Του ΚΩΝ/ΝΟΥ Ι. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Η τύχη παίζει συχνά μεγάλα παιχνίδια. Τρία χρόνια, τρεις μήνες, τρεις βδομάδες και τρεις μέρες πέρασαν, από την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη (15-5-1919) ως τη στιγμή, που κατέρρευσε το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας. Ένα πείραμα αποτυχημένο, που συμπαρέσυρε ενάμισι εκατομ. Μικρασιάτες στο δρόμο του ξεσηκωμού και της προσφυγιάς. Η μεγαλύτερη πανωλεθρία του Ελληνισμού, που τερμάτισε τη μακραίωνη παρουσία του, στην ανθούσα και ευλογημένη Ιωνία.
Ως το τέλος του καλοκαιριού του 1922, όλα κυλούσαν ήσυχα. Μόνο οι πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου απεκάλυψαν, ένα κυοφορούμενο δράμα, που η ελληνική ηγεσία, αρνιόταν να δει. Ενώ το μέτωπο κατέρρεε, οι ιθύνοντες καθησύχαζαν τον ελληνικό πληθυσμό, πως όλα βαίνουν καλά.
Όταν οι πρώτοι κουρελιασμένοι και αιμορραγούντες στρατιώτες κατέφθαναν στη Σμύρνη, ο πανικός τρύπωσε στις ψυχές τους. Πολλοί έτρεφαν την ψευδαίσθηση, ότι ο στρατός θα τους σώσει. Κι άλλοι, πως οι σύμμαχοι, που μας είχαν ήδη προδώσει, δεν θα μας άφηναν βορά του Κεμάλ.
Οι πρώτες μέρες κύλησαν με αυξανόμενη τραγικότητα. Όταν μάλιστα η πόλη πλημμύρισε από τον άτακτο και λιμασμένο όχλο, για δολοφονίες και αρπαγές, το όνειρο έσβησε. Στις 13 Σεπτεμβρίου η Σμύρνη γίνεται παρανάλωμα του πυρός. Αξιωματικοί και στρατιώτες βάζουν παντού φωτιά. Καίνε σπίτια, δημόσια κτίρια, σχολεία, εκκλησίες… Η εκκλησία του Αγ. Στεφάνου καίγεται μαζί με τους πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει εκεί. Ενας ισχυρός άνεμος, ολοκληρώνει το έργο των βαρβάρων. Δεν μένει παρά μόνο η άθλια συνοικία των Τούρκων που φυλάχτηκε από τα χέρια των εμπρηστών.
Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, βρίσκει μαρτυρικό θάνατο, για «έσχατη προδοσία» από τον τουρκικό όχλο. Η διαταγή ήλθε από τον στρατιωτικό διοικητή Νουρεντίν. Τον κατηγόρησε, πως αν και Τούρκος υπήκοος υπηρέτησε τα ελληνικά συμφέροντα. Η μοίρα των ευλογημένων Επισκόπων της Τουρκίας.
Εκτός από τους κατοίκους της Σμύρνης, η πόλη γέμισε από αλαφιασμένους και έντρομους κατοίκους της Ιωνίας, που ακολούθησαν το στρατό στην αναδίπλωσή του. Περίπου 250.000 απηνώς καταδιωγμένοι, που άφησαν πίσω τους σπίτια, κτήματα και προσφιλείς ανθρώπους, κατέκλυσαν την προκυμαία της Σμύρνης. Ανάμεσα στη φωτιά, που μαινόταν και στη θάλασσα. Ανάμεσα στη φονική σφαγή και τον θανατερό εγκλωβισμό. Ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο.
Ο στρατός είχε ήδη φύγει. Παιδιά, γυναίκες, γέροντες εκλιπαρούσαν τους μέχρι χθες συμμάχους να τους πάρουν στα καράβια. Σκληροί όμως κι ανάλγητοι, είχαν ήδη στραφεί στη σκέψη, για γόνιμες συμφωνίες με τον Κεμάλ. Προκλητικά εγκληματικοί, καθώς η πόλη καιγόταν οι ορχήστρες των συμμαχικών πλοίων έπαιζαν μουσική, για να καλύψουν τις οιμωγές των καθημαγμένων Ελλήνων. Τα μανιασμένα τουρκικά στίφη, ρίχνονταν δολοφονικά πάνω στον έντρομο άμαχο πληθυσμό. Αρπάζουν, βιάζουν, πυρπολούν, σφάζουν, δολοφονούν… Εκατό χριστιανοί σκοτώθηκαν στη Σμύρνη κι άλλες 160.000 εκτοπίστηκαν στα βάθη της Ανατολίας. Τους περισσότερους απ΄ αυτούς ποτέ δεν ξανάδε κανείς.
Οι New York Times κυκλοφορούν με πρωτοσέλιδο τίτλο: «Η Σμύρνη σβήστηκε από τον χάρτη». Ο ελληνικός Τύπος κυκλοφόρησε με μαύρο πλαίσιο, να περιμένει ολόκληρη την πρώτη σελίδα: «Τραγωδία. Η Σμύρνη πυρπολείται και οι κάτοικοί της σφάζονται…».
Ετσι έσβησε η Σμύρνη. Το πρόβλημα των μειονοτήτων (Ιωνες, Αρμένιοι, Πόντιοι) λύθηκε για πάντα με ποταμούς αιμάτων.
Μέσα σ’ αυτό το ολοκαύτωμα, πρόβαλε ο Αμερικανός πάστορας Αζα Τζένιγκς, υπάλληλος στη Σμύρνη, πρότυπο ανθρωπιάς και ευαισθησίας. Με παλικαριά και αυτοθυσία, δημιούργησε την επιχείρηση διάσωσης χιλιάδων προσφύγων. Εκανε έναν αυτοσχέδιο στόλο, με καπετάνιους πλοιαρίων από τη Μυτιλήνη και έσωσε χιλιάδες ψυχές. Τη στιγμή, που η κυβέρνηση στην Ελλάδα, έμενε αδρανής και ανίκανη, να δράσει. Ο αρχιτέκτονας της μικρασιατικής περιπέτειας, ο Βενιζέλος, παρέμεινε αισιόδοξος, παρ΄ όλη την καταστροφή. Το όνειρό του για μια ελληνική αυτοκρατορία, υπήρξε μια παταγώδης αποτυχία. Πρώτα πίστευε πως η προσφυγιά της Μικρασίας, θα μπορούσε να οικοδομήσει μια νέα Ελλάδα. Όμως οι άστεγοι κατατρεγμένοι, φιλοξενούμενοι στη μάνα πατρίδα, με όχι και την πρέπουσα αδελφική συμπεριφορά των γηγενών, ένιωθαν, πως είναι θύματα ενός αποτυχημένου πολιτικού πειράματος, παταγωδώς αποτυχημένου, από έλλειψη στοιχειώδους διορατικότητας.
