Τις περισσότερες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα τις αναζητήσουμε στο αναθεωρημένο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) Θεσσαλίας, που εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο πριν λίγες ημέρες.
Οι ετήσιες υδατικές ανάγκες της Θεσσαλίας ανέρχονται σε 1.485 hm3 (1.485 εκατ. κ.μ. νερού), οι διαθέσιμοι βιώσιμοι υδατικοί (υπόγειοι και επιφανειακοί) πόροι είναι 1.020 hm3 και το ετήσιο έλλειμμα φθάνει τα 465 hm3.
Για να καλύψει το έλλειμμα αυτό η Θεσσαλία και να αποκαταστήσει τα επιβαρυμένα υδατικά οικοσυστήματά της, προβλέπονται 3 δέσμες μέτρων με τα κυριότερα έργα και δράσεις που θα πρέπει να υλοποιήσει μέσα στα επόμενα χρόνια (δείτε σχετικούς πίνακες).
Πλέον αυτών, όμως, η κυβέρνηση οφείλει να δώσει και ένα τέλος στην καταστροφική στασιμότητα της διαχείρισης των εγκαταλελειμμένων έργων Αχελώου, με μια οριστική απόφαση στη Βουλή.
Οι Θεσσαλοί δικαιούνται επιτέλους να γνωρίζουν τις ποσότητες του νερού που θα έχουν διαθέσιμο τα επόμενα χρόνια, σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής, τόσο για τη Γεωργία όσο και για την προστασία των οικοσυστημάτων της περιοχής.
Σε αυτό το πνεύμα είναι και η κοινή ανακοίνωση, που συνυπογράφουν 70 πολίτες από όλους τους χώρους, της πολιτικής, της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας, της τοπικής αυτοδιοίκησης και της οικονομίας (δείτε τον σχετικό σύνδεσμο:
https://www.ypethe.gr/archive/koini-anakoinosi-gia-ydatiko-thessalias).
Μπορούμε, όμως, να βασιστούμε μόνο στις προβλέψεις του ΣΔΛΑΠΘ με αυτά τα αναγκαία έργα και δράσεις που περιλαμβάνει;
Δέκα χρόνια ήδη από την πρώτη έγκριση (2014) του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής (ΣΔΛΑΠ) Θεσσαλίας, μία σειρά από υπόγεια και επιφανειακά υδατικά συστήματα δε βρίσκονται σε καλή οικολογική και ποσοτική κατάσταση (σύμφωνα με τους στόχους της Οδηγίας 60/2000).
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των μελετητών των ΣΔΛΑΠ (2014-2017-2024), από τα δεκάδες προβλεπόμενα μέτρα (έργα και δράσεις) που στόχευαν στον μηδενισμό του ελλείμματος και στην «καλή» κατάσταση των υδάτων της Θεσσαλίας υλοποιήθηκαν ελάχιστα.
Βάσιμα, συνεπώς, έχουμε χαρακτηρίσει δημόσια το ΣΔΛΑΠΘ ουτοπικό και «άσκηση επί χάρτου».
Σημαντικά ζητήματα, όπως η εξοικονόμηση νερού, η μείωση των αντλήσεων από υπόγεια οικοσυστήματα και ο στόχος για την αποκατάσταση του ήδη εκρηκτικού ελλείμματος των 3.000 hm3 υπόγειου νερού σε 60 χρόνια δεν έχουν δρομολογηθεί.
Γενικά εκτιμάται ότι με τις σημερινές συνθήκες διαθεσιμότητας υδατικών πόρων δεν είναι δυνατόν να διατεθούν οι αναγκαίες ποσότητες νερού για την κάλυψη της αρδευτικής ζήτησης στη Θεσσαλία, χωρίς οι απολήψεις επιφανειακών και υπόγειων νερών να επιδεινώσουν την κατάσταση των Υδατικών Συστημάτων.
Κατά την άποψή μου, αν δεν υπάρξουν αλλαγές και πολιτική βούληση για μεταρρυθμίσεις, δεν αναμένεται να υλοποιηθούν όσα έχουν προγραμματιστεί στο ΣΔΛΑΠΘ μέχρι το 2027 (που θα ισχύει η 2η αναθεώρησή του), συνεπώς και όσα θα περιλαμβάνει ένα αξιόπιστο Σχέδιο Ανασυγκρότησης που βασίζεται στο ΣΔΛΑΠΘ.
Τα προβλεπόμενα έργα δομικών κατασκευών έχουν σοβαρές αβεβαιότητες, τόσο από πλευράς διαδικασιών των μελετών («ωρίμανση») όσο και από πλευράς χρηματοδότησης (απαιτούνται πάνω από 1.106 εκατ. €).
Τα αναγκαία - διοικητικά μέτρα και δράσεις που προβλέπονται στο ΣΔΛΑΠ (όπως η παρακολούθηση και ο έλεγχος υδροληψιών, καταναλώσεων κ.ά.), δεν μπορούν να εφαρμοστούν, όσο δεν υφίσταται αποτελεσματικός μηχανισμός που θα τα εφαρμόσει.
Η άρδευση 2,83 εκατ. στρεμμάτων, σε συνδυασμό με την αδυναμία (για πολλά ακόμα χρόνια) υλοποίησης των απαιτούμενων έργων, θα επιβαρύνει περαιτέρω τα υπόγεια οικοσυστήματα (με απολήψεις 200-250 hm3 ετησίως).
Το εναλλακτικό (καταστροφικό για τη Θεσσαλία) σενάριο είναι η μείωση των αρδευόμενων παραγωγικών εκτάσεων (κατά 500 – 900 χιλιάδες στρέμματα) και η σταδιακή φτωχοποίηση χιλιάδων αγροτικών νοικοκυριών.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι τα περιφερειακά έργα δεν επαρκούν για την ανάταξη των υδατικών οικοσυστημάτων, χωρίς την εναλλακτική λύση της μεταφοράς νερών από τον Αχελώο και χωρίς δομικές αλλαγές στο σύστημα παραγωγής μελετών και έργων.
Είναι χαρακτηριστικό το διάγραμμα το οποίο αποτυπώνει αυθεντικά και πέραν πάσης αμφιβολίας τις παθογένειες και τις πολυετείς καθυστερήσεις στην κατασκευή πολλών έργων της Θεσσαλίας.
Υπάρχει, όμως, και μία αισιόδοξη διαπίστωση που προκύπτει από όλα τα στοιχεία που παρουσίασα.
Τα περισσότερα από τα έργα που η Θεσσαλία έχει ανάγκη για τα αμέσως προσεχή χρόνια, συμπεριλαμβάνονται είτε σε κάποιο θεσμικό εργαλείο της Πολιτείας (ΣΔΛΑΠ, ΣΔΚΠ) ή στο Σχέδιο της HVA ή στις προτάσεις Περιφέρειας – φορέων.
Συνεπώς, μπορούν να αποτελέσουν το κοινό διεκδικητικό πλαίσιο των Θεσσαλών, μαζί με τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στις διαδικασίες υλοποίησης των έργων.
Τα έργα αυτά, που είναι κοινής αποδοχής, είναι τα έργα αποκατάστασης, τα αντιπλημμυρικά έργα ορεινής υδρονομίας, οι ζώνες πλημμυρών, τα ημιτελή έργα Αχελώου (Συκιά, Σήραγγα μεταφοράς, Αγιονέρι), τα περιφερειακά φράγματα (Ενιπέας Φαρσάλων, Πύλη, Μουζάκι, Νεοχωρίτη, Δελέρια κ.ά.), η ανάταξη των υπόγειων υδατικών οικοσυστημάτων, ο εκσυγχρονισμός των αρδευτικών δικτύων και συστημάτων άρδευσης και γενικά οι υποδομές και δράσεις που θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση μελλοντικών απειλών της κλιματικής αλλαγής.
Κλείνω την παρέμβασή μου με ορισμένες διαπιστώσεις.
Σήμερα, 8 μήνες μετά τις πλημμύρες του 2023, ΔΕΝ γνωρίζουμε το Σχέδιο Αγροτικής Ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας.
Πλην της ψήφισης του Ν. 5106/2024 για τον Ο.Δ.Υ.Θ., δεν έχουν ληφθεί πολιτικές αποφάσεις που σηματοδοτούν τη βούληση της κυβέρνησης για Ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας.
Δεν υπάρχουν εξασφαλισμένοι οικονομικοί πόροι και χρονοδιάγραμμα, ενώ δεν έχει οριστεί ομάδα στελεχών και υπεύθυνων φορέων υλοποίησης των μέτρων και έργων.
Όλες οι ενδείξεις παραπέμπουν στο συμπέρασμα ότι ο Ο.Δ.Υ.Θ. θα είναι ο φορέας που θα αναλάβει την ευθύνη λήψης των περαιτέρω αποφάσεων και διαδικασιών υλοποίησης του Σχεδίου για την Ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας.
Θα δημιουργηθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για σχεδιασμό, ιεράρχηση και υλοποίηση ενός συνεκτικού και ρεαλιστικού προγράμματος έργων αντιπλημμυρικής θωράκισης και βιώσιμων υδατικών διαθέσιμων τα επόμενα χρόνια, ώστε να μπουν στέρεες βάσεις για το μέλλον της Θεσσαλίας σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής;
Θα υπάρξουν πρωτοβουλίες για να ξεπεραστούν πολλές από τις διαχρονικές αδυναμίες και παθογένειες στο σύστημα παραγωγής μελετών και έργων;
Θα συμφωνήσουμε Πολιτεία, Αυτοδιοίκηση και φορείς της Θεσσαλίας, προς ποια κατεύθυνση θα πορευτούμε τα επόμενα χρόνια στη Θεσσαλία;
Εμπειρογνώμονες, μελετητές, επιστήμονες και διοικούντες απ’ όλα τα επίπεδα, μαζί με τους αγρότες θα πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, να βρούμε την κοινή συνισταμένη, ώστε να αποφύγουμε επώδυνες λύσεις, μείωση αρδευομένων εκτάσεων, κίνδυνο ερημοποίησης, φτωχοποίηση και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα.
Μόνο έτσι θα ξεκινήσει η ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας, θα μπουν στέρεες βάσεις για το μέλλον της σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και θα καταστεί πιο ασφαλής και ανθεκτική. Μπορούμε!!
*Ο Γκούμας Κώστας είναι γεωπόνος, πρ. δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
