Από τον Νίκο Φασούλα
Συνήθως όταν κάνουμε αναφορά στον πολιτισμό μιας χώρα εννοούμε την ιστορικότητα, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά της. Μέσα σ’ όλα αυτά όμως ξεχνούμε κάτι εξίσου σημαντικό. Δείγμα πολιτισμού για μια χώρα αποτελεί και η συμπεριφορά μεταξύ των πολιτών της. Σ’ αυτό το τελευταίο θα ήθελε να σταθώ ιδιαίτερα.
Στη χώρα μας ο χώρος της αναπηρίας έχει γνωρίσει διαχρονικά το σκληρό πρόσωπο της κοινωνίας. Μέσα από συμπεριφορές κοινωνικού στιγματισμού, αδιαφορίας και προκατάληψης, είναι σίγουρο πως ένα μεγάλο μέρος των πολιτών με αναπηρία θα καταλήξει και πάλι στο μηδέν, δηλαδή την πλήρη κοινωνική περιθωριοποίηση.
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει η κοινωνία μας προκειμένου να καλλιεργηθεί μία πολιτισμένη συμπεριφορά και στάση απέναντι στους πολίτες με αναπηρίες είναι η καταπολέμηση της προκατάληψης καθώς και όλων των διακρίσεων που υπάρχουν σε βάρος τους.
Το δεύτερο και σημαντικότερο βήμα είναι η ανάπτυξη ενός κλίματος αποδοχής της διαφορετικότητας. Θα πρέπει δηλαδή να γίνει κατανοητό ότι η αναπηρία είναι μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και ότι αποτελεί έναν διαφορετικό τρόπο ζωής όπως αυτός που βιώνουν χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά στον αγώνα για την επιβίωση.
Για να γίνουν εφικτά τα παραπάνω δύο βήματα θα πρέπει να υπάρξει μία συντονισμένη πολιτική η οποία θα έχει ως θεμέλιό της τους εξής παράγοντες:
1ον: Εκστρατείες ενημέρωσης: Προκειμένου να καταπολεμηθεί η προκατάληψη είναι χρήσιμο κάθε βαθμίδα πολιτικής ηγεσίας σε συνεργασία με όλους τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών να συντονίσουν εκστρατείες ενημέρωσης του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ατόμων με αναπηρία. Μ’ αυτό τον τρόπο η αναπηρία θα γίνει αντιληπτή ως ένας ισότιμος, ενεργός τρόπος ζωής και θα πάψει να θεωρείται ένας τρόπος ζωής κατώτερων δυνατοτήτων.
Σημαντική σ’ αυτή την προσπάθεια θα είναι και η συμβολή των Μ.Μ.Ε. αναδεικνύοντας θετικά την αναπηρία, και τους πολίτες που τη βιώνουν χρήσιμους για τη δημιουργία μια κοινωνίας ίσων πολιτών και ευκαιριών.
2ον: Εκπαίδευση: Δεδομένου ότι οι ίσες ευκαιρίες και η κοινωνική ένταξη διασφαλίζονται για όλους τους πολίτες μέσα από την εκπαίδευση τα άτομα με αναπηρία σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να στερηθούν του δικαιώματος αυτού. Είναι αλήθεια ότι το 2008 ψηφίστηκε νομικό πλαίσιο που καθιστά υποχρεωτική την εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία. Ο νόμος όμως αυτός παραμένει «γράμμα κενό» καθώς περίπου 180.000 παιδιά με αναπηρία παραμένουν χωρίς τη στοιχειώδη εκπαίδευση. Η απουσία της επαρκούς υλικοτεχνικής υποδομής και πλήρους προσβάσιμου εκπαιδευτικού υλικού προσιτού σε κάθε μορφή αναπηρίας ευθύνεται γι’ αυτό. Η παρούσα κατάσταση θα μπορούσε να βελτιωθεί με τη χρήση ενός άρτια δομημένου τεχνολογικού συστήματος το οποίο θα μπορούσε να προσφέρει επαρκή γνώση στο άτομο και ταυτόχρονα θα κάλυπτε και όλες τις αδυναμίες του πάνω στην εκπαίδευση εξαιτίας της αναπηρίας. Εννοείται, πως ένα τέτοιο τεχνολογικό επίτευγμα, μια κοινωνία που θέλει να πιστεύει σ’ ένα δημόσιο σχολείο ανοιχτό για όλους θα πρέπει να είναι έτοιμη ανά πάσα στιγμή να το παρέχει δωρεάν.
3ον: Περιβάλλον: Σε μία λειτουργική κοινωνία απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δημιουργία ενός προσβάσιμου δομημένου περιβάλλοντος. Τα υφιστάμενα εμπόδια με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα άτομα με αναπηρίες στην προσπάθειά τους να αποτελέσουν ενεργά μέλη της κοινωνίας έχουν ως συνέπεια τη στέρηση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας τους καθώς και της πλήρης άσκησης των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους. Το λάθος ξεκινάει από το παρελθόν όπου οι κοινωνίες δομούνταν με πρότυπο τον άνθρωπο με αρτιμέλεια. Για να μπορέσει να ξεπεραστεί η υπάρχουσα κατάσταση θα πρέπει η πολιτεία να αναπτύσσει οδηγίες, πρότυπα και νομοθεσία που να ενθαρρύνουν την κατασκευή δημόσιων, εσωτερικών και υπαίθριων χώρων προσιτών στα άτομα με αναπηρία. Επιπλέον, όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα που είναι υπεύθυνα για την κατάρτιση επιστημών που διαχειρίζονται το δομημένο περιβάλλον θα πρέπει να προωθούν την αρχή της προσπελασιμότητας διδάσκοντας ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό που την αφορά.
Εννοείται πως η προσβασιμότητα στο φυσικό, δομημένο περιβάλλον πρέπει να συνοδεύεται και από προσβάσιμα μέσα μεταφοράς δημόσια και ιδιωτικά.
4ον: Ενημέρωση και επικοινωνία: Εάν θέλουμε τα άτομα με αναπηρία να μπορούν να ασκούν ενεργά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και να μπορούν να έχουν επιλογές για τη ζωή τους, είναι σημαντικό να υπάρχει μια επαρκής ενημέρωση σχετικά με τις υπηρεσίες και τα προγράμματα που τους αφορούν μέσω ενός καλού συστήματος επικοινωνίας, ξεκινώντας πάντα από το δημόσιο τομέα ο οποίος θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο και για τον ιδιωτικό.
Σήμερα υπάρχουν κάποια τέτοια δείγματα επικοινωνίας φιλικά προς τα άτομα με αναπηρία. Η γραφή braille, η νοηματική γλώσσα κ.ά. είναι κάποια καλά παραδείγματα, χρειάζονται όμως πολλά παραπάνω.
5ον: Εργασία: Η απασχόληση τέλος αποτελεί τον πιο ουσιαστικό τρόπο κοινωνικής ένταξης των ατόμων με αναπηρία. Δυστυχώς όμως αυτό είναι και το μεγαλύτερο «αγκάθι» της κοινωνίας μας. Τα ποσοστά απασχόλησης των ατόμων αυτών είναι ακόμα χαμηλά σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αν θέλουμε λοιπόν να πιστεύουμε πραγματικά σε μία κοινωνία ίσων ευκαιριών θα πρέπει η πολιτεία να θωρακίσει τα επαγγελματικά δικαιώματα τους καταπολεμώντας τις όποιες διακρίσεις εξαιτίας της αναπηρίας τους. Χρειάζεται επίσης να διευρύνει τις επαγγελματικές τους ευκαιρίες και πέραν του γνωστού πλέον Ν. 2643/98 ο οποίος μπορεί να κατοχυρώνει επαγγελματικά τα άτομα και τις οικογένειές τους είναι όμως ένας νόμος «βιτρίνα», καθώς οι δυσκολίες και τα κενά που παρουσιάζει στην εφαρμογή του τον καθιστούν ανενεργό. Ίσως είναι καιρός η πολιτεία να θεσπίσει ένα νομικό πλαίσιο που θα δίνει τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρία να συμμετέχουν στις προκηρύξεις του Α.Σ.Ε.Π. μέσω μίας μεθόδου αξιολόγησης προσιτής στην κάθε μορφή αναπηρίας.
Τα όσα ανέφερα στο παρόν άρθρο αποτελούν κατά τη γνώμη μου την αρχή της χάραξης μιας σωστής πολιτικής για μια κοινωνία ισονομίας και ισοπολιτείας, υψηλών ιδανικών και πολιτισμένης συμπεριφοράς. Ίσως στην περίοδο οικονομικής κρίσης που διανύουμε όλα τα παραπάνω να είναι λίγο δύσκολο να πραγματοποιηθούν τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Σ’ αυτή την περίπτωση θα πω κάτι που λέει πολύ σοφά ο λαός μας: Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία.
Το προσωπικό μήνυμα που θα ήθελα να περάσω γράφοντας τον επίλογο αυτού του άρθρου είναι πως αν δούμε τα πράγματα μέσα από μια ώριμη ματιά θα καταλάβουμε πως ανάπηροι άνθρωποι δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όμως ανάπηρες κοινωνίες και είναι εκείνες που το μεγαλύτερό τους «ταλέντο» είναι να επικεντρώνονται στις φυσικές αδυναμίες των άλλων και να τις κατακρίνουν.
Δεν θέλω να πιστέψω πως η δική μου είναι μία από αυτές. Οι Έλληνες τιμώντας το βαρύ φορτίο πολιτισμού και ιστορίας που φέρουμε οφείλουμε να κάνουμε τη διαφορά.
«Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή την 3η Δεκέμβρη-Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρίες».
Ο Νικόλαος Αλ. Φασούλας είναι Οικονομολόγος, Σύμβουλος της 4ης Δημοτικής Κοινότητας του Δ. Λαρισαίων
