ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
Την προηγούμενη Τετάρτη παραθέσαμε το πρώτο μέρος του κειμένου με τις εντυπώσεις από τη Λάρισα του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα των Αθηνών «Ελεύθερον Βήμα» στο φύλλο της 25ης Νοεμβρίου του 1937. Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος. Γράφει ο συγγραφέας:
«Και τώρα θα πούμε τι δεν έχει η Λάρισα. Είναι δα πολλά. Το στοιχειώδες που της λείπει είναι το χαμόγελο της καλαισθησίας. Δεν υπάρχει στη Λάρισα τίποτε που να σε σταματήσει. Μια πόλη χωρίς επεισόδιο! Εγέμισε νερό και δε βλέπεις μέσα στην πόλη ένα πίδακα. Στους απέραντους δρόμους της δε βλέπεις οικοδομές με χαρακτήρα, με λογική, με καλαισθησία. Είναι μικροαστικές κατοικίες που απλώς στεγάζουν. Έχει πλατεία και κήπους χωρίς ανάλογη κηποτεχνία και χωρίς κάποιο έργο καλής γλυπτικής. Στη μεγάλη πλατεία, τη μεγαλύτερη της Ελλάδος, άνετη και φωτεινή, έχει μια προτομή του Κουμουνδούρου, μέτριο έργο σε κακή στήλη. Δεν μας λέγει τίποτε για την ευγνωμοσύνη των Λαρισινών η νυσταγμένη αυτή επαρχιακή φωτογραφία, τίποτε για την αρετή, για τον πατριωτισμό και για το τετράγωνο φυσικό μυαλό του ανθρώπου, που υπήρξε ο πολιτικός νους της θεσσαλικής ελευθερίας. Ας πεισθούν επί τέλους τα δημοτικά συμβούλια ότι ο άδειος χώρος είναι καλύτερος από κάθε μέτριο έργο, ο άδειος χώρος είναι μνημείο. Θα περιμένουμε. Όσο για την τωρινή προτομή του ελευθερωτού η Λάρισα μπορεί να την αλλάξει, για να τοποθετήσει μια καλύτερη σε μεγαλύτερη πρασιά της πλατείας.
Το χέρι της τέχνης μπορεί να μπει ακόμα και στα άλλα πάρκα και τις πλατείες. Το μεγάλο πάρκο του ποταμού, το Αλκαζάρ, έργο της φύσεως, μ’ όλα του τα μεγάλα δέντρα, ζητεί το χέρι του ανθρώπου. Η φύσις ό,τι έκανε στο Αλκαζάρ, το ‘καμε. Το καλύτερο και το κοινωνικότερο δεν της είναι δυνατό. Ζητείται ο άνθρωπος που να χαράξει εκεί κάτι για τον άνθρωπο. Με λίγες λέξεις, μετά τον αγαθοποιό Σάπκα, χρειάζεται τώρα ο Σάπκας εφοδιασμένος με τις γενναιότητες της πολεοδομίας και τις λεπτότητες της τέχνης, ώστε να δώσει στην επίπεδη και στεγνή Λάρισα το χαμόγελο που της λείπει, και να επιτύχει άλλη μια φορά.
Ας πούμε καθαρά. Το μόνο έργο τέχνης που είδα στην πόλη αυτή, η γραμμή που με σταμάτησε για μια στιγμή και με ξεκούρασε, ήταν το άσπρο της τζαμί[1]. Εκείνοι που το γλύτωσαν από την καταστροφή το ευγενικό αυτό κτίριο, έκαναν μια υπηρεσία στη Λάρισα. Κάθε ξένος κουρασμένος από τη γεωμετρία θα κρεμαστεί από το λυγερό του μιναρέ. Οι πύρινοι αμανέδες, που από την αιχμή του υψώθηκαν και κρέμασαν περίπλοκες σκάλες στον ουρανό για ν’ ανέβει η προσευχή των πιστών, έσβησαν. Ο μιναρές δεν είναι παρά μια γραμμή. Λεπτή και ανάλαφρη, κάθετη, τρυφερή, γιατί και οι ευθείες έχουν έκφραση, θηλυκή θα την έλεγα, γραμμή της ηδονικής και τεχνότροπης Ανατολής. Υπάρχουν βέβαια πολλοί που θα ήθελαν να πέσει και αυτό το τζαμί. Τέτοιες πλάνες δεν λείπουν ποτέ. Η τουρκοκρατία είναι ιστορία μας και η πολεοδομία δεν έχει το δικαίωμα να μάχεται την ιστορία[2]. Ήταν τυραννισμένη βέβαια η ιστορία της Λάρισας μια φορά, μα μήπως και αυτά που πέρασαν από τους γενιτσάρους και τους σατράπηδες παύουν να είναι ιστορία; Η Τουρκία, είπαμε, την είχε αγαπήσει κατά τον τρόπο της. Μαζί με την τυραννία της έδωσε πλούτο, στρατό, φήμη. Της έδωσε δύο πολυθόρυβες αγορές κάθε Τετάρτη και Κυριακή, σιταροπάζαρα και ζωοπάζαρα. Εβραίους σαράφηδες, Έλληνες εμπόρους από το Μέτσοβο και τα Γιάννενα. Ο Κούμας χαρακτηρίζει τη Λάρισα στην αρχή του 19ου αιώνα «μίαν των αξιολογωτάτων πόλεων της οθωμανικής βασιλείας, τόσον δια την θέσιν της και δια το αξιόλογον εμπόριον, όσον και δια το πολυάριθμον των οικητόρων της». Μα και τόσοι πολλοί ιστορικοί λόγοι αν δεν υπήρχαν, θα αρκούσεν η γραμμή του άσπρου και κομψού τζαμιού της Λάρισας για να στέκει εκεί που στέκει και να ελαφρώνει με το μιναρέ του τη μελαγχολική της οριζοντιότητα!
Κάθε ξένος όταν τον αρπάξει ένα σαθρό μόνιππο και τον ταλαντεύει μέσα σε δαίδαλο σοκακιών για να τον ανεβάσει στην πόλη, εύχεται μια ώρα αρχήτερα να γίνει το απαραίτητο για τη Λάρισα πολεοδομικό έργο, μια λεωφόρος από τον σταθμό στην πόλη[3]. Σε μια πόλη τρένων σαν αυτή ο ξένος πρέπει να βρίσκει νωρίς το ξενοδοχείο του. Γιατί να μπαίνει μέσα στο μόνιππό του το χειμώνα ο παγωμένος Όλυμπος με τις εξήντα δύο κορφούλες του και τις βρυσούλες! Η μεταφορά πρέπει να γίνεται με αυτοκίνητα. Ανεβασμένος τότε σ’ ένα μοντέρνο ξενοδοχείο της πλατείας, όταν θα κτισθεί ένα τέτοιο, ο ξένος θα μπορέσει να μείνει στο μπαλκόνι του ώρα πολύ, βλέποντας κάτω το φωτεινό χώρο, το πράσινο, την κίνηση της μεγάλης λαρισινής πλατείας, μοναδικής για επαρχία.
Εκείνο μόνο που δεν αποτελεί καθόλου τουριστική προπαγάνδα, είναι οι κίσσες. Σύννεφα ολόκληρα από κίσσες πετούν με ατέλειωτες κραξιές από στέγη σε στέγη των σπιτιών της πλατείας. Το χειρότερο είναι πως δεν φεύγουν από το κέντρο[4]. Η επιστήμη βεβαιώνει ότι υπάρχει σε πολλά ζώα η αισθητική διάθεση να χαζεύουν βλέποντας το ανθρώπινο πλήθος σε κίνηση και ασχολία. Η κίσσα της Λάρισας έγινε κατ’ εξοχήν φιλοθεάμων, κοσμική θα έλεγε κανείς, και όταν δεν μπορεί να φάγει το σπόρο του κάμπου εννοεί να φτερουγίζει, να κράζει, να ενοχλεί και να κλέβει μέσα στην αγαπητή της πρωτεύουσα. Επί τουρκοκρατίας την επροστάτευεν η πρόληψις. «Αλλά και τα υπεριπτάμενα της θεσσαλικής πεδιάδος, γράφει ο Γεωργιάδης, απειράριθμα σμήνη κοράκων, κολοιών[5] και κορωνών μένοντα ακαταδίωκτα δια την παρά τοις Οθωμανοίς υπέρ αυτών επικρατούσαν πρόληψιν , αφαρπάζουν ουχί ευκαταφρόνητον μέρος του καταβαλλομένου σπόρου». Η ελληνική κατοχή δεν την εξόντωσε. Σήμερα την συντηρεί, καθώς άκουσα, ο αυστηρός νόμος περί οπλοφορίας. Είναι αδύνατον να ξεχάσω τη συναυλία αυτών των μαύρων πουλιών καθώς το σύννεφό τους εσκέπαζε τον ουρανό της λαρισινής πλατείας. Η τελεολογία των στωικών δεν μας είπε για ποιο σκοπό έχει εφοδιασθεί με το θείο δώρο των φτερών και γιατί υπάρχει ένας τέτοιος κακόφωνος λωποδύτης σπόρων, νομισμάτων, κλειδιών, τενεκέδων, πακέτων και ύπνων. Ένα μόνο λόγο μπορεί να προβάλει, πως ο Ροσσίνι έκαμε την κίσσα μελόδραμα[6], είναι όμως αυτό αρκετό για να παρηγορηθεί η Λάρισα;
-------------------------------------------------
Σημειώσεις
[1]. Εννοεί το Γενή Τζαμί που βρίσκεται στην πλατεία Μπλάνα (Λαού) και είναι το μοναδικό που διατηρήθηκε από την περίοδο της τουρκοκρατίας,με σκοπό να εξυπηρετήσει τις θρησκευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων οι οποίοι είχαν παραμείνει μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, το τέμενος αυτό είχε διάφορες χρήσεις. Αποθήκη αρχαιοτήτων, βιβλιοθήκη, πρόσκοποι, μουσική μπάντα και μέχρι πρόσφατα, με κάποιες κακότεχνες διαρρυθμίσεις, φιλοξένησε το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης.
[2]. «Η πολεοδομία δεν έχει το δικαίωμα να μάχεται την ιστορία», μια σοφή κουβέντα του Παπαντωνίου που θα έπρεπε να την ενστερνίζονται πολλοί.
[3]. Προπολεμικά ο σταθμός του Διεθνούς σιδηροδρόμου, γιατί υπήρχε και άλλος σταθμός του Θεσσαλικού, βρισκόταν την περίοδο εκείνη σε απόσταση από τα τελευταία σπίτια της Λάρισας. Σήμερα βέβαια έχει ενσωματωθεί στο κεντρικό ιστό της πόλης.
[4]. Οι κίσσες είναι πτηνά τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των κορακοειδών και η κοινή τους ονομασία είναι καρακάξα. Φαίνεται λοιπόν ότι δεν είναι μόνον σημερινό το φαινόμενο της παρουσίας πλήθους πτηνών κυρίως στις πλατείες της Λάρισας. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.
[5]. Κολοιός, επιστημονική ονομασία της κάργιας, αλλά και συναφών κορακοειδών (καλιακούδα, καρακάξα).
[5]. Είναι γνωστή στους φίλους της κλασικής μουσικής η όπερα του GioachinoRossini (1792-1868) «Κλέφτρα κίσσα», μάλιστα η εισαγωγή της είναι πολύ δημοφιλής. Όσο για το λογοπαίγνιο του συγγραφέα σχετικά με τη Λάρισα και το μελόδραμα του Rossini μάλλον φαντάζει ατυχές.
