Βασίλης Βασιλικός 1933 – 2023

Από τον Δημήτρη Τσικούρα, λογοτέχνη

Ο Βασίλης Βασιλικός ήταν, είναι και θα είναι μέσα από τα μεγάλα και περισπούδαστα έργα του, ένας σπάνιος ιστοριοδίφης, ένας οικουμενικός και παγκόσμιος οραματιστής, ένας πολυγραφότατος συγγραφέας, ένας πολυπράγμονας άνθρωπος των γραμμάτων, με μια φιλοσοφική λαϊκή στόφα, με μια προσφορά τεραστίων διαστάσεων στην ανθρωπότητα του πλανήτη μας.

Αξίζει να αναφέρουμε, ένα και μόνο ένα, από τα δεκάδες συγγραφικά του έργα, το «Ζ», για να καταλάβουμε την εμβέλεια, το μέγεθος και την απήχηση που είχε και έχει, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο της Υδρογείου Σφαίρας. Ένα έργο, που, πέρα από την ανεκτίμητη ιστορική του αξία, έκανε την Ελλάδα στα πέρατα της γης γνωστή, με τη σκηνοθεσία του Κώστα Γαβρά, που είναι ένας άλλος παγκόσμιος, θεόρατος σκηνοθέτης, ένας άλλος οικουμενικός κινηματογραφιστής, θα λέγαμε, όπως καλά γνωρίζουμε από τις ταινίες που έκανε μέχρι σήμερα, ελληνικές και ξένες. Και με το έργο αυτό του Βασίλη Βασιλικού, το «Ζ» δηλαδή, ανέδειξε και παρουσίασε τα φοβερά εγκλήματα που διάπραξε το κράτος της δεξιάς παράταξης, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή, του πρώτου, με το παρακράτος του, για να δολοφονήσει έναν άλλο γίγαντα της Δημοκρατίας, τον Μάη του 1963, τον Γρηγόρη Λαμπράκη, τον διακεκριμένο γυναικολόγο μαιευτήρα επιστήμονα και βουλευτή της ΕΔΑ, στη Θεσσαλονίκη, με πληρωμένους δολοφόνους, τον Εμανοηλίδη και τον Γκουτζαμάνη, με τα δολοφονικά τους όπλα, το «περίφημο» τρίκυκλο και τους σιδερένιους λοστούς που χρησιμοποίησαν για την εξόντωσή του.
Το έργο αυτό, λοιπόν, αποκαλύπτει και μία άλλη ακόμα κορυφαία προσωπικότητα της Ρωμιοσύνης, που ήταν ο αδέκαστος κριτής και πρωτοδίκης – ανακριτής στην υπόθεση αυτή, της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Χρήστο Σαρτζετάκη, τον εκλεγμένο στη συνέχεια της ζωής του, πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κατά την περίοδο 1985-1990.
Ο πασίγνωστος δημοσιογράφος, συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, που «αποδήμησε» για το υπερπέραν, πριν από έναν χρόνο ακριβώς, έδωσε στους Έλληνες, άλλα και στον κόσμο ολόκληρο, πλούτο ανεκτίμητο, με τα έργα του, σε ολόκληρη τη ζωή του και άφησε μια μεγάλη συγγραφική κληρονομιά στον ελληνικό λαό και μια σπουδαία ιστορική παρακαταθήκη στη χώρα μας, για κάθε Ρωμιό/Ρωμιά, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι των γραμμάτων ξέρουν, γι’ αυτό θέλουμε να πιστεύουμε πως αξίζει να τον θυμόμαστε και να τον μνημονεύουμε τουλάχιστον.
Πιστεύουμε πως θα είναι χρήσιμο για κάθε αναγνώστη, να αναφέρουμε κάποια βιογραφικά στοιχεία, στο σημείωμά μας αυτό:
Ο Βασίλης Βασιλικός του Νικολάου (1933-2023) γεννήθηκε στην Καβάλα. Σπούδασε στο Λύκειο Καρυωτάκη (Καβάλα), στη Σχολή Βαλαγιάννη, στο Αμερικάνικο Κολέγιο (Ανατόλια Θεσσαλονίκη), στη Νομική Σχολή (Α.Π.Θ.), Yale University - Drama School, SRT - School of Radio and Television (Νέα Υόρκη) για τηλεσκηνοθεσία. Bοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος, επιμελητής (Dr) σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte (1990-1993), ερασιτέχνης ηθοποιός, δημοσιογράφος, συγγραφέας, αναπληρωτής γενικός διευθυντής στην ΕΡΤ-1 (1981-1984), δημοτικός σύμβουλος Δήμου Αθηναίων (1994-1996), πρέσβης εκ προσωπικοτήτων της Ελλάδας στην Ουνέσκο (1996-2004), πρόεδρος της Εταιρίας Συγγραφέων (2001-2005). Τιμητικές διακρίσεις: Βραβείο των «12» (1961, για την τριλογία «Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ’ αγγέλιασμα»), Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1980, για το «Τελευταίο Αντίο»), το οποίο δεν αποδέχθηκε, Διεθνές βραβείο Meditteraneo (1970). Επίτιμος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών στην έδρα της Φιλολογίας, ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984), μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο, μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains. Γαλλία, 1990-1993). Ήταν ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας μετά τους Καζαντζάκη, Ρίτσο, Καβάφη. Βιβλία του έχουν εκδοθεί και στη γραφή Μπράιγ. Ήταν παντρεμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου.
Και να κλείσουμε το σημείωμά μας αυτό με μια δήλωση του Κώστα Γαβρά και του ίδιου του Βασίλη Βασιλικού όταν είπαν το τελευταίο αντίο στον Μίκη Θεοδωράκη. Οι δυο τους πήγαν στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου στη Μητρόπολη Αθηνών. Εμφανώς συγκινημένοι, μετείχαν στο λαϊκό προσκύνημα.
Η σύμπραξή τους με τον Μίκη Θεοδωράκη οδήγησε σε μια μεγάλη επιτυχία, στην ταινία «Ζ». Όταν η ταινία βρισκόταν στο στάδιο της παραγωγής, ο Μίκης βρισκόταν εκτοπισμένος και κυνηγημένος από τη χούντα, στη Ζάτουνα Αρκαδίας.
Πρόκειται για το πρώτο μέρος της βασικής τριλογίας πολιτικού κινηματογράφου του Κώστα Γαβρά, με τους Ιβ Μοντάν, Ειρήνη Παππά, Ζαν Λουί Τρεντινιάν και Ζαν Περέν. Η ταινία βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, το 1963, και ήταν υποψήφια για 5 Όσκαρ, το 1970, αποσπώντας, τελικά, αυτά της ξενόγλωσσης ταινίας και του μοντάζ.
Το σενάριο έγραψε ο διάσημος Ισπανός συγγραφέας Χόρχε Σεμπρούν, ενώ η μουσική επένδυση έχει τη σφραγίδα του Μίκη Θεοδωράκη. Όπως έχει διηγηθεί ο ίδιος ο Γαβράς, είχε διαβάσει το βιβλίο του Βασιλικού λίγες ημέρες πριν από την 21η Απριλίου του ’67 – αλλά αποφάσισε να το κάνει ταινία μετά το πραξικόπημα. Ο Μίκης Θεοδωράκης τιμήθηκε για τη μουσική του με το βρετανικό βραβείο BAFTA.