Από τον Κων/νο Α. Οικονόμου
Ο ΜYΘΟΣ: Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Νάρκισσος ήταν ένας νεαρός, γιος της νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού, που ήταν τόσο όμορφος ώστε όλες οι νύμφες να τον θέλουν για σύντροφό τους. Ο ίδιος όμως ήταν τόσο υπερόπτης και αλαζών που τις απέρριπτε όλες. Μεταξύ των... θυμάτων του ήταν και η νύμφη Ηχώ η οποία, απελπισμένη καθώς ήταν με τον έρωτά της, τον καλούσε συνεχώς έως ότου η φωνή της έσβησε και ακούγονταν πλέον μόνο οι τελευταίες συλλαβές του ονόματός του. Το τραγικό τέλος του Νάρκισσου όμως είναι αυτό που κάνει την ιστορία του πολύ ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερα αλληγορική. Μια μέρα, καθώς περιφερόταν στον ποταμό ο Νάρκισσος πρόσεξε το είδωλό του στο νερό. Ήταν το πιο όμορφο πρόσωπο που είχε δει. Έτσι, ερωτεύτηκε σφοδρά το είδωλό του και καθόταν με τις ώρες και το θαύμαζε, ενώ ταυτόχρονα παραπονιόταν που το πρόσωπο μέσα στο νερό δεν του μιλούσε, παρά μόνο τον κοιτούσε. Ο Νάρκισσος περνούσε ώρες, μέρες ολόκληρες μη κάνοντας τίποτα άλλο παρά το να θαυμάζει την ομορφιά του στο ποτάμι. Αλλά δυστυχώς αυτό του το πάθος του κόστισε την ίδια του τη ζωή, γιατί μια μέρα, στην προσπάθειά του να φιλήσει αυτό που θεωρούσε πως ήταν νύμφη, έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε. Αυτός λοιπόν ήταν ο Νάρκισσος της μυθολογίας ο οποίος έδωσε -και όχι άδικα- το όνομά του σε μια σύγχρονη ψυχολογική διαταραχή προσωπικότητας. Η ιστορία του μας λέει πολλά για τα χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής.
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ: α) Έντονο αίσθημα υπεροψίας και μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του/της. β) Φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ομορφιάς, ευφυΐας, κτλ. γ) Θεωρεί τον εαυτό του/της ξεχωριστό και μοναδικό και πιστεύει πως οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να τον/την καταλάβουν είναι άτομα επίσης ξεχωριστά. Εκδηλώνει περιφρόνηση για όσους νιώθει πως είναι κατώτεροι. δ) Απαιτεί τον θαυμασμό των άλλων. ε) Αναμένει ξεχωριστή εξυπηρέτηση από τρίτους και απαιτεί όλοι να συμφωνούν με τις προσδοκίες του/της.
στ) Είναι άτομο ιδιαίτερα «καπάτσο» το οποίο εκμεταλλεύεται τους άλλους με κάθε μέσο ώστε να επιτύχει το σκοπό του. ζ) Αδυνατεί να τα κατανοήσει τα συναισθήματα των άλλων και γι’ αυτό αδιαφορεί. η) Είναι πολύ ζηλόφθονος με τους άλλους και το δικαιολογεί πιστεύοντας πως και οι άλλοι είναι πολύ ζηλόφθονες απέναντί του/της. θ) Είναι αλαζόνας και υπερόπτης απέναντι στους άλλους. Εμφανίζεται σαν σκληρός ή ασυγκίνητος ι) Θέτει μη ρεαλιστικούς (εξωπραγματικούς) στόχους ενώ πληγώνεται εύκολα και να βιώνει απόρριψη.
Όπως γίνεται εμφανές, το κύριο χαρακτηριστικό του ναρκισσιστή είναι η αλαζονεία, το αίσθημα ανωτερότητας και ότι τα άτομα αυτά είναι ανίκανα να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές, που θα φτάσουν να πληγώσουν τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους μόνο και μόνο για να καταφέρουν να πετύχουν τον στόχο τους, ή για να εκδικηθούν κάποιον που φαντασιώνονται ότι θέλει το κακό τους. Αυτό όμως που θα πρέπει να καταλάβουμε για τους ναρκισσιστές είναι πως δεν είναι ακριβώς εγωιστές. Γιατί ο εγωκεντρικός ή απλά εγωιστής, είναι ο άνθρωπος ο οποίος θέλει να έχει όλα τα «φώτα» πάνω του, δηλαδή να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους ενώ ο νάρκισσος είναι ερωτευμένος με την προσωπικότητά του και την ιδέα που έχει γι' αυτή, παρά με τον ίδιο του τον εαυτό. Όπως ακριβώς ο μυθικός Νάρκισσος, έτσι και αυτοί είναι παθολογικά ερωτευμένοι με το είδωλο στον “καθρέφτη” τους και θυσιάζουν τα πάντα για να το διατηρήσουν. Στην πραγματικότητα, ανήμποροι να δεχτούν τον εαυτό τους ως έχει, με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του, αναλώνουν όλη τους την ενέργεια στη διατήρηση του κοινωνικού τους προφίλ και είναι έτοιμοι να βρουν εξιλαστήρια θύματα όταν πιστεύουν πως η εικόνα αυτή έχει αμαυρωθεί με κάποιο τρόπο. Πολύ συχνά η εφηβεία δείχνει τα πρώτα σαφή μηνύματα του ναρκισσισμού. Έτσι ένας νάρκισσος για παράδειγμα, μη μπορώντας να ανεχτεί ούτε ένα “β΄”, στην βαθμολογία του, ακόμη και αν όλα τα υπόλοιπα μαθήματα τα έχει περάσει με “Άριστα”, θα φροντίσει να δημιουργήσει μια ολόκληρη θεωρία συνωμοσίας και έντονης ζηλοφθονίας από πλευράς του καθηγητή που “τόλμησε” να μην του βάλει τον μέγιστο δυνατό βαθμό και μπορεί να γίνει ακόμη και έντονα εκδικητικός απέναντί του.
ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ: Ο ναρκισσισμός είναι η διαταραχή προσωπικότητας όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, την εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, ακόμα και τη γλώσσα του σώματος και γενικότερα την εικόνα την οποία δημιουργεί στους άλλους. Περνάει έτσι πολύ χρόνο της ημέρας μόνος. Σκοπός βέβαια απ' όλη αυτή την ασχολία είναι να δημιουργεί θετική εκτίμηση στους γύρω του και έτσι να τους ασκεί ένα είδος εξουσίας, όπως τουλάχιστον πιστεύει. Το υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό του οδηγεί στην κατάσταση όπου ερωτεύεται τον εαυτό του, θαυμάζεται από τον εαυτό του.
ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΓΥΡΟ: Βέβαια το ότι ερωτεύεται τον εαυτό του έχει τις δυσμενείς συνέπειες στο άτομο να αδυνατεί να δημιουργήσει μια σχέση αληθινή με κάποιον. Έτσι κυριαρχεί η μοναξιά που είναι ο κυριότερος παράγοντας κατάθλιψης. Στις ερωτικές σχέσεις δυσκολεύεται να αγαπήσει και χρησιμοποιεί τον σύντροφο συχνά ως μέσο ανάδειξης. Επιδιώκει ανθρώπους υψηλής κοινωνικής τάξης και αλλάζει συνήθως γρήγορα σύντροφο επιλέγοντας, όπως πάντοτε, με κριτήριο να κερδίσει τη γνώμη των άλλων κάποιον εξίσου σημαντικό άνθρωπο. Στις φιλικές σχέσεις επιλέγει άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης για να νιώθει και ο ίδιος σημαντικός τα οποία συνήθως θα τον θαυμάζουν και θα έχουν δηλαδή θετική εκτίμηση για αυτόν ώστε να έχει και αυτός για τον εαυτό του.
ΑΙΤΙΑ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΥ: Τα κυριότερα αίτια εμφάνισης της διαταραχής του ναρκισσισμού είναι η ηθική μείωση του νάρκισσου κατόπιν κάποιας κακοποίησης που υπέστη στην παιδική ή την πρώτη εφηβική ηλικία και η έλλειψη αγάπης από τους γύρω του, κυρίως τους γονείς. Τα παραπάνω δημιουργούν αρχικά έναν αδύναμο χαρακτήρα ο οποίος θεωρείται το θύμα. Έτσι ως αντίδραση στα παραπάνω τα οποία του συνέβησαν, για να αποδείξει ότι αξίζει, επιδιώκει με κάθε τρόπο να κατατάσσεται στους μη «κοινούς» θνητούς αλλά στους ανώτερης κοινωνικής τάξης. Αντίθετα, αίτιο μπορεί να είναι η υπερβολική ανεκτικότητα και υπερεκτίμηση του παιδιού από τους γονείς ή ο υπερβολικός θαυμασμός από το περιβάλλον που ποτέ δεν έχει βάσεις σε αληθινές αποδόσεις Το αίτιο του ναρκισσισμού αποτελεί ψυχολογικό τραύμα, γι' αυτό και επιδιώκει να γίνει «κάποιος» εκδικούμενος γι' αυτά που του συνέβησαν στη ζωή του. Έχει αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω του. Στο ασυνείδητο, κατά τους Γιουγκ και Φρόιντ, επεξηγείται ως κατώτερος που μεταφράζεται ως χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ στη συμπεριφορά του και στις σκέψεις που ελέγχει ο ίδιος, τη διαφορετικότητά του την επεξηγεί ως ανωτερότητα καταφεύγοντας σε ιδέες μεγαλομανίας που συχνά αγγίζουν τα όρια της παράνοιας, ή γενικά σε σκέψεις που τον κάνουν να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, διαφορετικό και μοναδικό. Έτσι εκτοξεύεται λόγω του εγωκεντρισμού και της μανίας του για δόξα σε υψηλές θέσεις. Παραδείγματα γνωστών νάρκισσων στην ιστορία είναι η Κλεοπάτρα, ο Αδόλφος Χίτλερ και ο Μάικλ Τζάκσον.
Η ΠΙΘΑΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ: Όταν οι συνάνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν τον νάρκισσο με τον συνήθη τρόπο που εκείνος θέλει, τότε θυμώνει και μπορεί ακόμη να αλλάξει η εκτίμηση για τον εαυτό του, ή όταν δεχθεί κριτική, και μάλιστα δημόσια, τότε συνήθως, χάνοντας το έδαφος κάτω από τα πόδια του, μπορεί να φοβηθεί ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν τον πραγματικό του εαυτό και έτσι θα χαθεί η θετική εκτίμηση του κόσμου. Μπορεί, τέλος, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου συμβάντος να συνειδητοποιήσει μόνος του ότι δεν είναι αυτό που πίστευε. Και στις τρεις περιπτώσεις το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο: Η μοναξιά που τον πνίγει μπορεί να τον οδηγήσει σε κατάθλιψη, με όλα τα συνεπακόλουθά της: κατάχρηση ουσιών, αλκοολισμό, αυτοκτονικούς ιδεασμούς ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, διατροφικές διαταραχές, όπως νευρική ανορεξία ή και βουλιμία, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, προβλήματα στις σπουδές ή τη δουλειά.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν ο νάρκισσος συνειδητοποιήσει ή ήδη γνωρίζει ότι πάσχει από αυτή τη διαταραχή, το καλύτερο είναι να απευθυνθεί σε ψυχολόγο ή ψυχοθεραπευτή. Η θεραπεία πραγματοποιείται με ψυχοθεραπεία πριν το άτομο φθάσει στην κατάθλιψη.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Σε μια εποχή όπου η έλλειψη πίστης στο Θεό, τα κακά πρότυπα και η έλλειψη αγάπης υπερισχύουν στις σχέσεις των ανθρώπων, ο ναρκισσισμός είναι μια αρρώστια που θα συνεχίζει να μαστίζει ολοένα και περισσότερο τα μυαλά των ανθρώπων.
Βιβλιογραφία: Γιώργος Χατζησταυράκης, Ο κακοήθης ναρκισσισμός στην αναλυτική κατάσταση. http://psychologein.sciblogs.net/2009/07/11/narcissism/
* Ο Κων/νος Α. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δημ. Σχ. –συγγραφέας, kao@in.gr www.scribd.com/oikonomoukon
