κεφαλαίων. Αυτά προέρχονται: α) από τη συσσώρευση αποταμιεύσεων των ιδιωτών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα (τράπεζες, κ.λπ.), αν υπάρχει δυνατότητα αποταμίευσης. Από εκεί θα οδηγηθούν στην επιχειρηματική δραστηριότητα και στις επενδύσεις. β) Από την χρησιμοποίηση για επενδυτικούς σκοπούς διαθέσιμων κερδών των επιχειρήσεων.
Ο ρυθμός συσσώρευσης αποταμιεύσεων των ιδιωτών είναι σε καθίζηση διότι το φάντασμα του χρέους και η πιθανότητα μιας στάσης πληρωμών για τη χώρα, οδήγησε σε περιορισμό τα εισοδήματα.
Η ύφεση στην αγορά ως αποτέλεσμα της λιτότητας για την αποφυγή της χρεοκοπίας, οδήγησε και οδηγεί σε περιορισμό των κερδών των επιχειρήσεων μέχρι και την αναστολή λειτουργίας κάποιων από αυτές, κατά συνέπεια η εκδοχή ικανού ρυθμού επενδύσεων από επιχειρηματικά κέρδη, φαίνεται μειωμένης σημασίας και δυνατότητας.
Πέραν των δύο προαναφερθέντων απόψεων, η εγχώρια μετακίνηση κεφαλαίων από τη μία θέση στην άλλη, π.χ. να περιορισθεί η κατανάλωση ( κι άλλο;) για να μεταφερθούν χρήματα στην αποταμίευση, συρρικνώνει περαιτέρω τη ζήτηση και βαθαίνει την ύφεση, μέχρι οι πραγματοποιούμενες επενδύσεις να ολοκληρωθούν και να μπούν στην παραγωγική διαδικασία.
Ποια μπορεί να είναι η έξοδος από αυτό το τέλμα;
Η απάντηση δυστυχώς είναι μία και δεν εξαρτάται πλέον από τις δυνατότητες του εγχώριου εθνικού εισοδήματος, ούτε από τη δική μου ιδεολογία περί κρατικής παρέμβασης. Στα πλαίσια του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί σήμερα και με τις παγκόσμιες οικονομικές συμφωνίες όπως ισχύουν, είναι ουτοπία να σκέφτεται κάποιος την εκδοχή μιας αυτόνομης και αυτοπροσδιορισμένης πορείας, ως μοναχικός καβαλάρης ανάμεσα σε γίγαντες.
Η απάντηση για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης, είναι η εισαγωγή πρόσθετων αυτόνομων κεφαλαίων, έξω από τις υπάρχουσες δυνατότητες του τρέχοντος εγχώριου εθνικού εισοδήματος.
Τα χρηματικά κεφάλαια που διατίθενται στη χώρα μας με τους τελευταίους γνωστούς και ογκώδεις δανεισμούς, είναι απαραίτητα για την αποφυγή της πτώχευσης και τη ρύθμιση των υπέρογκων δανείων, δεν υπάρχουν πλεονάσματα για επενδύσεις. Ποιες είναι οι πηγές πρόσθετων αυτόνομων εξωγενών κεφαλαίων;
-α) Επενδύσεις ξένων κεφαλαίων στη χώρα.
-β) Αξιοποίηση των διαθέσιμων κεφαλαίων του ΕΣΠΑ. Εδώ να επισημάνουμε
την δυσκολία που προκύπτει από την υποχρέωση της Ελλάδας να
συμμετέχει και αυτή με υψηλό ποσοστό σε όλα τα έργα. Και διαθέσιμα
χρηματικά κεφάλαια από τον προϋπολογισμό δεν υπάρχουν. Ας ελπίσουμε
ότι θα έχει αίσιον τέλος η συζήτηση που άρχισε με τους Ευρωπαίους ε
ταίρους για την κατάργηση αυτής της υποχρέωσης, ώστε να απορροφηθούν
γρήγορα τα σημαντικά κεφάλαια του ΕΣΠΑ.
-γ) Τα πρόσθετα κεφάλαια που μπορεί να εξασφαλισθούν από περιουσιακά
Στοιχεία του Ελληνικού δημοσίου, που ενέχουν τη δυνατότητα
αξιοποίησης, θα οδηγηθούν αναγκαστικά σε αποπληρωμές μέρους του
χρέους, άρα μένουν οι δύο πρώτες.
Γιατί τα πρόσθετα αυτόνομα κεφάλαια (εξωγενή) είναι καταλυτικής σημασίας; Επειδή η μακροοικονομική θεωρία του πολλαπλασιαστή επενδυτικής δαπάνης και η οικονομική εμπειρία διδάσκει ότι μία επένδυση εξωγενής έχει πολλαπλάσια επίδραση στην αύξηση του εγχώριου εθνικού εισοδήματος και στην απασχόληση.
Μία τέτοια αυτόνομη εξωγενής επένδυση, έστω 1000 ευρώ, μετατρέπεται σε εισόδημα στα χέρια εκείνων που παίρνουν μέρος στην ανέγερσή της. Σε μία δεύτερη φάση αυτοί καταναλώνουν το εισόδημα αυτό στην αγορά σε ποσοστά κατά προσέγγιση 70-75 %, δηλαδή 750 ευρώ. Σε τρίτη φάση τα 750 ευρώ δαπανώνται στην αγορά κατά 75% δηλαδή 562 ευρώ. Αυτό συνεχίζει μέχρι να τείνει στο μηδέν. Τελικά για να μην σας ταλαιπωρώ με οικονομετρία, μία εξωγενής επένδυση επιφέρει αύξηση στο εγχώριο εθνικό εισόδημα 3,5-4 φορές μεγαλύτερη από την αξία της.
Μία μελέτη του ΙΟΒΕ για τα σημερινά δεδομένα στην Ελλάδα ανεβάζει τη δυναμική αυτού του συντελεστή πολλαπλασιασμού του εισοδήματος στο 5,
επειδή το ποσοστό κατανάλωσης του εισοδήματος είναι αρκετά πάνω από το 75 %. Καταλήγουμε ότι αν γίνει μία ξένη επένδυση στην Ελλάδα ύψους 5 δισ. θα έχει αυξητική επίδραση στο ΑΕΠ περίπου 20 δισ.
Είναι κατεπείγον επομένως να προταθούν επενδυτικά σχέδια σε εξωγενή επενδυτικά κεφάλαια, και να επιτύχει η συζήτηση με τους Ευρωπαίους για την απαλλαγή της Ελλάδας από τη συμμετοχή της στο ΕΣΠΑ σε αυτή τη φάση.
Αν προσθέσουμε σε αυτά και τον παράγοντα της «οικονομικής» ψυχολογίας, δηλαδή το «κλίμα» που δημιουργείται σε μία τέτοια περίπτωση,
αντιλαμβανόμαστε τη σημασία των παραγόντων αυτών για την επανεκκίνηση της οικονομίας. Διαφορετικά θα περιφερόμαστε γύρω από τον εαυτό μας και θα μαλώνουμε για το μοίρασμα μιας «πίτας» που δεν έχουμε, αλλά που πρέπει οπωσδήποτε να δημιουργήσουμε για το εισόδημα και την απασχόληση.
