Η ζέστη των πόλεων

Από τον Ζιώγα Απόστολο, βιολόγο

Καθώς η έντονη ζέστη σπάει τα ρεκόρ σε όλον τον πλανήτη, ένα ελάχιστα αναφερόμενο γεγονός προσφέρει κάποια ελπίδα όσον αφορά την ψύξη των πόλεων:

Ακόμη και στις πιο έντονες περιόδους ακραίας ζέστης, ορισμένα συγκροτήματα πόλεων δεν αντιμετωπίζουν ποτέ θερμοκρασίες καύσωνα! Άραγε, πώς είναι δυνατόν αυτό; Οι πολιτισμοί έχουν αναγνωρίσει τη δύναμη των πόλεων στο να θερμαίνονται και να δροσίζονται για αιώνες. Για παράδειγμα, οι αρχιτέκτονες πόλεων στην αρχαία Ρώμη είχαν ζητήσει να στενέψουν οι δρόμοι προκειμένου να μειωθούν αργά το απόγευμα οι θερμοκρασίες, έτσι στενά δρομάκια βρέθηκαν να δροσίζουν τον αέρα περιορίζοντας την περιοχή που εκτίθεται στο άμεσο ηλιακό φως.
Η ασβεστωμένη αρχιτεκτονική των ελληνικών νησιών καταδεικνύει μια άλλη μακροχρόνια πρακτική: Οι ανοιχτόχρωμοι τοίχοι και οι στέγες μπορούν να βοηθήσουν τις πόλεις να δροσιστούν αντανακλώντας το εισερχόμενο φως του ήλιου, καθότι τα ασβεστωμένα κτίρια βοηθούν στην εκτροπή της θερμότητας αντί να την απορροφούν. Σε ζεστές και υγρές περιοχές των νότιων Η.Π.Α., ο Thomas Jefferson είχε προτείνει μια άλλη προσέγγιση σχετικά με την ψύξη: Όλοι οι νέοι οικισμοί να χρησιμοποιούν ένα μοτίβο σκακιέρας από τετράγωνα με έντονη βλάστηση διάσπαρτα ανάμεσα σε πυκνές κατασκευές. αυτό θα μπορούσε να προωθήσει την ψύξη μέσω της μετακίνησης του αέρα μεταξύ ψυχρών και θερμών ζωνών. Οπότε οι σύγχρονες πόλεις ανεβάζουν ακούσια τις δικές τους θερμοκρασίες, δημιουργώντας αυτό που είναι γνωστό ως «φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας». Οι πόλεις ανεβάζουν τη θερμοκρασία τους με διάφορους τρόπους:
Οι προγραμματιστές κόβουν δέντρα για να δημιουργήσουν χώρο για κτήρια και αυτοκίνητα. Όταν εξαφανίζονται οι θόλοι των δέντρων, αυτό μειώνει τη σκίαση και την απελευθέρωση υδρατμών ψύξης από τα φύλλα μέσω της διαπνοής. Η αστική κατασκευή στη συνέχεια ενισχύει τη θερμότητα. Η άσφαλτος, το σκυρόδεμα και τα σκούρα υλικά στέγης απορροφούν τη θερμότητα από τον Ήλιο και θερμαίνουν το περιβάλλον γύρω τους. Η απορροφούμενη ηλιακή ενέργεια συνδυάζεται με άφθονες ποσότητες απορριπτόμενης θερμότητας που εκπέμπεται από βιομηχανικές διεργασίες, απολήξεις εξάτμισης οχημάτων και συστήματα κλιματισμού κτίρίων. Σε ζώνες της πόλης που καταλαμβάνονται από ψηλά κτίρια, η ακτινοβολούμενη ενέργεια που εκλύεται από δρόμους και χώρους στάθμευσης παγιδεύεται στα τσιμεντένια φαράγγια, ανεβάζοντας περαιτέρω τις θερμοκρασίες. Αυτοί οι παράγοντες του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας μπορούν να αυξήσουν τις αστικές θερμοκρασίες κατά 5,6 έως 11 βαθμούς Κελσίου ένα ζεστό καλοκαιρινό απόγευμα, δηλαδή μια σημαντική αλλαγή του καιρού που μπορεί να γίνει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία για όποιον δεν έχει κλιματισμό. Σε συνδυασμό με τον σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος, η φυσική τοπογραφία μιας πόλης μπορεί να τονίσει περαιτέρω τις διαφορές θερμοκρασίας από τη μια γειτονιά στην άλλη. Οι λόφοι και τα μοτίβα ομίχλης του Σαν Φρανσίσκο, για παράδειγμα, χωρίζουν σταθερά τις γειτονιές της πόλης σε διακριτές κλιματικές ζώνες. Και η εκτεταμένη χρήση συστημάτων άρδευσης αυλών σε ζεστά και ξηρά κλίματα μπορεί να αποφέρει αστικές θερμοκρασίες χαμηλότερες από τη γύρω έρημο, που μερικές φορές αναφέρονται ως αστικά δροσερά νησιά.
Επομένως, η κατανόηση του βαθμού στον οποίο οι πόλεις μπορούν να θερμανθούν προσφέρει ισχυρά εργαλεία για την ψύξη τους, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη που προκαλείται από τον άνθρωπο αυξάνει τη βασική θερμοκρασία. Είναι σημαντικό οι πόλεις να μειώσουν απότομα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για να σταματήσουν να τροφοδοτούν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι αστικές περιοχές, με τις βιομηχανίες, τα οχήματα και τα κτίριά τους, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 70% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη χρήση ενέργειας και οι πληθυσμοί τους αυξάνονται γρήγορα. Ακόμη και οι συντονισμένες παγκοσμίως μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα απαιτήσουν πολλές δεκαετίες για να επιβραδυνθούν μετρήσιμα οι τάσεις της θέρμανσης, οπότε οι πόλεις θα πρέπει να προσαρμοστούν. Οι πόλεις μπορούν, επίσης, να επιβραδύνουν τον ρυθμό των τάσεων της θέρμανσης των αστικών θερμικών νησιών κάνοντας μερικές φορές απλά βήματα, όπως η επέκταση της δενδροκάλυψης και άλλων πράσινων υποδομών και η χρήση δροσερών υλικών για δρόμους και στέγες. Η φύτευση δέντρων σε μόλις το ήμισυ του διαθέσιμου χώρου για τη στήριξη του θόλου των δέντρων -όπως κατά μήκος των δρόμων, μέσα σε χώρους στάθμευσης και σε αυλές κατοικιών- θα μπορούσε να μειώσει το καλοκαίρι τις θερμοκρασίες το μεσημέρι κατά 2,8-5,6οC, μειώνοντας τους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη κατά 40%-50% σε ορισμένες γειτονιές. Το δροσερό υλικό στέγης και οι ανοιχτόχρωμες επιφάνειες μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της θερμοκρασίας. Εάν φοράτε μαύρο πουκάμισο στον ήλιο μια ζεστή μέρα, θα ζεσταθείτε περισσότερο από ό,τι αν φοράτε ένα λευκό πουκάμισο. Ομοίως, τα ανοιχτόχρωμα δομικά υλικά, οι επιστρώσεις οροφής και τα βότσαλα θα αντανακλούν περισσότερη ηλιακή θερμότητα από τα σκούρα και θα απορροφούν λιγότερη από αυτήν τη θερμότητα.
Επιθετικές στρατηγικές για την αύξηση της πράσινης κάλυψης των δέντρων στις πόλεις, η ταχεία μετάβαση σε δροσερά υλικά στέγης, ακόμη και η αντικατάσταση ορισμένων λωρίδων στάθμευσης στον δρόμο και άλλων υποχρησιμοποιούμενων αδιαπέραστων περιοχών με βιοκαλύμματα γεμάτα βλάστηση, μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις αστικές θερμοκρασίες. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αυξηθεί η ανθεκτικότητα μιας πόλης ως προς την άνοδο της θερμοκρασίας. Ένας συνδυασμός στρατηγικών διαχείρισης της αστικής θερμότητας θα μπορούσε να μειώσει τις θερμοκρασίες της γειτονιάς κατά περισσότερο από 5,6οC τις ζεστές μέρες και να μειώσει τους πρόωρους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη κατά 20%-60%. Ως εκ τούτου, μια πιο δροσερή πόλη είναι μια πιο ασφαλής πόλη και είναι μέσα στην εξουσία των αρχών στο να τη δημιουργήσουν. Γι’ αυτό, όπως λέει και ο Ηράκλειτος, «μη εική περί των μεγάλων συμβαλλώμεθα», δηλαδή, «να μην ασχολούμαστε επιπόλαια με τα μεγάλα ζητήματα».