Ο όρος «τζιχαντιστής» προέκυψε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο από τα διεθνή ΜΜΕ, όταν από το 2014 εμφανίστηκε το νέο σκηνικό στο Β. Ιράκ. Oι Σουνίτες να αλλάζουν τα δεδομένα, καταλαμβάνοντας περιοχές και απομονώνοντας τη νόμιμη κυβέρνηση της χώρας ουσιαστικά στη Βαγδάτη. Τελικά στις 29 Ιουλίου 2014 ανακήρυξαν το νέο χαλιφάτο που είχε μεταφερθεί το 1517 στην Κωνσταντινούπολη, για να καταργηθεί το 1924 από τον Κεμάλ.
Είναι απαραίτητες κάποιες παρατηρήσεις στο ζήτημα τι είναι και τι αντιπροσωπεύει ένας τέτοιος σχηματισμός, οι τζιχαντιστές, που δείχνουν υπερβολή στις καρατομήσεις, ειδίκευση στο να ανατινάζουν μνημεία, και άλλα πολλά. Η τζιχάντ σημαίνει, για την ακρίβεια μάχη, αντίσταση για τη στερέωση και επιβίωση του Ισλάμ [βλ. Google: στα γαλλικά «effort», «lutte», « résistance», «guerre menée au nom d'un idéal religieux»]. Ο νεολογισμός τζιχαντιστής, djihadiste [βλ. google, επίσης djihadisme], είναι όρος που γεννήθηκε περί το 1980 στο Αφχανιστάν, θέλοντας να ορίσει έναν απόλυτο τρόπο δράσεως πιστών του Ισλάμ κατά των Ρώσων. Η σημερινή χρήση της λέξης είναι κενή ουσίας ή αποπροσανατολιστική με την έννοια ότι είναι το μέρος ενός όλου που δεν συζητείται δημόσια. Οι λεγόμενοι τζιχαντιστές είναι απλώς Σουνίτες, τηρητές της σούνα (=παράδοση), όπως ήταν εδώ και 1400 χρόνια. Θεωρούν τους εαυτούς των στη διαδοχή του Μωάμεθ. Είναι μία νέα γενιά μουσουλμάνων, αλλά δεν έχουν προσθέσει κάτι νέο στη θεολογία και πρακτική τους. Δεν έχουν αυτονομηθεί από τον σουνιτισμό, οπότε η αντικατάσταση αυτού του βασικού στοιχείου ταυτότητας, σουνίτης, με το επίθετο τζιχαντιστής δεν λέει τίποτα. Η κατάληξη –ιστής σημαίνει κάποιον που ασχολείται πιο επισταμένως από ό,τι δηλώνει η αρχική λέξη, αποκτώντας μία επιπλέον απόχρωση, μία επιτήδευση. Λέμε Ευρωπαϊστής, ο θεωρητικός επί της Ευρώπης, ο οπαδός της ιδέας της Ευρώπης. Άλλο πράγμα όμως να είναι κανείς Ευρωπαίος. Επίσης λέμε εθνικιστής, αλλά άλλο να είναι κανείς εθνικός, να ανήκει σε ένα έθνος. Τελικά από ό,τι ξέρω οι ίδιοι δεν ονομάζουν εαυτούς τζιχαντιστές.
Οπότε μη υπάρχοντος λόγου, θα μπορούσε να υπάρχει σε χρήση και μια πιο λογοτεχνική μορφή του όρου: «τζιχαντής / τζιχάντης», πληθυντικός «τζιχαντήδες / τζιχάντηδες». [Όπως μεβλεβής, μεβλεβήδες, οι αφιερωμένοι, οπαδοί του Μεβλανά (=ο δάσκαλός μας) ή δερβίσης / δερβίσηδες, κτλ.]
Δεν είναι η ειδοποιός διαφορά η τζιχάντ, αλλά το καινούργιο στην εποχή μας είναι η πρωτοφανής θρησκευτική απολυτότητα του σουνιτικού μη συστημικού Ισλάμ στον χώρο της παλαιάς Μεσοποταμίας. Ο τζιχαντισμός, δεν αποτελεί κάτι καινούργιο. Πάντα ήταν τέτοιοι οι Μουσουλμάνοι, άσχετα αν κάποτε κόπασαν. Είναι η τεχνολογία που τους δίνει τρομακτικές δυνατότητες, όπως να καταστρέφουν μνημεία που δεν κατέστρεψαν οι Άραβες του 7ου αι. Στην πραγματικότητα αυτοί είναι διαφορετικοί από τους συμβιβασμένους στα Δυτικά συμφέροντα ή ισορροπίες μουσουλμάνους της Μ. Ανατολής.
Ο όρος τζιχαντιστής είναι για ευρεία κατανάλωση, αλλά ακόμη δεν έφτασε να καταργεί τη διεθνή τάξη καταργώντας την εδαφική ακεραιότητα των κρατών. Πως οδηγήθηκαν όμως σ’ αυτό το σημείο δεν το εξετάζουμε. Η τζιχάντ πάντα υπήρχε, το θέμα είναι γιατί αναβίωσε σήμερα σε μία πολύ αυστηρή μορφή, εξοβελίζοντας το «έλεος» και τη «φιλανθρωπία», μία άλλη πολύ βασική πνευματική θέση του Ισλάμ. Κάνουν γενοκτονίες, αλλά τέτοιες πάντα γίνονταν στην αρχή ενός νέου καθεστώτος. Μήπως φταίνε πολλοί σε αυτά; Τα αντιδραστικά φέρ’ ειπείν καθεστώτα των λαών της Μ. Ανατολής και κάποιοι στενοί συνεργάτες τους στη Δύση;
Πρέπει να χαρακτηρίζουμε τους άλλους περιγραφικά, φαινομενολογικά, δηλαδή πως οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται. Ό,τι γράφουμε αποτελεί μία δική μας ανάγνωση, δική μας αφήγηση, κατά το γούστο μας, την τάξη πραγμάτων και εννοιών του μυαλού μας. Μπορεί αυτό να μας εξυπηρετεί, να συσπειρώνει εμάς τους Ευρωπαίους στο να τους αντιμετωπίσουμε, αλλά μία τέτοια ταξινόμηση οδηγεί σε αδιέξοδο: φανατισμό, ρατσισμό, κάτι που μας φέρνει να είμαστε μόνιμα απέναντί τους, διαρκείς αντίπαλοι. Γιατί οι τζιχαντιστές δεν εμφανίστηκαν π.χ. πριν γίνουν τα φοβερά και τρομερά γεγονότα που δημιούργησαν ένα κατεστραμμένο και κατακτημένο Ιράκ (1990-2011); Δεν θα μπορέσουμε έτσι ποτέ να τους καταλάβουμε, άρα δεν θα είμαστε δίκαιοι. Τζιχάντ ξέρουμε τι σημαίνει, αλλά δεν θέλουμε να μιλήσουμε γιατί κυριαρχούν σήμερα οι σημαιοφόροι της, γιατί σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, γιατί έχουν πάρει με το μέρος τους όλους τους μη συστημικούς σουνίτες του κόσμου, δηλαδή πως το φαινόμενο «τζιχάντ για δημιουργία νέου χαλιφάτου» εξηγείται ιστορικά. Εξηγείται αφ’εαυτού, αλλά και από ευθύνες που βαρύνουν τη Δύση. Το ποιος είναι ο άλλος έχει σχέση με το ποιος είμαι εγώ. Και αντιστρόφως.
Πραγματικά αυτή την εποχή στο Β. Ιράκ, ο χρόνος της Ιστορίας άλλαξε. Ο Ευφράτης δεν κυλάει όπως πριν. Σαν να ξεράθηκε (Αποκ. 16.12). Οι ώρες είναι δύσκολες και πρέπει να κατανοήσουμε από τις ρίζες του το πρόβλημα. Οι ταμπέλες είναι που δημιουργούν προβλήματα συνεννόησης, μία νέα Βαβέλ.
Ο όρος τζιχαντιστής είναι τελικά και ανεπαρκής και μέσα στον ορυμαγδό αντί να βοηθά, αποπροσανατολίζει. Μας κάνει άκριτους, απόλυτους, χωρίς αυτογνωσία. Δεν μας αφήνει να αλλάξουμε πολιτική, να κερδίσουμε πάλι τους λαούς της Μ. Ανατολής, που μέχρι τώρα θεωρούσαν καύχημά τους τις ελληνορωμαϊκές πολιτιστικές καταβολές τους. Αυτές σήμερα ξεριζώνονται. Το κουβάρι αμόλησε και ποιος να το συμμαζέψει τώρα…
Σταύρος Γουλούλης
διδάκτωρ Βυζαντινής Τέχνης
