«Όλοι λένε ψέματα,
αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα,
γιατί κανένας δεν ακούει»
(Από Graffiti)
Ο ανώνυμος που το κατέθεσε θα μπορούσε να τροποποιήσει την κριτική ειρωνεία του πιο εύστοχα αν, με αυτοσαρκασμό, συμπεριελάμβανε και τον εαυτό του λ.χ. σε μια άλλη εκδοχή: «Όλοι λέμε ψέματα, αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα, γιατί κανένας μας δεν ακούει». Το... αντικλείδι, το πασπαρτού που ανοίγει διαύλους κατανόησης, αλληλοκατανόησης ακριβέστερα, είναι παλιό, πολύ παλιό. Και μάλιστα ελληνικής (τι άλλο;...) επινόησης: «Επιμενίδης έφα: Πας Κρης ψεύτης. Αλλά Επιμενίδης, Κρης».
Μετά, μια σταγόνα λογικής φτάνει για να αναταράξει το πλάσμα της γενίκευσης που τόση θαλπωρή προσφέρει. Δηλαδή, το κοινώς λεγόμενο ‘τσουβάλιασμα’. Η δράση του είναι καταλυτική. Με διπλό τρόπο. Ενώ ανακουφίζει από το βάρος της αυτοκριτικής, συγχρόνως αποπροσανατολίζει σε δυσδιάκριτη στόχευση. Παρέχει έτσι ευκολία και ταχύτητα στην αναζήτηση σκοπών, το επόμενο στάδιο.
Η πολιτική ατμόσφαιρα επαναφέρει στην επικαιρότητα ένα παλιό, ανθεκτικό όμως, λογοπαίγνιο:
Ο Γιώργος, ο Γιάννης και ο Κώστας λένε πως
ο Κώστας, ο Γιάννης και ο Γιώργος είναι ψεύτες.
Όλοι τους είναι πολιτικοί.
Άρα, όλοι οι πολιτικοί είναι ψεύτες.
Αν, όμως, ψεύδονται όλοι,
τότε είναι ψέμα ο ισχυρισμός τους
ότι όλοι ψεύδονται.
Άρα, λένε αλήθεια πως όλοι οι πολιτικοί ψεύδονται.
(Και πάει λέγοντας...)
Ακροβατώντας στο τεντωμένο σχοινί της λογικής, ο σχοινοβάτης-πολίτης κινδυνεύει. Και από...πτώση, σε νάρκη ακρισίας, αλλά και από απώλεια ισορροπίας. Εκείνης της ισορροπίας, μεταξύ σκοπών-μέσων, που είναι η πεμπτουσία ενός πολιτεύματος. Η μόνη του άμυνα είναι η διαρκής κριτική εγρήγορση. Γιατί, όσο και αν είναι τυπικά δεδομένο, έως και αυτονόητο, ότι δικαιούται και οφείλει να κρίνει, αυτό παραγνωρίζεται, ή υποβαθμίζεται. Αν δεν υπονομεύεται... Σ’ αυτή τη διαρκή αμάχη που, εξ ορισμού, μας συντάσσει η κοινοβουλευτική δημοκρατία, με τις εξάρσεις της σε ώρες κρίσης και τις υφέσεις της σε ομαλές περιόδους, ο έλεγχος της αξιοπιστίας είναι θεμελιακός. Αξιόπιστοι θεσμοί; Αξιόπιστος πολιτικός λόγος; Αξιόπιστοι πρόσωπα; Αξιόπιστες πολιτικές πρακτικές; Με ποια μέτρα κρίσης και κριτήρια αξιολόγησης; Είτε το θέλουμε, είτε όχι, είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε υποχρεωμένοι να καταπιαστούμε με όλους τους σπονδύλους, έναν-έναν, που αρθρώνουν τη ραχοκοκαλιά της πολιτικής.
Ειδικά για την αντιμετώπιση του ψεύδους, από το αμυντικό του οπλοστάσιο ο πολίτης μπορεί να ανασύρει μνήμες της τρέχουσας δημοκρατικής του εμπειρίας, αλλά και ιστορικές... εναποθέσεις. Μια από αυτές, όπως την κατέγραψε ένας (τυχερός...) φίλος, θεράπων της αρχαιολογικής γραμματείας: «Τοις άρχουσιν δη της πόλεως, είπερ και τισίν άλλοις, προσήκει ψεύδεσθαι ή πολεμίων ή πολιτικών ένεκα, επ’ ωφελεία της πόλεως» («Πολιτεία» του Πλάτωνα). Ή... αλλιώς, πιο ελεύθερα, και με όλον τον κίνδυνο να απαξιωθεί το κείμενο του μεγάλου φιλόσοφου: «Στους άρχοντες της πολιτείας ανήκει το δικαίωμα να μεταχειρίζονται το ψέμα για να ξεγελάσουν ή εχθρούς ή πολιτικούς, για το καλό της πόλης». Μετά από δυο χιλιετίες, η ιστορία, ελληνική και διεθνής, μπορεί να καταγράψει πάμπολλους... «πλατωνιστές», άξιους μαθητές του φιλόσοφου, εφαρμοστές ειδικά αυτού του μικρού αποσπάσματος...
Αν και στερούμαι φιλολογικής παιδείας, υποψιάζομαι ότι η απόδοση της φράσης στα νεοελληνικά αποκρύπτει μια...παγίδα, όχι και τόσο ευχάριστη. Εκείνο το «τισίν άλλοις» δεν διαβάζεται άνετα. Ποιοι μπορεί να είναι αυτοί οι...άλλοι, που πρέπει να ψεύδονται; Λίγοι ή πολλοί; Κι αν είναι οι πάρα πολλοί, κατά πού κάνουμε;... Πρώτη σκέψη: αν δεν αρέσει η γενίκευση απορρίπτεις τον Πλάτωνα, αντί να αλλάξεις μυαλά. Δεύτερη σκέψη: Αν πάλι, κάτι θε να πει, αξίζει μια αναζήτηση. Όχι στα δύσκολα τα φιλοσοφικά, αλλά στα καθημερινά, τα συνηθισμένα, τα... δικά μας ψέματα.
Στο τέλος, λοιπόν, της προηγούμενης χρονιάς δημοσιεύθηκαν στις οικονομικές σελίδες των εφημερίδων τα επεξεργασμένα στατιστικά στοιχεία για τα εισοδήματα που δηλώθηκαν στην Εφορία (2008). Ίδιες κατανομές, ίδιες αναλογίες, σχεδόν απαράλλαχτες με εκείνες προηγούμενων ετών. Φοροδέσμιοι και φοροαποφεύγοντες σε συνεχή αντιδιαστολή (και αδήλωτη αντιπαλότητα...). Γνωστά πράγματα και... αποδεκτά, διαρκώς. Εκείνο, όμως, που έλκει τον κριτικό σχολιασμό είναι ότι 4,7 εκατομμύρια νεοέλληνες, κατά δήλωσή τους (!!!), ζουν στο όριο της φτώχειας με εισόδημα κάτω των 10.000 ευρώ. Επειδή, από εμπειρική παρατήρηση, αυτό δεν φαίνεται αληθινό, εκτιμάται ότι πολλοί από τα 4,7 εκατομμύρια πράγματι δυσπραγούν και «τισίν άλλοι», απλά ψεύδονται, δηλώνοντας όμως υπεύθυνα κ.λπ. Και εδώ γεννιέται το μεγάλο ερώτημα, του οποίου την απάντηση όλοι, μα όλοι, τη γνωρίζουμε: «επ’ ωφελεία» ποιών;...
Επαληθεύεται, άλλη μια φορά, ο αείμνηστος Θανασάκης Κανελλόπουλος: «Υπάρχουν τα μικρά ψέματα, τα μεγάλα και τα... στατιστικά». Αυτό, για να υπάρξει μια κάποια ισορροπία κατανομής ψεύδους μεταξύ αρχόντων και αρχομένων... Αλλά και για να σημειωθεί ένα παρήγορο στοιχείο ωριμότητας: μπορεί να συνηθίσαμε στα ψέματα, αλλά οι ανακρίβειες ενοχλούν σφόδρα, αφού... κοστίζουν.
xatzis@hotmail.com
