Στο προηγούμενο άρθρο μου αναφέρθηκα στον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισαν αυτές οι αξίες στην εξέλιξη των ζώων. Ανέλυσα δε, ότι τα περισσότερα ζώα ζουν κοινωνικά είτε για να αλληλοπροστατεύονται, είτε για να κυνηγούν και να αποθηκεύουν τροφή, είτε για να μεγαλώνουν τα μικρά τους, είτε απλώς για να απολαμβάνουν τις χαρές της ομαδικής ζωής. Παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι τα είδη των ζώων που γνωρίζουν να συνεργάζονται και να αποφεύγουν τον ανταγωνισμό, έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν και να εξελιχθούν.
Σήμερα θα δούμε τον ρόλο που αυτές έπαιξαν στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, αναλύοντας, την αλληλοβοήθεια στο πλαίσιο των ανθρώπινων κοινωνιών και συγκεκριμένα της κοινωνίας των αγρίων.
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Θέλω να τονίσω την ανάγκη αντικατάστασης της λέξης φιλανθρωπίας που καθιερώθηκε και συνηθίζεται τελευταία, από τη λέξη αλληλεγγύη.
Η φιλανθρωπία, όπως λέει και η λέξη, εκκινεί, βέβαια, από ένα αίσθημα αγάπης προς τον συνάνθρωπο, αλλά υπονοεί κάποια ανωτερότητα του δότη σε σχέση με το λήπτη, μια μονοσήμαντη βοήθεια από τους πλουσιότερους προς τους φτωχότερους και αναξιοπαθούντες είναι κατακόρυφη, άρα ντροπιαστική.
Η αλληλεγγύη, από την άλλη, είναι οριζόντια, δε διαχωρίζει τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους, δε γνωρίζει σύνορα, εθνικότητες και θρησκεύματα. Είναι ένας τρόπος να ζεις και να βλέπεις τον κόσμο, μια πρακτική που διαρκεί και επιτελείται καθημερινά, ενάντια στις κοινωνικές ανισότητες και στην αδικία.
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΙΩΝ
Θα ήταν αντίθετο στους νόμους της φύσης αν ο άνθρωπος, ένα πλάσμα τόσο ανυπεράσπιστο, έβρισκε προστασία και τον δρόμο της προόδου όχι στην αλληλο-υποστήριξη, όπως και τα άλλα ζώα, αλλά στον ανελέητο ανταγωνισμό για προσωπικό όφελος. Δεν έχουμε, βέβαια, άμεσα τεκμήρια του τρόπου ζωής των πρώτων ανθρωποειδών. Τα τελευταία σαράντα χρόνια ερευνώνται προσεκτικά οι κοινωνικοί θεσμοί των πρωτόγονων ιθαγενών, όπου υπάρχουν ίχνη και ευδιάκριτα σημάδια από τους αντίστοιχους των προϊστορικών ανθρώπων, με τους οποίους βρίσκονται, περίπου, στο ίδιο πολιτισμικό επίπεδο.
Η εθνολογία μετά από τις επίπονες έρευνές της κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανθρωπότητα και οι απώτεροι πρόγονοί της υπήρξαν οργανωμένοι σε κοινωνίες που δε γνώριζαν άλλη εξουσία από αυτήν της κοινής γνώμης. Ένας άγριος που είναι σε θέση να ζει οργανωμένος και να συμμορφώνεται αυτόβουλα σε κανόνες ενάντιους στις προσωπικές του επιθυμίες, σίγουρα δεν είναι ένα κτήνος στερημένο ηθικών αρχών και ανίκανο να κυβερνήσει τα πάθη του.
Ενδεικτικά θα αναφέρω τη ζωή των Βουσμάνων, της αρχαιότερης φυλής στη Γη, οι οποίοι εδώ και χιλιάδες χρόνια ζούσαν ειρηνικά στην αφρικανική σαβάνα, πριν εξοντωθούν, σχεδόν εξ ολοκλήρου, από τους Ευρωπαίους αποίκους στη Νότια Αφρική. Οι Βουσμάνοι, όταν ήρθαν οι Ευρωπαίοι, κυνηγούσαν όλοι μαζί και μοιράζονταν τη λεία χωρίς να τσακώνονται, ποτέ δεν εγκατέλειπαν τους τραυματίες και επιδείκνυαν μεγάλη στοργή για τις συντρόφους τους. Αναφέρεται μια συγκινητική ιστορία ενός Βουσμάνου που παραλίγο να πνιγεί σ’ ένα ποτάμι, αλλά τον διέσωσαν οι σύντροφοί του. Έβγαλαν τις γούνες τους για να τον σκεπάσουν, ενώ έτρεμαν σύγκορμοι οι ίδιοι▪ τον στέγνωσαν, τον έτριψαν μπροστά στη φωτιά και άλειψαν το σώμα του με ζεστό λίπος μέχρι που τον επανέφεραν στη ζωή.
Ίδια είναι και η κοινωνική συμπεριφορά των Οτεντότων, που είναι ελάχιστα πιο εξελιγμένοι από τους Βουσμάνους. Όσοι τους γνώρισαν, επαίνεσαν την κοινωνικότητά τους και την ετοιμότητά τους να αλληλοβοηθηθούν. Ο Δαρβίνος εντυπωσιάστηκε από τους Ιθαγενείς Οτεντότους της Γης του Πυρός, αλλά και όλων των ανά την υφήλιο «αγρίων», όταν είδε τη συνήθεια και έθιμό τους να μοιράζονται οτιδήποτε τους δώσεις ή το φαγητό τους. Ο Πίτερ Κόλμπεν, που γνώριζε καλά τους Οτεντότους, εξυμνούσε τη φυλετική τους ηθική. «…Ζουν πολύ ήσυχα και σπάνια εμπλέκονται σε πόλεμο με τους γείτονές τους». Είναι «ευγενικοί, πρόθυμοι… Μια από τις μεγαλύτερες χαρές γι’ αυτούς είναι να δίνουν δώρα και να εξυπηρετούν τους άλλους…».
Οι Παπούα, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τζ. Λ. Μπινκ, ο οποίος έμεινε στη Ν. Γουϊνέα από το 1871 έως το 1883, είναι κοινωνικοί, εύθυμοι και αναπτύσσουν ισχυρές φιλίες. Φροντίζουν τους αρρώστους και τους γέροντες, και σε καμία περίπτωση δεν τους σκοτώνουν. Στα παιδιά δείχνουν πολύ μεγάλη στοργή και αγάπη. Η καλλιεργήσιμη γη ανήκει στην κοινότητα, αλλά η σοδειά ανήκει σε όλους όσοι την παράγουν. Δουλεύουν όλοι μαζί ίσα-ίσα για την καθημερινή τους τροφή και ανατρέφουν τα παιδιά τους από κοινού.
Η ζωή των Εσκιμώων βασίζεται στον κομμουνισμό. Τα προϊόντα του κυνηγιού και του ψαρέματος ανήκουν στη φατρία. Έτσι, για να εξισορροπήσουν τις δυσλειτουργίες που προκύπτουν από τον ατομικό πλουτισμό κατά της ενότητας της φυλής, όταν κάποιος γίνει πλούσιος, συγκαλεί όλα τα μέλη της φατρίας σε μια μεγάλη γιορτή και έπειτα από ένα πλούσιο γεύμα τους διανέμει όλη την περιουσία του.
Θα ήταν κουραστικό να παραθέσω κι άλλα στοιχεία από τη ζωή των αγρίων. Οπουδήποτε διακρίνουμε το συντροφικό τους πνεύμα και τη διαμόρφωση σχέσεων που τους επέτρεπαν να αλληλοβοηθούνται. Γι’ αυτό, ο Δαρβίνος σωστά θεώρησε τις κοινωνικές αρετές του ανθρώπου ως τον κυριότερο παράγοντα της περαιτέρω εξέλιξής του, αφού του επιτρέπουν να δώσει και να λάβει βοήθεια από τον συνάνθρωπό του.
Ευχές σε όλους για μια χρονιά γεμάτη υγεία, αγάπη και αλληλεγγύη!!!Βιβλιογραφικές αναφορές
Γκαλεάνο, Ε. (2000). Ένας κόσμος ανάποδα (μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου). Αθήνα: Εκδόσεις Πάπυρος.
Δημοκρατική Παιδεία-Αλληλεγγύη. https://www.demopaideia.gr/diktyoennoion/ratsismos-xenophobia/allilegkyi/
Κροπότκιν, Π. (2009). Αλληλοβοήθεια. Ένας παράγοντας της εξέλιξης. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
* Η Μαρία Αμαλία Ιωάνν. Ζαχαρή είναι καθηγήτρια Βιολογίας, MSc στις «Επιστήμες της Αγωγής». E-mail: mzachari1@gmail.com
