Tην αδιάσπαστη αλυσίδα της ρητορικής τέχνης από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο, αλλά και τη συνέχειά της μέχρι τις μέρες μας στα έδρανα των δικαστηρίων και του Κοινοβουλίου, αναδεικνύει ο Δρ. Βυζαντινής Φιλολογίας του ΑΠΘ, εκλεκτός συνάδελφος και αγαπητός φίλος Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης, με ένα σπουδαίο επιστημονικό του πόνημα στο τομέα της βυζαντινής ρητορικής, το οποίο αφού απετέλεσε θέμα της διδακτορικής του διατριβής έχει ήδη λάβει τη μορφή επιστημονικού εγχειριδίου.
Πρόκειται για το βιβλίο «Λόγοι στην ανακομιδή των λειψάνων του Ιωάννου του Χρυσοστόμου – Συμβολή στη μελέτη της ταφικής επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών», που εκδόθηκε από το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ και το οποίο θα παρουσιαστεί στην πόλη μας, στο πλαίσιο εκδήλωσης που συνδιοργανώνουν η Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου και ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Λαρισαίων, την ερχόμενη Πέμπτη, 27 Ιανουαρίου και ώρα 7 μ.μ., στο «Χατζηγιάννειο» πνευματικό κέντρο.
Σκοπός της εξαιρετικής αυτής μελέτης είναι η συνεισφορά στο χώρο της επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών μέσα από την εξέταση και μελέτη των εγκωμιαστικών λόγων που εκφωνήθηκαν από τους βυζαντινούς ρήτορες με αφορμή την ανάμνηση του γεγονότος της ανακομιδής του λειψάνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου από τα Κόμανα του Πόντου στην Κωνσταντινούπολη (27 Ιανουαρίου 428).
Στο πρώτο και μεγαλύτερο σε έκταση μέρος του βιβλίου εξετάζονται οι λόγοι
(των Κοσμά Βεστίτωρα, Νικήτα Δαβίδ Παφλαγόνα, Κωνσταντίνου Ζ’ του Πορφυρογεννήτου, Συμεών Μεταφραστή, κ.α) που είναι αφιερωμένοι στην ανακομιδή του λειψάνου του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ενώ στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα σχήματα λόγου και τα εκφραστικά μέσα που έχουν εντοπιστεί από τον συγγραφέα στους συγκεκριμένους λόγους. Σε αυτά ανήκουν τα σχήματα λέξεων, τα σχήματα διανοίας, οι λεκτικοί τρόποι ως μέσο έκφρασης, τα σχήματα τα σχετικά με τη συντακτική ακολουθία ή γραμματική συμφωνία των όρων μέσα σε ένα μικρό μέρος περιόδου γραπτού λόγου ή σε μια πρόταση και οι σύνθετες λέξεις. Η μελέτη τους επιτρέπει να αντιληφθούμε τη γλώσσα των κειμένων στη ρητορική τους διάσταση.
Με το έργο του αυτό ο συγγραφέας δεν προσεγγίζει τους εγκωμιαστικούς λόγους από θεολογικής πλευράς, αλλά επιχειρεί μέσα από τη διεισδυτική ιστορικοφιλολογική του ματιά να τεκμηριώσει και αναδείξει την ιστορική συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον βυζαντινό. Μια συνέχεια για την ύπαρξη της οποίας παραπέμπει αποδεικτικά στην περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας και της εμφάνισης του Χριστιανισμού χρονική περίοδο κατά την οποία οι εκπρόσωποι της ρητορικής γνωρίζουν και εφαρμόζουν τους κανόνες της κλασσικής ρητορικής. Οι συγγραφείς και ρήτορες των πρώτων χριστιανικών αιώνων, π.Χ. ο Ερμογένης, ο Αφθόνιος και ο Μένανδρος, στους οποίους παραπέμπει ο συγγραφέας, ακολουθούν τους συγκεκριμένους κανόνες. Επίσης, οι εκκλησιαστικοί ρήτορες μιμούνται πρότυπα των αρχαίων. Αναγεννούν κυρίως την επιδεικτική ρητορική, επιδεικνύοντας τη ρητορική τους δεινότητα για να διατηρήσουν την προσοχή του ακροατηρίου και όχι να πείσουν, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας. Χαρακτηριστικά είναι και τα παραδείγματα για τη χρήση της κλασσικής ρητορικής από μεγάλες άγιες μορφές της Χριστιανοσύνης, όπως του (έχοντος εξαιρετική θεολογική, αλλά και πλούσια θύραθεν παιδεία) Μεγάλου Βασιλείου, ο οποίος, όπως προκύπτει από επιστολές προς το δάσκαλό του Λιβάνιο, ενώ απορρίπτει τη θρησκεία των εθνικών, ταυτόχρονα αποδέχεται και εφαρμόζει τους γραμματικούς κανόνες της αττικής διαλέκτου και τα ποικίλα ρητορικά της σχήματα.
* Η εις βάθος προσέγγιση του θεμάτος, μέσω μιας εξαντλητικής αναδίφησης του αρχειακού υλικού και η άκρα επιστημονική επιμέλεια του Χαράλαμπου Στεργιούλη στη σύνθεση της εργασίας, απέδωσε ένα εξαιρετικό επιστημονικό έργο. Είναι βέβαιο ότι το βιβλίο θ’ αποτελέσει ένα πολύτιμο βοήθημα τόσο για τους εκπαιδευτικούς – φιλολόγους και θεολόγους – όσο και ευρύτερα για τους μελετητές της βυζαντινής ρητορικής.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι ιστορικός θεολόγος (Μ.Sc.), καθηγητής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γυμνάσιο Δομενίκου)
