Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ο 60ος τόμος της περιοδικής έκδοσης «ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ», το οποίο εκδίδει ο γνωστός, συνταξιούχος σήμερα, δάσκαλος και ιστορικός ερευνητής Κώστας Σπανός. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, τις διαστάσεις του οποίου πρέπει όλοι οι Θεσσαλοί και ιδιαίτερα οι Λαρισαίοι να το γνωρίσουν και να το εκτιμήσουν δεόντως. Δυστυχώς όμως, μέσα στη λαίλαπα των τελευταίων οικονομικών εξελίξεων θέλω να πιστεύω ότι η κυκλοφορία του πέρασε εντελώς απαρατήρητη. Ας είναι μόνον αυτή η αιτία.
Ο 1ος τόμος του «Θεσσαλικού Ημερολογίου» κυκλοφόρησε του 1980. Από τότε πέρασαν 32 χρόνια. Πολύ λίγα έντυπα ιστορικού περιεχομένου κατόρθωσαν να επιβιώσουν για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο περιορισμένος αριθμός των ατόμων στα οποία απευθύνονται και η επακολουθούσα με τον καιρό έλλειψη ενδιαφέροντος, τα καθιστούν βραχύβια.
Ο Φώτης Κόντογλου έχει γράψει ότι: «Η ιστορία πάσχει από πρεσβυωπία. Όσο χρονικά μακρύτερα εντοπίζονται τα γεγονότα και τα πρόσωπα, τόσο καθαρότερα τα βλέπει και τα κρίνει». Και αυτή είναι πραγματικά η αλήθεια. Όμως για το «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» η καθαρή κρίση της ιστορίας είναι έτοιμη από τώρα και δεν πρέπει κανείς να περιμένει το πλήρωμα του χρόνου για να αξιολογηθεί.
Κάποια μέρα του 1980 είχε κάνει δειλά την εμφάνισή του στον τοπικό Τύπο ένα σεμνό και ολιγόλογο δίστηλο: «Κυκλοφόρησε ο Α’ τόμος της ετήσιας ιστορικής, λαογραφικής και λογοτεχνικής έκδοσης «Θεσσαλικό Ημερολόγιο». Εκδότης του ο Κώστας Σπανός από το Στόμιο και διευθυντής ο Δημήτριος Αγραφιώτης από την Αγυιά». Στις πρώτες σελίδες του αναφέρονταν ότι το περιοδικό είχε ανταποκριτές στη Λάρισα, το Βόλο, τα Τρίκαλα, την Καρδίτσα, τα Γρεβενά και τον Αλμυρό. Ο τόμος είχε 144 σελίδες γεμάτες ιστορία, λαογραφία, διηγήματα, μελέτες, ποίηση και στο τέλος υπήρχε κριτική βιβλίων και ιστορική θεσσαλική βιβλιογραφία. Είχε σαν συνεργάτες πολλά ηχηρά και καταξιωμένα ονόματα στον τομέα της ιστορίας και της λογοτεχνίας απ’ όλη την περιοχή του θεσσαλικού χώρου. Γενικά ήταν ένας τόμος με τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα κάθε πρώτης έκδοσης. Ένθεος ζήλος, ασίγαστη όρεξη, ακατανίκητη διάθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος, αλλά και μικρά προβλήματα στην εκτύπωση και στη σελιδοποίηση.
Στα προλογικά του τόμου αυτού οι συντελεστές της έκδοσης καταθέτουν με απλότητα και σαφήνεια τους στόχους και τις επιδιώξεις τους: «Αποτολμούμε την έκδοση γιατί διαπιστώνουμε ότι η προσπάθεια για την έρευνα του θεσσαλικού χώρου έγινε κύρια φροντίδα πολλών νέων ικανών επιστημόνων, οι οποίοι αγκάλιασαν την ιστορία και τη λαογραφία της Θεσσαλίας και ασχολούνται με μεράκι, επιμονή και σύστημα με τη συγγραφή μικρών και μεγάλων μελετών. Το πρόβλημα της πνευματικής στέγης για τους εργάτες αυτούς του πνεύματος προβάλλει άμεσο και καθοριστικό για την απρόσκοπτη συνέχεια της προσπάθειάς τους». Αυτές ήταν σε μεστή και ώριμη γραφή οι εύλογες προσδοκίες τους και παρατηρούμε, καθώς φθάσαμε να ξεφυλλίζουμε τον 60ό τόμο, ότι οι σκοποί και οι επιδιώξεις δεν αλλοιώθηκαν καθόλου για τριάντα δύο ολόκληρα χρόνια. Μετά τον 3ο τόμο παραιτήθηκε από τη διεύθυνση του περιοδικού ο Δημήτρης Αγραφιώτης και εδώ και μερικά χρόνια τη διεύθυνση ανέλαβε ο γιος Σπανός, ο Βασίλης. Η έκδοση κυκλοφορεί κάθε εξάμηνο. Μόνον οι τέσσερις πρώτοι τόμοι ήταν ετήσιοι.
Από τις πρωταρχικές επιδιώξεις της σύνταξης του περιοδικού, δηλ. του Κώστα Σπανού ήταν η εξαντλητική ιστορική έρευνα του θεσσαλικού χώρου. Παρατηρήσαμε από κοντά όλα αυτά τα χρόνια την επίμονη και επίπονη προσπάθεια αναζήτησης πρωτογενούς αρχειακού υλικού, άγνωστου και ανεκμετάλλευτου, το οποίο λανθάνει σε βιβλιοθήκες και αρχειακές συλλογές της χώρας μας και του εξωτερικού. Ζήσαμε την ψυχοφθόρα αναζήτηση ξένων ιστορικών κειμένων για την περιοχή και απρόσιτων παλαιών οδοιπορικών, καθώς και τη φροντίδα μιας αξιοπρεπούς μετάφρασής των. Όλα αυτά σηματοδοτούν το τιτάνιο στην κυριολεξία έργο που επιτέλεσε αθόρυβα ο Κώστας Σπανός, ένα έργο στο οποίο οι ιστορικοί του μέλλοντος θα ανατρέχουν συχνά. Πέραν αυτού, μέσα από το «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» αναδείχθηκαν νέοι ιστορικοί ερευνητές, επιστήμονες και ερασιτέχνες, οι οποίοι θα συνεχίσουν τη γόνιμη πορεία που ξεκίνησε το περιοδικό.
Δεν θα ήθελα να σας παραθέσω αριθμούς, γιατί πιστεύω ότι αφαιρούν την αίγλη της προσφοράς του Κώστα Σπανού, αλλά δεν μπορεί κανείς να μην εντυπωσιασθεί αν αναλογισθεί πως 18.618 πυκνογραφημένες σελίδες απαρτίζουν συνολικά τους 60 τόμους! 8.618 σελίδες γεμάτες από θεσσαλική ιστορία. Απ’ αυτές, 5.275 αφορούν αποκλειστικά στη Λάρισα και το νομό της, χωρίς να υπολογίσουμε βέβαια και την αναφορά που γίνεται για την πόλη και σε άλλα κείμενα που αφορούν ολόκληρη στη Θεσσαλία. Ένα ακόμη στοιχείο θα παραθέσω. 282 Έλληνες συνεργάτες-ερευνητές, 87 ξένοι και 60 μεταφράσεις ξένων έργων παρέλασαν από τις σελίδες του και 1.364 δημοσιεύματα βρήκαν πνευματική στέγη. Αυτός είναι και ο λόγος που τον Δεκέμβριο του 2000 η Ακαδημία Αθηνών απένειμε βραβείο στον εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου» Κώστα Σπανό και τον Δεκέμβριο του 2001 ο Δήμος Λαρισαίων, μέσω της αντιδημαρχίας Πολιτισμού, του προσέφερε αναμνηστική πλακέτα για την πολυσχιδή του δράση. Όμως η αξία του περιοδικού δεν αναγνωρίσθηκε μόνο στα στενά όρια της Θεσσαλίας. Επεκτάθηκε όχι μόνον σε ολόκληρη την επικράτεια, αλλά και στο εξωτερικό. Αρκετά πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες της αλλοδαπής από καιρό βρίσκονται στον κατάλογο των μόνιμων συνδρομητών του. Γι’ αυτό και η συνεχής ζήτηση παλαιών τόμων ανάγκασε τον εκδότη στην επανέκδοση των 15 πρώτων τευχών σε νέα μορφή, γεγονός σπάνιο για τέτοιου είδους περιοδικές εκδόσεις.
Ας ευχηθούμε ο καλός Θεός να δίνει υγεία και μακροημέρευση στον Κώστα Σπανό, ώστε να γιορτάσει και τον 100ό τόμο του «Θεσσαλικού Ημερολογίου».
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
