Κατά τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 διδάσκαμε από σχολικό εγχειρίδιο ως κατ’ εξοχήν αξιόλογες τις περί δημοκρατίας απόψεις των γνωστών επτά σοφών του παλαιού Ελληνισμού. Άλλωστε σχεδόν όλοι τους δεν ήταν απλά και μόνο στοχαστές αλλά ανέπτυξαν και πολιτική δράση δεδομένου μάλιστα ότι οι όροι πολιτικός και πεπαιδευμένος ήταν ταυτόσημοι. Έζησαν δε στο μεταίχμιο τυραννικών πολιτευμάτων και δημοκρατικών και διετύπωσαν εκ προσωπικής πείρας τα σχετικά κριτήρια.
Ο Σόλων ο Αθηναίος λοιπόν είπε ότι «πόλις άριστα πράττει και μάλιστα σώζει την δημοκρατίαν, εν ή τον αδικήσαντα... οι μη αδικηθέντες προβάλλονται και κολάζουσι» (αυτή η πόλη ευτυχεί πάρα πολύ και διασώζει τέλεια τη δημοκρατία, στην οποία τον άδικο οι μη αδικηθέντες καταγγέλλουν και τιμωρούν). Αυτό βέβαια προϋποθέτει ευαισθησία και επαγρύπνηση σχετικώς με τη δράση των πονηρών εις βάρος συμπολιτών μας.
Δεύτερος ο Βίας ο Πριηνεύς είπε ότι «κρατίστη δημοκρατία, εν ή πάντες ως τύραννον φοβούνται τον νόμον» (ισχυρότατη δημοκρατία είναι αυτή στην οποία όλοι φοβούνται το νόμο, όπως τον τύραννο).Ούτε αυτό ισχύει σήμερα που πολλοί ποδοπατούν τους νόμους και το Σύνταγμα και μάλιστα εκπαιδευτικοί!
Ο δε Θαλής ο Μιλήσιος όρισε ως σταθερή δημοκρατία «την μήτε πλουσίους έχουσαν άγαν, μήτε πένητας πολίτας» (αυτήν που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους πολίτες ούτε πολύ φτωχούς), ώστε να μην μπορούν κάποιοι με χρηματισμό να επηρεάζουν τα πολιτικά πράγματα. Η παρούσα κατάσταση όμως πόρρω απέχει από το πολιτικό κριτήριο του Θαλή, εξ ου και οι φαυλότητες και αθλιότητες. Και ο Περίανδρος ο Κορίνθιος τόνιζε την επιβολή της αρετής έναντι της κακίας ως κριτήριο υγιούς δημοκρατίας. Δυστυχώς σήμερα ούτε στην εκπαίδευση υφίσταται συστηματική διδασκαλία περί αρετής ως προϋποθέσεως υγιούς δημοκρατίας και ευδαιμονίας.
Ο δε Κλεόβουλος ο Ρόδιος επισήμανε ότι λειτουργεί ορθά το δημοκρατικό πολίτευμα, εφόσον «φοβούνται οι πολιτευόμενοι τον ψόγο περισσότερο και από το νόμο» αλλά δυστυχώς πολλοί πλέον ούτε τον ψόγο ούτε το νόμο ευλαβούνται, μάλλον δε και χλευάζουν! Συναφώς ο Χείλων ως Λάκων εκτίμησε ότι «αρίστη πολιτεία είναι αυτή που υπακούει στους νόμους μάλλον παρά στους ρήτορες».
Τέλος, ο Πιττακός ο Μυτιληναίος απεφάνθη ότι «κρατίστη δημοκρατία όπου τοις πονηροίς ουκ έστιν άρχειν» (ισχυροτάτη δημοκρατία όπου δεν επιτρέπεται στους πονηρούς να καταλαμβάνουν αξιώματα).
Αυτό κι αν ισχύει σήμερα! Διότι στην εποχή μας μάλλον «τοις αγαθοίς και φρονίμοις ουκ έστιν άρχειν». Βεβαίως το Σύνταγμα (άρθρο16) επιτάσσει «η εκπαίδευση να διαπλάθει ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες» και μολονότι δεν υφίσταται στο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρία περί διαπλάσεως ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών, ευελπιστούμε ότι θ’ ανανήψουν στο Υπουργείο Παιδείας και θα προσαρμόσουν τον πληροφοριακό χαρακτήρα της τωρινής εκπαιδεύσεως (έδοξε και η φλυαρία παίδευσις είναι) προς τον μορφωτικό της Παιδείας που ορίστηκε ως «παίδων ολκή και αγωγή προς τον ορθόν λόγον».
* Ο Ι. Ν. Ηλιούδης είναι δρ. Φιλολογίας, υπηρετεί στη Μ.Ε. ως σύμβουλος Φιλολόγων Μαγνησίας.
