«Οι «θεϊκές» λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου

Από την Αριστέα Κωστίμπα-Βαλιώτου, εκπαιδευτικό

Ο εγκέφαλος, σημαντικότατο όργανο του ανθρώπινου σώματος, είναι αυτός που η ποιότητα της υφής του και η ομαλότητα των λειτουργιών του επηρεάζουν καίρια την αρμονική ανάπτυξη και των τριών υποστάσεων της ανθρώπινης ύπαρξης, της σωματικής, της πνευματικής, της ψυχικής. Όντας συντονιστής όλων των λειτουργιών οι οποίες προσδίδουν νόημα στην ανθρώπινη ζωή, αυτονόητα αναγορεύεται σε αξεπέραστη αξία. Αισθήματα, συναισθήματα, ιδέες, επιθυμίες, αποφάσεις, εκτελέσεις είναι δημιουργήματα των πολύπλοκων διεργασιών των κυττάρων του. Αντίληψη, μνήμη, σύγκριση, κρίση, γλώσσα, έκφραση, φαντασία, διερεύνηση είναι μερικά από τα αποτελέσματα λειτουργίας του. Ατέρμονη ποικιλία ψυχοπνευματικών στοιχείων γεννιέται μέσα στους κόλπους του, διαμορφώνεται από τη δράση του και κινείται σε μια νοητή κλίμακα, υπακούοντας σε απεριόριστες διακυμάνσεις.

Όλες οι λειτουργικές ικανότητες του εγκεφάλου βασίζονται σ’ ένα εκπληκτικά διαμορφωμένο σύνολο δομών, οι οποίες αλληλοσυνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται. Ογδόντα έξι δισεκατομμύρια νευρώνες, δηλαδή ομάδες εγκεφαλικών κυττάρων, από την αρχή της σύλληψης του «εκκολαπτόμενου» ατόμου και κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του, οργανώνονται σε εξειδικευμένα δίκτυα, δημιουργώντας τη δαιδαλώδη αρχιτεκτονική του κάθε εγκεφάλου. Κάθε νευρώνας ικανός για περισσότερες από πέντε χιλιάδες ή και δέκα χιλιάδες διασυνδέσεις με άλλους νευρώνες, συμβάλλει στον επηρεασμό τους και ταυτόχρονα επηρεάζεται από αυτούς. Ποικίλα κύτταρα -νευρόγλοια, συνάψεις, χημικοί και ηλεκτρικοί νευροδιαβιβαστές, όλα στοιχεία απαραίτητα για τις θαυμαστές λειτουργίες του-, παίρνοντας μέρος σε ένα εξαιρετικής τάξεως, ακρίβειας και ευαισθησίας, αέναο «παιχνίδι» συνεργάζονται συντονισμένα, όπως τα μέλη συμφωνικής ορχήστρας για το αρτιότερο δυνατό αποτέλεσμα. Και όπως τυχόν παραφωνία ενός μουσικού οργάνου επηρεάζει την αρμονικότητα του ήχου που διαχέεται στην ατμόσφαιρα και φτάνει στο ακουστικό μας κέντρο, ομοίως και διαταραχή ενός εγκεφαλικού στοιχείου επιφέρει δυσαρμονία στο συνολικό σύστημα.
Ο εγκέφαλος, νοητά χωρισμένος σε δεξιό και αριστερό, σε επάνω και κάτω μέρος, συνίσταται από στοιχεία από τα οποία τα κυριότερα είναι τέσσερα, με διαφορετική διαμόρφωση, λειτουργικότητα και προορισμό το καθένα. Δηλαδή το εγκεφαλικό στέλεχος, τον ενδιάμεσο εγκέφαλο, το μετεχμιακό σύστημα και τον φλοιό. Κάθε ένα μέρος είναι επιφορτισμένο με αυστηρά μοναδικές διεργασίες, στις οποίες οι ανελλιπείς επιδράσεις των άλλων εγκεφαλικών μερών προσδίδουν την τελική τους μορφή και δυναμικότητα.
Η αριστερή πλευρά θεωρείται ότι είναι υπεύθυνη για τη λογική οργάνωση των σκέψεων. Η δεξιά για τη δημιουργία συναισθημάτων. Τα ανώτερα μέρη του εγκεφάλου υπεύθυνα για συλλογισμό και εξειδικευμένες πνευματικές λειτουργίες. Τα χαμηλότερα μέρη για ενστικτώδεις αντιδράσεις για την επιβίωση. Και η συντονισμένη και ισόρροπη συνεργασία όλων των τμημάτων του επιφέρει απαρτίωση του εγκεφάλου. Δηλαδή τελειοποίηση και απόδοση στον βέλτιστο δυνατό βαθμό όλων των λειτουργιών του. Και είναι δυνατόν, λόγω έλλειψης αυτής της λειτουργίας, της απαρτίωσης, η λογική χωρίς το «λάδι» των συναισθημάτων να καταλήγει σε παγωμένο άτεγκτο και σκληρότατο ορθολογισμό. Από την άλλη, τα συναισθήματα χωρίς την προστατευτική εποπτεία και το κοντρολάρισμα της λογικής να οδηγούν σε ανεξέλεγκτο συναισθηματικό κυκεώνα.
Μέχρι στιγμής συνεχή ευρήματα ερευνών της νευροεπιστήμης αποδεικνύουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου. Ιδιαίτερα βιώματα, ξεχωριστές εμπειρίες, ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία μπορούν να μεταβάλουν τη δομή του. Η επανειλημμένη ενεργοποίηση ομάδας κυττάρων από εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα πυροδοτεί τα δίκτυα και άλλων νευρώνων. Έτσι, νέες συνεχείς ανακατατάξεις των καλωδιώσεων προκύπτουν, καινούριες διασυνδέσεις αναφύονται, εμπλουτίζοντας και ισχυροποιώντας τις υπάρχουσες ήδη δομές του. Με ένα εκπληκτικά πολύπλοκο και ταυτόχρονα κομψό τρόπο συντελείται η επιτέλεση των ποικίλων λειτουργιών του. Λειτουργιών στις οποίες μόνο η φυσιολογία του εγκεφάλου στις δεδομένες στιγμές είναι προσιτή από την επιστήμη. Ο εγκέφαλος, ακόμη, κρατάει ερμητικά κλεισμένα και απόρθητα τα βαθύτερα μυστικά του. Η «ουσία» των προϊόντων όλων των ανώτερων πνευματικών του λειτουργιών, όπως σκέψεων, ιδεών, ονείρων, πνευματικών εικόνων κ.λπ., μέχρι των ημερών μας, παραμένει ανεξιχνίαστη. Η κατάκτηση αυτού του πεδίου, ακόμη, απροσπέλαστη. Ίσως σε απώτερους χρόνους επιτευχθεί από τους επιστημονικούς κύκλους η «εκρηκτική» ανακάλυψη η ικανή να ρίξει φως σε αναπάντητα ερωτήματα…
Μέχρι στιγμής έχει γίνει αποδεκτό ότι ο βαθμός ωρίμανσης του εγκεφάλου, διαφορετικός σε κάθε ηλικιακή φάση, είναι αυτός που καθορίζει την ποιότητα και ποσότητα των ερεθισμάτων και την καταλληλότητα των στρατηγικών που βοηθούν στην ομαλή απαρτίωσή του.
Οι γενετικές προδιαθέσεις και οι περιβαλλοντικές επιρροές τωρινών και αλλοτινών χρόνων διαμορφώνουν κρίσιμες αποφάσεις. Αποφάσεις οι οποίες επηρεάζουν τις επιλογές του ανθρώπου για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα που αυτός επιδιώκει. Βασικότατος παράγοντας των γενετικών προδιαθέσεων η ιδιοσυγκρασία, είναι αυτή που διαμορφώνεται από τα γονίδια και το ενδομήτριo περιβάλλον. Η ποιότητα, όμως, του ενδομήτριου περιβάλλοντος εξαρτάται από τον καρδιακό παλμό, τη διατροφή, τα επίπεδα ορμονών της εγκυμονούσης, καθώς και από το είδος των φαρμάκων που αυτή κάνει χρήση.
Ο συνεχής συσχετισμός όλων αυτών των στοιχείων είναι προφανής και γίνεται πρόξενος «του μοναδικού και ανεπανάληπτου» του κάθε εγκεφάλου.
Ο εγκέφαλος ασταμάτητος επεξεργαστής μιας συνεχούς ροής σημάτων από αισθήσεις και συναισθήματα που τον κατακλύζουν, είναι αυτός που εμπλουτίζει θαυμαστά τον νου με γνώσεις, διαπλάθει καινούριες καταστάσεις και διαμορφώνει θετικά ή αρνητικά ολόκληρη την Πλάση.